Yusubov D. A. Falsafa: Darslik / Yusubov D. A. Saitxodjayev X. B. Mavlyanov A. A
|
|
birinchidan, obyektiv olam bizning sezgi va tasavvurlarimizga
bog‘liq bo‘lmagan holda undan tashqarida mavjud. Obyektiv olam – inson sezgi va tasavvurlarining manbai; 168 ikkinchidan, inson moddiy olam va uning rivojlanish qonuniyatlarini bilishi mumkin. Inson sezgi, tasavvur va tushunchalarida o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan tashqi olam mazmunini in’ikos ettiradi. Bilish jarayonida obyekt bilan subyekt dialektikasi muhim ahamiyat kasb etadi. Keng ma’noda, bilishning obyektini inson ongiga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud bo‘lgan obyektiv olam tashkil qiladi. Tor ma’noda esa, tabiat va jamiyatdagi alohida narsa va hodisalar tashkil qiladi. Bilishning subyekti – ana shu obyektni aks ettiruvchi, bilib oluvchi insondir. Obyektning mavjudligi subyektga bog‘liq emas. Subyektning o‘zi ham muayyan sharoitlarda bilish obyekti bo‘lishi mumkin. Insonsiz bilish jarayoni bo‘lishi mumkin emas. Subyektning ilmiy bilishdagi roli shundan iboratki, u obyektiv mavjud bo‘lgan qonuniy bog‘lanishlarni ochib beradi. Obyektga nisbatan ham amaliy, ham nazariy yondashadi. Subyektning faoliyati uning ehtiyojiga hamda ishlab chiqarishning qay darajada rivojlanishiga bog‘liq. Obyektiv qonuniyatlarni bilish darajasiga qarab odam o‘z oldiga ongli ravishda muayyan maqsadlarni qo‘yadi. Jumladan, hozirgi davrda bozor munosabatlarining vujudga kelishi, mulkchilikning turli shakllarining rivojlanishiga katta imkoniyatlar ochmoqda. Bilish jarayoni subyektga, uning maqsad va ehtiyojiga ham bog‘liq bo‘lib, ayniqsa uning faolligi bilan aloqador. Bozor iqtisodiyoti munosabatlarini shakllantirish har bir kasb egasidan katta ijodiy faollikni, kamolotga erishishni, qilinayotgan xatti-harakatlarning oqibatlarini oldindan ko‘ra bilishni taqozo etadi. Yuqorida qayd qilingan fikrlardan kelib chiqqan holda birinchi savolga xulosa shuki, birinchidan, bilish obyektiv real olamni ong orqali in’ikos ettirishdan iborat bo‘lib, u har doim mukammallashib, rivojlanib boradi; ikkinchidan, bilish jarayoni ziddiyatli bo‘lib, dialektik xususiyatga ega. Shuning uchun ham falsafa tarixida faylasuflar bu masalaga har xil yondashib kelishgan. Ba’zi faylasuflar bilish jarayonini hissiy bilishdan iborat deb bilishsa (Lokk, Gobbs, Kondilyak), ba’zilari bilish jarayonini faqat aqliy bilishdan iborat deb ta’kidlashib (Dekart, Spinoza, Leybnis) bilish nazariyasini talqin qilishda bir tomonlama yondashishadi. Bu to‘g‘risida ma’ruza rejamizning ikkinchi savoli, ya’ni bilish bosqichlari va ularning asosiy shakllari ustida to‘xtalamiz. 169 Yüklə Dostları ilə paylaş:
|