‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment
Yüklə 40,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3.4. Inson resurslari nazariyasi
Axloqiy fanlar ta ’limoti XX asrning 30-yillarida G ‘arb mene- jm entida paydo boMdi. Faoliyatning rivojlanishi 1950— 60-yillarga to ‘g ‘ri keladi. «Axloqiy fanlar» ta’limoti nomini keng tarqalgan psixologik terminlar — bixeyvio, bixeyviorizm (axloq, axloqiy fan) dan olgan. Shunday qilib, ko‘rib chiqilayotgan boshqaruv makta- bining farqlanish xususiyati uning aniq namoyon boMgan psixologi- yaga moMjallanishi, XX asrda keng tarqalgan va yaxshi ishlab chiq ilgan psixologik nazariya boMishi bixeyviorizmdir. Bixeyviorizmning dastlabki nuqtai nazari shundaki, inson ongini o ‘rganish emas, balki inson axloqini o ‘rganish zarur. 0 ‘z navbatida ushbu nazariyaga asosan axloq — rag‘batlantirishga tez javob qaytarishdir. Axloqiy fanlar ta ’limini inson munosabatlari ta’limoti bilan bir qatorda ko‘rish mumkin. Bunga katta doiradagi muammo va qarorlarning o‘zaro o ‘xshashligi guvohlik beradi. Agar har ikkala ta’limot vaqtinchalik nuqtai nazarda ko‘rilsa, unda axloq fanlari ta’limini o ‘zigayarasha inson munosabatlari ta’limining taraqqiyoti, chuqurlashuvi deb faraz qilish mumkin. Bixeyvioristik yondashuv menejment nazariyasi va amaliyotida, yuqorida eslatganimizdek, 1930-yillar o ‘rtalarida ishlatila boshlandi. 48 Olimlar bu ta ’limot orqali odamlar munosabatidagi ta’limning kamchiliklarini bartarafqilishgaurinibko‘rdilar. Boshqaruv fanidagi yangi oqimga C h. B a rn a rd o ‘zining 1938-yilda bosib chiqargan «M a’muriyat vazifalari» degan taqiqotida keng to ‘xtalgan. Rensis Laykert, Frederik Gertsberg, Duglas MakGregor, Abraham Maslou va boshqa izlanuvchilar korxonalarda ijtimoiy o ‘zaro munosabatlarning ta’siri, sabablari va talablari, menejment tavsifi, jamoadagi munosabatlar shakli, tashkiliy tarkibning ilg‘orligi va shu kabi boshqa masalalar bilan shug‘ullanib keldilar. Axloq ta’limoti fani inson munosabatlari ta’limotidan ancha yiroqlashib ketdi, ikkinchisi asosan shaxslar orasidagi munosabatlami yoMga qo‘yish usulida jamlanib bordi. Yangi turdagi yondashuv menejmentning shunday usullarini ishlab chiqishga yo‘naltirilgan boMib, ular insonni o ‘zining qobiliyatlarini, psixologik nazariyalarini ishlatish asosida tushunib yetishiga ko‘maklashadi. Bu ta’limot izlanuvchilarining o ‘z oldiga qo‘ygan maqsadi — tashkilot (firma, korxona, korporatsiya) samaradorligini uning inson resurslarini oshirish hisobiga erishishdir. Shundan ushbu ta ’limot nazariyasining nomi — inson resurslari nazariyasi kelib chiqadi. Inson resurslari nazariyasi doirasida bir qator shaxs va «kooperatsiya», rasmiy va norasmiy tizimlar, fikr va talablar, tashkilotdagi ilg‘orlik haqidagi qoidalar ishlab chiqildi. Yuqorida keltirilgan qoidalarning birinchi ta’limotiga asos solgan olim C h .B arn ard boMgan. U shirkat tizimining nazariy modelini yaratdi, uning negiziga shaxs axloqini qo‘ydi. Inson resurslari nazariyasi haqida izlanish olib boruvchilar insonning mehnat faoliyatidagi dalillar va talablar rolini ilmiy asoslashga birinchilardan boMdilar. Ular dalillarni insonlarning mehnatga munosabatini eng asosiy ko‘rsatkichi deb qaraganlar. Dalillar tarkibi mehnatning ichki tavsifi (xarakteristikasi) sifatida namoyon boMadi. Menejment esa psixologik omilni qurol sifatida qoMga olib, ishchilaming tashkilot masalalariga faol kirishishi uchun daliliy boshqaruv ishlab chiqishi kerak. Ishchilaming daliliyligi uchtadarajagaega: talablar, maqsadlar, 49 rag‘batlantirish. Ularning har biri o ‘zining vazifaviy ishini olib boradi. Daliliylikning faoliyatga ijobiy ta ’sirini hisobga olib, yana ikkita omilni keltirish mumkin: intilishlar va inson qobiliyatlari omili. Agar ijobiy dalillik kerakli intilish va m a’lum qobiliyatlar bilan birgalikda mavjud boMib, ustivorlik qilsa, insonning ishi muvaffaqiyatli b o ‘ladi. Dalillik tarkibida talablar, maqsadlar, rag‘batlantirishlar, talab muammolari alohida qilib bo‘ysunishlar tartibini ishlab chiqdi, ulami ko‘tarilish tartibidajoylashtirdi — y a’ni, eng quyi moddiydan, to yuqori m a’naviygacha: Yüklə 40,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|