MakKlellandning ehtiyojlar nazariyasi. Yuqori darajadagi
ehtiyojlarga asos solgan Devid M akK lelland m otivatsiya m odeli
m avjud. Uningfikricha, odamlarga 3 xil ehtiyoj lar xos, y a ’ni hokim lik
qilish, m uvaffaqiyatga erishish va daxldorlikka boMgan ehtiyojlar.
Hokimlik qilishga bo 'Igan ehtiyoj — bu boshqa odamlarga o ‘z
ta ’sirini o ‘tkazish ehtiyojidir. Bu ehtiyoj M aslou b o ‘yicha ehtiyojlar
iyerarxiyasida hurm atga va o ‘zini nam oyon qilishga boMgan
ehtiyojlar orasiga to ‘g ‘ri keladi. M uvaffaqiyatga erishish ehtiyoji
ham hurmatga boMgan ehtiyojlar orasida jo y lash g an . Daxldorlikka
boMgan ehtiyoj odam larga keng m iqyosda ijtim oiy muloqot bera
oladigan ishlar berilishi kerak.
Frederik Gertsbergning m otivatsiya
nazariyasi
boisiy tozalanish (m otivatsionnaya gigiyena) deb yuritilib, uning asosida
qoniqish keltiruvchi m ehnat ruhiy sogMom boM ishga ham ham korlik
k o ‘rsatadi degan fikr yotadi. U quyidagi ikki guruh om illarga
e ’tibom i qaratadi
(12.1-jadval). 221
12.1-jadval I s h d a n q o n iq is h o m i l l a r i T/r
Boisiy omillar (qoniqmaslik
manbalari)
T/r
Motivatsiya (yuqori
qoniqtirish manbalari)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Korxona va ma’muriyat si
yosati.
Mehnat sharoiti.
Ish haqi.
Ishchilar bilan o ‘zaro muno-
sabat.
Mehnat xavfsizligi.
Mehnat intizomini nazorat
qilish darajasi.
1.
2.
3.
4.
5.
Yutuqlarga erishish.
Xizmat pillapoyalari
bo'yicha ko‘tarilish.
Yuqori mas’uliyat.
Natijani tan olish va
qo ‘ 1 lab-quwatlash.
Ijodiy va xizmat doira-
sida o‘sish imkoniyati.
G ertsbergga binoan, ikkita asosiy kategoriya kiritildi, bular
«gigiyenik o m illar» va «motivatsiya». G igiyenik om illar ish
bajariladigan atro f-m uhit bilan, m otivatsiya esa — ishning xarakteri
va m ohiyati bilan b o g ‘liq. Agarda gigiyenik om illar yetarlicha
bo‘lsa, o ‘z -o ‘zidan ishdan qoniqishni keltirib chiqarmaydi va biror-
bir narsaga odam ni m otivlantira olmaydi. Bunday farqli ravishda
gigiyenik o m illam in g yoki doimiy m otivatsiyaning bo‘lmasligi
ishdan qoniqm aslikni keltirib chiqarmaydi. Lekin ularning to ‘liq
m e’yorda b o ‘lishi qoniqishni keltirib chiqaradi va ishchilam i faoliyat
samaradorligini oshirishga motivlantiradi.
G ertsbergning m otivatsiya nazariyasining M aslou nazariyasi
bilan o ‘xshashligi katta. Gertsbergning gigiyenik omili M aslouning
birlamchi eh tiy ojlar bilan m otivatsiya esa ikkilamchi ehtiyojlar
bilan mos kelsa, am m o bir joyda ular bir-biriga qaram a-qarshi
bo ‘ladi. M aslouning fikricha, gigiyenik omil xatti-harakatning u
yoki bu y o ‘nalishini belgilaydi. Agar rahbar bu ehtiyojning bir
qismini qondirsa, u nga javoban ishchi yaxshi ishlaydi. Gertsberg
esa aksincha o ‘ylagan, uning fikricha ishchi gigiyenik om illar
amalga oshirish n o to ‘g ‘ri va adolatsiz holatlargagina e ’tibor beradi.
222
Gertsbergning bu nazariyasi k o ‘pgina tashkilotlarda muvaffaqiyatli
am alda qo ‘llanilgan b o ‘lsa, kam chiliklari ham bor edi. Bu asosan
izlanish usuli bilan b o g‘liq edi. O dam lam ing ehtiyojlari turli xil
b o ig a n lig i sababli m otivlantiruvchi om illar ham har xil bo‘ladi.