‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Karyer maydonini rekuitivatsiya qilish. 
Foydali qazilm alam i 
ochiq usulda yer q a ’ridan qazib olish natijasida katta m aydon- 
dagi unum dor yerlar qishloq xo‘jalik oborotidan chiqarilishi bilan 
bir qatorda, karyerda olib boriladigan kon qazish jarayonlari atrof- 
muhit ekologik holatiga salbiy ta ’sir ko‘rsatadi. Shu sababli foydali 
qazilm ani qazib olish natijasida buzilgan yerlam i rekuitivatsiya 
qilish zam rati tug‘iladi. Rekuitivatsiya - bu buzilgan yerlam i xalq 
xo‘jaligining boshqa tarmoqlari uchun yaroqli bo‘lishini ta'm inlash 
maqsadida bajariladigan turli ishlar majmuyidir.
Biroq rekuitivatsiya ham m a vaqt ham buzilgan yerlarni o ‘zining 
dastlabki holatiga keltira olm aydi va iqtisodiy to m o n d an unga
59

---

qilingan xarajatlami qoplay olmaydi. Rekuitivatsiya natijasida qishloq 
xo‘jaligi, o ‘rm onchilik, dam olish zo n alari, suv om borlari, 
turarjoy va sanoat ishlab chiqarish binolari qurish kabi ishlarga 
yaroqli yerlar hosil qilinadi. Qaysi m aqsadlarda foydalanishga 
m o ‘ljallanganligiga nisbatan karyer tom onidan buzilgan yerlarni 
rekuitivatsiya qilish quyidagi ko‘rinishlarda bajarilishi mumkin:
1. Qishloq xo‘jaligiga tegishli - qishloq xo‘jaligi ekinlarini o ‘sti- 
rish, bog‘lar, o ‘tl(xilar Ь аф о qilishga yaroqli yerlar hosil qilish;
2. 0 ‘rm o n xo ‘jaligiga tegishli zam in. suv, obi-havo m o ‘ta- 
dilligini m uhofaza qilish, shuningdek. ishga yaroqli yog‘och 
m ateriallari ishlab chiqarish uchun o ‘rm onzorlar hosil qilishga 
yaroqli yerlarni vujudga keltirish;
3. Tabiatni muhofazasiga tegishli, atro f-m u h itn i zararlan- 
tiruvchi ag‘darm alarni ko ‘kalam zorga aylantirish, dam olish 
zonalarini barpo qilish;
4. Suv xo‘jaligiga tegishli - baliqchilik va boshqa ishlab c h i­
qarish sohalari uch u n suv om borlari barpo qilish;
5. Qurilishga tegishli - turarjoy, sanoat va sport inshootlarini 
qurish u ch u n yer tayyorlash.
Y uqorida keltirilgan m aqsadlar uchun yer tayyorlangandan 
so‘ng, kon texnik va biologik rekuitivatsiya qilish jarayonlari amalga 
oshiriladi. Kon-texnik rekuitivatsiya qilishga ag'darmalar tekislanib, 
qiyaliklari yassilanadi, ustiga hosildor qatlam barpo etish uchun 
tuproq yotqiziladi, shuningdek, meliorativ va yo‘l qurilishi ishlari 
bajariladi. Biologik rekuitivatsiya esa kon-texnik rekuitivatsiya 
tugagandan so‘ng amalga oshiriladi. Bunda yemi hosildoriigini qayta 
tiklash u chun z aru r b o ig a n biologik ja ra y o n la r bajariladi. 
Rekultivatsiyada bajariladigan barcha ishlarni am alga oshirishda 
skreperlar, buldozerlar, ekskavatorlar, avtoag‘dargichlar va boshqa 
mexanizmlardan foydalaniladi.