Yusubov D. A. Falsafa: Darslik / Yusubov D. A. Saitxodjayev X. B. Mavlyanov A. A
-§. Insonning paydo bo‘lishi haqidagi ilmiy falsafiy
|
|
2-§. Insonning paydo bo‘lishi haqidagi ilmiy falsafiy
qarashlarning mohiyati Ma’lumki, yerda hayot 4 milliard yil, Homo sapiens (aqlli inson) esa 40 ming yil avval paydo bo‘lgan. Ilmiy adabiyotda keltirilishicha, yerda hayot paydo bo‘lishi haqida ikki xil tasavvur bor. Birinchisiga 1 ȺΣɦɚɞ Ⱦɨɧɢɲ. ɇɚɜɨɞɢɪ ɭɥ-ɜɚԕɨɟ. – Ɍ., 1964. – Ȼ.154-155. 192 ko‘ra, yerda hayot fizikaviy-kimyoviy jarayonlar natijasida paydo bo‘lgan; ma’lum bir vaqtda o‘zgacha sharoit ta’sirida okeanlarda sodir bo‘lgan davomiy jarayonlar hayot paydo bo‘lishiga asos bo‘lgan. Ikkinchi tasavvurga ko‘ra, fizikaviy-kimyoviy jarayonlarning o‘zi jonli hayotning paydo bo‘lishi uchun yetarli emas, bu yerda yana jonsizdan jonliga tomon sifatiy sakrash yuz bergan bo‘lishi kerak. Rus bioximigi A.I.Oparinning ta’kidlashicha, sayyoramiz dastlabki davrlarda o‘z okeanlarida juda ko‘p miqdorda suv saqlagan. Yerning o‘z o‘qi atrofida va boshqa sayyoralarga nisbatan aylanishi okean sathi haroratining iloji boricha ko‘tarilmasligiga asos yaratib bergan. Yerning birlamchi qatlamida vodorod, ammiak, metan, uglevodorod gazi va suv kabi elementlar bo‘lgan. Atmosferada ozon qatlami yo‘qligi tufayli Yerda Quyoshning ultrabinafsha radiatsiya nurlarining ta’siri kuchaygan. Natijada organik birikmalarning kimyoviy evolutsiyasi sodir bo‘lgan va dunyo okeanlarining turli joylarida hayot paydo bo‘lishiga turtki bergan. Shu tariqa hayot paydo bo‘lgan 1 . Yerda hayot paydo bo‘lishi haqidagi gipotezalarni isbotlash uchun olimlar turli xil eksperimentlar o‘tkazganlar. Jumladan, nemis olimi S.Miller yer yuzida dastlabki davrlarda qaror topgan muhitni tajriba yo‘li bilan yaratishga harakat qilgan. U yopiq idishga vodorod, ammiak, uglerod-IV oksidi va suv birikmasidan iborat aralashmani solgan. So‘ngra yuqori voltli tokdan foydalanib, ultrabinafsha nur bilan ularga ta’sir qilgan. Natijada idishda oqsilning asosi bo‘lgan bir qator aminokislotalar, nuklein kislotalarning paydo bo‘lish jarayoni kuzatilgan. Bu tajribalar yordamida nemis olimi S.Miller hayotning asosini tashkil etuvchi aminokislotalar va ularning polimerlari hosil bo‘ladigan sharoitlarni ko‘rsatib berishga muvaffaq bo‘ldi 2 . Olingan natija quyidagi faktni isbotladi, ya’ni organik birikma- larning sintezlanishi Yerda juda keng miqyosda sodir bo‘la borgan. Vodorod, ammiak, uglerod, metan va suvdan tashkil topgan birlamchi atmosferaga bir necha ming yillar davomida Quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’sir etib, ular reaksiyaga kirishib borgan. Buning natijasida organik birikmalar sintezlanib yomg‘ir bilan birga okeanga tushgan. Organik birikmalarning sintezlanishi okeanda davom etgan, undan keyin mazkur birikmalarning ma’lum bir qismi yana atmosferaga ko‘tarilgan. Shu tariqa Yer reaksiyalar sodir bo‘luvchi ulkan laboratoriyaga aylangan. 1 Ɉɩɚɪɢɧ Ⱥ.ɂ. ɉɪɨɛɥɟɦɚ ɩɪɨɢɫɯɨɠɞɟɧɢɹ ɠɢɡɧɢ. – Ɇ., 1976. – Ȼ.27–43. 2 Ⱦɭɛɢɧɢɧ ɇ.ɉ. ɑɬɨ ɬɚɤɨɟ ɱɟɥɨɜɟɤ. – Ɇ., 1983. – ɋ.238. 193 Unda ko‘p miqdordagi aminokislotalar va boshqa organik kislotalar reaksiyaga kirishib borgan va hanuzgacha mazkur hodisa davom etib kelmoqda. Lekin bu unchalik isbotlovchi dalil emas, chunki bu birikmalarning o‘zaro reaksiya jarayoni notirik tabiatdan tirik tabiatni keltirib chiqara olmaydi. Bu yerda, albatta, muayyan bir sifatiy sakrash sodir bo‘lgan bo‘lishi kerak. Bu sakrashda DNKdan bir o‘lchamli ma’lumotning, o‘z- o‘zini ishlab chiqaruvchi butun tizim bo‘lgan uch o‘lchamli ma’lumotga – oqsilga aylanishi sodir bo‘ladi. Hayotning paydo bo‘lish jarayonini tajriba (eksperiment) yo‘li bilan tiklab bo‘lmaydi. Lekin shu narsa aniqki, hayotning paydo bo‘lishi uchun asos bo‘lgan aminokislotalar va boshqa polimerlar kimyoviy va fizikaviy jarayonlar natijasida paydo bo‘lgan, shundan so‘ng esa qandaydir bir sifatiy sakrash sodir bo‘lgan. Demak, organik birikmalarning kimyoviy va boshqa reaksiyalarga kirishishi, ularning oddiy miqdoriy o‘zgarishining o‘zi hayot paydo bo‘lishiga kifoya bo‘lgan emas. Boshqa sayyoralardan, xususan, oy tuprog‘idan topilgan organik birikmalarning mavjudligi buning isboti bo‘lishi mumkin. Ular bor bo‘lgani bilan, oyda hayot mavjudligi isbotlanmagan. Faqat yerda organik birikmalarning reaksiyaga kirishishida sifatiy sakrash sodir bo‘lganligi tufayligina hayot paydo bo‘lgan. Lekin hozirgi kunda boshqa sayyoralarda, xususan Marsda mikroorganizmlar darajasidagi hayot borligi aniqlangan. Jonli hujayra o‘zini o‘zi boshqarish, ta’minlash va yaratish xususiyatiga ega bo‘lgan ochiq tizim hisoblanadi. Hujayrada mazkur funksiyaning amalga oshishini DNK va RNKlarda nasldan naslga o‘tuvchi genetik kod ma’lumotlari hisobiga ta’minlash mumkin. Molekular biologiya yana shu narsani isbotlamoqdaki, barcha tirik organizmlar (viruslar, bakteriyalar, hayvonlar va o‘simliklar)ning oqsil- lari o‘zlarining boshlang‘ich tuzilish doirasida, har xil mutanosiblikda bo‘lsa-da, lekin doimiy tarkibiy qismi bo‘lgan aminokislotalardan iborat. Xuddi shu holat adenin, timin, sitozin, guanin va uratsil kabi elementlarni o‘z tarkibiy asosi qilib olgan nuklein kislotalarga ham taalluqlidir. Mana 4 milliard yildirki, ular o‘z barqarorligi bilan tirik organizmlarning doimiy tashkil etuvchisi sifatida namoyon bo‘lib kelmoqda 1 . 1 Yüklə Dostları ilə paylaş:
|