‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Bajaruvchanlikni nazorat qilish asosida boshqarish usuli.
Bu bosqichda korxonada o ‘zgarishlarga nisbatan jav o b ta ’sir voqea 
sodir bo ‘lgandan so ‘ng paydo b o ‘ladi. Bu reaktiv m oslashuv b o ‘lib, 
zam on bilan birga qadam tashlam aydigan rahbarlarga xos. Ammo 
tez su r'atlar bilan sodir b o ‘ladigan o ‘zgarishlar sharoitida bunday 
usul hech ham qo‘l kelm aydi.
Ekstrapolyatsiya qilish asosida boshqarish usuli.
Bunda 
o ‘zgarish sur'ati tezlashadi. Biroq istiqbolni faqat oldingi davr 
o ‘zgarishlari an ’anasiga asoslanib ekstrapolyatsiya qilish y o ‘li bilan 
belgilash m um kin (uzoq m uddatli rejalashtirish).
О ‘zgarishlarni oldindan prognoz qilish asosida boshqarish
usuli.
Bu usul o ‘zgarishlar su r'a ti tezlashib, kutilm agan hodisa sodir 
b o ‘lishini nazarda tutib ishlab chiqilgan strategiyani am alga oshirish 
(strategik rejalashtirish).
Shoshilinch ixcham qarorlam i qabul qilish asosida boshqarish
usuli.
Bunday usul bozor talablariga javoban korxona faoliyatini 
tezkorlik bilan o ‘zgartirish lozim bo‘lgan hollarda qo ‘llaniladi. 
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida turli-tum an tezkor vazifalar 
paydo b o ‘ladi. Ular faqat uzoqni ko‘zlagan holda rejalashtiriladi va 
boshqarilish am alga oshiriladi (strategik boshqaruv).
«Strategik boshqarish» atam asi 1960-1970-yillarda kundalik 
hayotga kirib keldi. B unda yuqori pog‘onada am alga oshiriladigan
194

---

boshqarish ishlab chiqarish darajasidagi boshqarishdan farqlanadi. 
B unday farqni o ‘tkazish zarurati birinchi navbatda biznesni am alga 
oshirishdagi o ‘zgarishlardan kelib chiqadi. Joriy boshqarishdan 
strategik boshqarishga o ‘tishning m ohiyatini ifodalovchi bosh 
g ‘oya shundaki, rahbariyatning diqqat m arkazi doim o atrofidagi 
o ‘zgarishlarga qaratilgan bo‘lishi va bu o ‘zgarishlarni o ‘z vaqtida 
sezishi ham da ularga o ‘z vaqtida jav o b berishi zarur.
Strategiyaga zarurat jam iy a t tom onidan talablar, m asalan, 
keskin ijtim oiy-siyosiy o ‘zgarishlar korxonani o ‘z y o ‘nalishini 
keskin o ‘zgartirishga majbur etganda paydo boMdi. Innovatsiyalar 
strategiyasini ishlabchiqishkorxonaum um iy m aqsadini ifodalashdan 
boshlanadi. Umumiy m aqsadni ifodalashdan keyin aniq m aqsadlar 
aniqlanadi. Aniq m aqsadlarning erkinligini strategiya am alga 
oshirilishi vaqtiga yuzaga keluvchi iqtisodiy vaziy atda ularning 
realligidan bog‘liq. Ularning realligini iqtisodiy vazifani oldindan 
k o ‘ra olish va tashqi m u h ito ‘zgarishlari asosida ta ’m inlash mumkin. 
Bunda siyosiy, iqtisodiy, ilm iy-texnik, ijtim oiy v a ekologik om illar 
tahlil qilinadi. Oldindan ayta olishning asosiy m aqsadi korxona qulay 
imkoniyatlardan foydalanish uchun nima qilishi m um kinligi va 
kelgusi iqtisodiy vaziyat o ‘zgarishlari bilan shartlangan tahdidlarga 
qanday javob berishini aniqlashdan iborat.