‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Nazorat uchun savollar
1. Кягуег avtom obil y o ‘llari afzatligi va kam chiliklarini tushuntiring.
2. K a ry er (ra z re z ) d a a v to m o b il tra n s p o rti q a n d a y y o ‘llard a 
foydalaniladi?
3. Avtomobil transporti qanday karyerlarda keng qo'llaniladi?
4. L entali konveyerlar nim a va u la r qanday sharoitda ishlaydi.
5. K o n jinslarini tashishda aralash transport qanday qo'llaniladi?
11-mavzu. Karyerlarda ag‘darmalami hosil qilish usullari va
ulami joylashtirish o'rniiii tanlash
Konlami ochiq usulda qazib chiqarishda foydali qqoplam a jinslarni qazib olib, ulam i karyer ichiga yoki un dan 
tashqariga joylashtirish bilan bog'Iiq texnologik jarayonlar majmuyi 
ag‘darma hosil qilish deyiladi. Ag‘darm a hosil qilish uchun maxsus 
maydonlar ajratiladi va unda hosil qilingan qoplam a jins uyumlari 
a g ‘darm a deb a talad i. A g‘d a rm a la r, u la rn i hosil qilishda 
q o ‘laniladigan texnik qurilm a va m exanizatsiyalash vositalari 
majmuyi karyer ag'darm a xo‘jaligi deb yuritiladi.
Ag'darmalar ichki va tashqi bo‘ladi. Karyer maydonidagi foydali 
qazilm ani qazib olingandan so‘ng bo ‘shagan m aydonda hosil 
qilingan q o p lam a jin s ag‘darm asi ichki a g ‘d a rm a , karyer 
chegarasidan m a ’lum m asofada hosil qilingan ag‘darm a esa, - 
tashqi ag‘darma deyiladi. Ichki ag‘darm alar gorizontal yoki qiyalik 
burchagi 12°gacha bo'lgan kon yotqiziqlarini qazib oladigan
52

---

karyerlarda hosil qilinadi. Bunda qoplam a jinslar katta quw atga 
ega (ch o ‘m ichining hajm i 25-80 m 1 va u n d an ortiq. strelasining 
uzunligi 35-100 m gacha) b o ‘lgan draglaynlar, c h o ‘m ichining 
hajm i 15-35 m 3 dan 65-100 m 3gacha b o 'lg an m exanik bir 
cho‘michli ekskavatorlar yordamida ag‘darma maydoniga bevosita 
(transport vositalarsiz) tashilib ichki ag ldarm alar hosil qilinadi. 
Konchilik amaliyotida ichki ag‘darmalami hosil qilishda transport- 
ag‘darm a k o ‘prigi deb ataluvchi va boshqa ichki ag‘darm a hosil 
qiluvchi mexanizmlardan ham foydalaniladi. Qoplama jinslarni bir 
c h o ‘m ic h li e k s k a v a to rla r y o rd a m id a ic h k i a g ‘d a rm a g a
joylashtirishda ekskavator o ‘lcham lari ichki ag‘darm a m aydoni 
bilan kavjoy o ‘rtasidagi m asofadan kam b o ‘lsa. u holda qoplam a 
jinslar qayta ekskavatsiyalash asosida ag‘darm aga joylashtiriladi.
Qiya va o ‘ta qiya foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib 
chiqarishda tashqi ag‘darm a hosil qilinadi. Tashqi ag‘darm aga 
karyerdan tashib keltirilgan qoplam a jinslarni joylashtirishda 
m exanik c h o ‘michli ekskavatorlar, draglaynlar, agbdarm a plug- 
lar, buldozerlar kabi mexanizmlardan foydalaniladi. Ag‘darma hosil 
qilish uch u n m exanizm tanlab olish ko ‘p jih atd an qoplam a 
jinslarni tashib keltiruvchi transport vositasi turiga bog‘liq bo ‘ladi. 
Tem iryo‘1 transportida ag‘darm a hosil qilish ko‘pincha mexanik 
c h o ‘m ichli ekskavatorlar bilan am alga oshiriladi, avtom obil 
transportida esa. asosan buldozerdan foydalaniladi.