‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I
Yüklə 7,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qarang:
Y. Shodimetov. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. Т., , , 0 ‘qituvchi“ , 1994, 10-bet. 155 6- §. Noosfera to ‘g ‘risidagi ta’Iimot Noosfera — lug‘aviy m azm uniga k o ‘ra, insonning tabiatga faol ta ’sir etib, o ‘z aqli va faoliyati natijasida yaratgan yangi m uhitdir. N o o sfe ra h aq id ag i t a ’lim o tn in g aso sch isi q o m u siy o lim V .I.V ernadskiydir. U Y erda h ayo tn in g paydo b o 'lish i va rivoj- lanishini butun koinotda am alga oshadigan boshqa jarayonlar bilan alo q ad o r jaray o n deb qaradi. V.I. V ernadskiy h ay o tn i organik m o ddalarnin g alo h id a uyushgan b ir butunligi, Y er yuzasidagi barcha jonli organizm larning majmuyi, deb ta ’rifladi. Shuningdek, jo n li o rg an iz m la rn in g b u tu n Y er yuzi b o ‘ylab tarq alish i va ularning yashash m u h itin i biosfera, b ir b u tu n hayot joylashgan alohida m akon, deb t a ’rif beradi. U ning ta ’kidlashicha, Y erning biosferasi o ‘z - o ‘zidan rivojlanuvchi, o ‘z - o ‘zini qayta tiklovchi eng ulkan ekologik tizim sifatida k o in o td a n o d ir hodisadir. I.V. V ern a d sk iy b io sfera Y er q o b ig ‘id a r o ‘y b e ra d ig a n b a rc h a jarayonlarga, biokim yoviy jo n li organizm lar tarkibiga o dam zodni ham kiritadi. U n in g ch a, od am n in g biologik m ohiyati ekologik jih a td a n biosfera bilan ch am b arch as b o g ‘langandir, u o ‘z tabiiy hayot faoliyatida energiya m anbalari va biogeokim yoviy hodisalar doirasiga tortilgan. A m m o biosfera tizim id a o d am zo d n in g roli va o ‘rni jo n li m avjudotlarning boshqa h am m a shakllaridan tubdan farq qiladi. U, odam ning alohida jonli m avjudot sifatida biokim yoviy to m o n larini o ‘rganishda, unda boshqa tirik mavjudotlarda b o ‘lmagan yangi om il — ongliligiga duch kelam iz, deydi. Bunda inson o ‘z bilim lari va texnikaviy y utuqlar bilan biosferaning faoliyat ko ‘rsatishiga, uning uyushganligiga, sifat jih atd a n yangi holatiga, y a ’ni noos- feraga o ‘tishiga katta ta ’sir k o ‘rsatadi, degan xulosaga kelgan. I.V. V ernadskiyning tush un tirish ich a, noosfera biosferaning shunday bir holatidirki, u n d a ong va ong y o ‘naltirib turgan inson faoliyati planetada misli ko'rilm agan geologik kuch sifatida nam oyon b o ‘ladi'. In son n in g paydo b o ‘lishi Y erda sodir b o ‘ladigan b arch a jarayonlarni tezlashtiruvchi omil sifatida nam oyon b o ‘ladi. Dastlabki (bundan qariyib 2,5 m ln yil a w al) paydo b o ‘lgan gom inidlarda u la rn in g b iosferag a ta ’siri b o sh q a y u qori d arajad a u yushgan 1 Qarang: Размышление натуралиста. Кн.2. Научная мысль, как планетарное явление. М., 1997, стр. 67. 156 |