‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Nazorat uchun savollar
1. Karyerda tem iryo‘1 qo‘llanilganda qoplama jinslarni ag‘dar- 
maga joylashtirish uchun qanday uskunalar yordamida amalga 
osliiiiladi.
2. Ag'darmadagi ekskavatorning bajaradigan ishi necha sxemada 
tashkil etinishi mumkin?
3. Ag‘darma tupigining to ‘xtovsiz va samarali ishlashi nimaga 
teng bo‘ladi?
4. Mexanik cho‘m ichli ekskavator bilan ag‘darma hosil qilish 
sxemasini tushuntiring.
5. Buldozer bilan ag'darm a hosil qilish sxemasini tushun­
tiring.
57

---

13-mavzu. Avtomobil va konveyer transportida ag‘darma hosil
qilish texnologiyasi
Q oplam a jinslarni ag‘darm aga avtotransport da tashilganda 
ag‘d arm a hosil qilish buldozer bilan am alga oshiriladi. Ag‘d ar- 
m ani ikki usulda - chekka yoki m aydon usullarida to ‘ldiriladi. 
C hekka usulida avtoag‘dargich kon jinslarini ish fronti b o ‘yicha 
pog‘ona ustki qirrasidan bevosita qiyalik tekisligiga yoki undan 3- 
5 m masofada to ‘kadi. Shundan so‘ng jinslar buldozer yordam ida 
ag‘darma pog‘onasi qiyalik tekisligiga surib joylashtiriladi. Maydonli 
usulda avtoag‘dargichlar qoplam a jinslarni ag‘darm aning butun 
ustki maydoniga to'kadi. Buldozer ag‘darm a ustini tekislagandan 
keyin ag‘darm a m aydoni katok bilan ziclilanadi. Shundan so‘ng 
ag‘darmaga yangi qatlam to ‘kiladi. Birinch usulda ag‘darm a hosil 
qilganda ag‘darma planda (gorizontal), ikkinchi usulda esa, vertikal 
bo‘yicha rivojlanib boradi.
Qoplama jinslarni konveyer bilan tashishda ag‘darm a. odatda, 
konsolli ag‘darm a hosil qiluvchi uskuna yordam ida am alga 
oshiriladi.
Konsolli ag'darm a hosil qiluvchi uskuna mustaqil harakatlana 
oladigan (yuraoladigan) va buriladigan platform aga o ‘rnatilgan 
bir tayanchli me tall ferma ko‘rinishida bo‘ladi. Karyerlarda asosan 
odimlovchi va rels — odimlovchi yurish mexanizmiga ega bo ‘lgan 
konsolli ag‘darm a hosil qiluvchi uskunalardan foydalaniladi. 
S h u n in g d ek , G e rm a n iy a F e d c ra tiv R esp u blik asid a ishlab 
chiqariladigan gusenitsali ag‘darm a hosil qiluvchi uskunalar ham
karyerlarda qo ‘llaniladi.
Konsolli ag'darm a hosil qiluvchi uskunalar bilan ag‘darm a 
hosil qilish quyidagi jarayon va operatsiyalardan tashkil topadi: 
jinslarni qabul qilish, tashish va agbdarmaga joylashtirish, ag‘darma 
ustki maydonini tekislash, lentali konveyerlarni surish.
Ag‘darm adagi lentali konveyerlar, lentali konsolli ag‘darm a 
hosil qiluvchilar agbdarma texnologik uskunalari hisoblanadi.
Lentali konsol ag‘darma hosil qiluvchi uskuna qoplama jinslarni 
ag‘darm a konveyer transportidan qabul qilib olib, ag‘darm aga
58

---

joylashtiradi (to ‘kadi). A g'darm a tupikining jinslarni qabul qilish 
qobiliyatini oshirish m aqsadida ag‘darm a konveyerlari bilan 
konsolli ag‘darm a hosil qiluvchi o ‘rtasiga lentali qayta yuklovchi 
uskuna o ‘m atilishi mumkin.
Q oplam a jinslar ag'darm aga bir yoki ikki yam s b o ‘yicha 
to ‘kilishi m um kin. Agar jinslar agkdarm aga ikki yam s b o ‘yicha 
to ‘kiladigan b o ‘Isa. dastlab birinchi ostki yams jinslar bilan 
to ‘ldiriladi, ikkinchi ustki yams esa konsolli ag‘darma hosil qiluvchi 
uskunaning orqaga qaytishida (ag‘darm a konveyerini surmasdan) 
hosil qilinadi. Ag‘darm a kirmasiga (zaxtxlkasiga) qoplam a jinslar 
ag ‘darm a hosil qiluvchi uskuna konsiolining gorizontal tekislik 
b o ‘yicha burilishi orqali to‘kiladi. Konsolli ag‘darm a hosil qiluvchi 
q o ‘llanilganda ag‘darm a ish fronti parallel yoki yelpig‘ichsim on 
sxemada rivojlanishi mum kin. A g‘darm a ustki m aydoni buldozer 
bilan tekislanib, undagi lentali konveyerlar tu m o d o z e r deb 
ataluvchi m ashina yordam ida yangi o ‘zanga suriladi. Konsolli 
ag‘darma hosil qiluvchi uskuna yordamida hosil qilingan ag‘darma 
pog‘onasi balandligi kon jinslarining fizik-m exanik xususiyatlari 
va kon so lli ag ‘d a rm a hosil q ilu v ch i u sk u n an in g ch iziq li 
o ‘lchamlariga bog‘liq b o ‘lib, qoplam a jinslarni ikki yams bo ‘yicha 
to ‘kilganda 50-70 m (jinslar qu m q b o ‘lganda) va 35-40 m ni 
(jinslar namligi yuqori b o lg a n d a ) tashkil etadi.
Ag‘darma kirmasi kengligi ag‘darma hosil qiluvchi uskunaning 
chiziqli o ‘lcham i va jinslarning mustahkamligiga bogiiq.