‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

M enejer —
o ‘ziga b o ‘ysungan xodimlarni professional tarz- 
da boshqaruvchi rahbar. Professionallik quyidagi vazifalarning 
bajarilishini talab etadi:
V
M aqsad va vazifalarning aniq qo‘yilishi va ularga erishish y o ‘lini 
tanlash.
\ Ishni tashkil etish, tizim va boshqaruv tizim ini samarali 
shakllantirish.
V Jam oaga odamlarni tanlash v a motivlashtirish tizim ini yaratish.
V
M ehn at natijalarini oMchash, ularni tahlil qilish, baholash va 
sharxlashni am alga oshirish,
V X odim lar malakasi o ‘sishini rag‘batlantirish va o ‘zining shaxsiy 
m alakasini ham oshirish,
V T ashkilotda m unosabatlar hamda xatti-harakat qoida va 
m e ’y orlarini ishlab chiqish.
M enejerning asosiy javo b g arlik sohalari strategiya, struktura 
v a personal hisoblanadi.
M enejer oldida turgan vazifalar to ‘plamini tahlil qilish, rahbar 
ega boMishi lozim boMgan asosiy fazilatlami shakllantirish imkonini 
beradi.
1. Professional bilimlar: m utaxassislik bo‘yicha bilim lar; um umiy 
m enejm ent; tashkilot funksiyalari.
2. O dam larni boshqarish m ahoratini aniqlab beradigan fazilatlar:
96

---

ishontirish kuchi; o ‘zining istagiga erishish qobiliyati; ham korlikka 
tayyor turish; hushyorlik va intuitsiya; kom m unikabellik.
3.Fikrlash qobiliyati: analitik v a yax lit fikrlash; ijodiy qobiliyatlar; 
m antiqiy xulosalar chiqarish qobiliyati.
4 .M aqsadga erishishga qaratilgan xatti-harakat: q a t’iylik va 
chidam lilik; harakatlar erkinligi; tashabbus; k a r’erizm ; stressli 
vaziyatlarda tura olish qobiliyati.
5 .M a ’m uriy qobiliyatlar: rejalashtirish; qaror qabul qilish; 
tashkilotchilik qobiliyatlari.
6.2. Menejer mehnatini tashkil qilish
M enejer mehnatini tashkil qilish talabi bo‘yicha boshqaruv 
apparatidagi har bir boshqaruvchi iloji boricha cheklangan va yetarli 
darajada bir xil ishga ega bo‘lishi kerak. Bu aniq am aliy tajriba 
to ‘planishida yordam beradi. Jxtisoslashtirishda xodim ning m alakasi 
oshadi.
M ehnatni tashkil etish boshqaruv organlari va boshqaruv 
apparati boMinmalari ishchilari orasid a m unosabatlarni o ‘rnatishni 
taqozo etadi. M enejerlar mehnatini tashkil etish va taqsim lash tizim i 
boMinmalar haqidagi nizom va boshqaruv apparati xodim larining 
lavozim y o ‘riqnom alarida 
о z
ifodasini 
topadi. 
Tashkilotlar 
to ‘g ‘risidagi qonun asosida tash k ilo t va uning b o ‘linm alarida 
har bir rahbar, mutaxassis va tex n ik xodim uchun aniq lavozim
y o ‘riqnom alari ishlab chiqiladi. Lavozim y o ‘riqnom aiari xodim - 
lam ing m a’m uriy va funksional m unosabatlarini, huquq va m ajbu- 
riyatlarini, yakkahokim lik tam oyili asosida lavozimli shaxslam ing 
bo ‘ysunuvchanligini, berilgan ishga javobgarlikni belgilab beradi. 
Ishlab chiqarishni, mehnatni v a boshqarishni m ukam m allashtirish 
bilan bogMiq boMgan o ‘zgarishlarni hisobga olish uchun nizom va 
lavozim y o ‘riqnomalarini vaqt-vaqti bilan tuzatib turish kerak.
Ishlab chiqarishni boshqarishda foydalaniladigan axborotlar- 
ning m uhim shakli — bu yozma axborot, y a ’ni hujjatdir. B oshqaruv 
ishi texnologiyasida hujjatlar bilan ishlash (70 % ish vaqti) k atta 
hajmni egallaydi. Hujjatli axborot ishlab chiqarishni boshqarishning
97

---

barcha jarayonlariga singib ketadi. Hujjatlarsiz boshqarishning 
bironta ham funksiyasi m uvaffaqiyatli am alga oshm aydi. Barcha 
boshqarish xodimlari u yoki bu tarzda hujjatli axborotni qayta 
ishlashda band bo‘ladilar. M utaxassislarning anchagina qismi uchun 
esa bu ish ular m ehnatining asosiy m azm unini tashkil etadi. Bu 
hujjatlar aylanishini doim iy m ukam malashtirish zaruriyati bilan 
aniqlanadi.
H ujjatlashtirish va ish yuritishning ahamiyati ikkita omil bilan 
belgilanadi. Birinchidan, boshqaruv m ehnatining um um iy hajmida 
ish yuritish operatsiyalarining salm og‘i katta bo‘lib, 30-60 foizgacha 
yetadi. Yirik va o ‘rta korxonalam i boshqarish jarayonida m inglab 
xilm a-xil hujjatlardan foydalaniladi. Ishlab chiqarishga oid operatsi- 
y alam ing aksariyati hujjatlashtirish yordam ida boshlanadi, amalga 
oshiriladi, nazorat qilinadi, tartibga solinadi va nihoyasiga yetka- 
ziladi. Ikkinchidan, ish yuritishning ahamiyati korxonaning texnik- 
iqtisodiy k o ‘rsatkichlariga, tezkorlikka. boshqaruv xodim ining 
m ehnatiga, m adaniyatiga, tejam korligiga va hokazolarga uning bev­
osita ta ’sir o ‘tkazishi bilan belgilanadi. Ish yuritish ijroni ta ’sirchan 
nazorat qilishda m uhim rol o ‘ynaydi. Hujjatlar huquqiy aham iyatga 
ega. H ujjatlashtirish va ish yuritishni yaxshi y o ‘lga q o ‘ym ay turib, 
korxonani rejali boshqarib b o ‘lmaydi.
H ujjatlar 
ikki 
g uruhga 
ajratiladi. 
Birinchi 
guruhga 
korxonalam ing farm oyish berish va ijro etish jarayonida tuziladigan 
hujjatlari kiradi. Bular tashkiliy farmoyishli hujjatlashtirish b o ‘lib, 
unga tashkiliy hujjatlar (nizom , qoida, q o‘llanma), farm oyishlar 
(qaror, buyruq, yechim lar), m a’lumot — axborotlar (xat, akt, 
hisobot) kiradi. Ikkinchi guruhdagi hujjatlar boshqarishning har bir 
m axsus funksiyasiga xos hujjatlar (moliya, buxgalteriya hujjatlari), 
shuningdek transport, aloqa, statistiga, yurisprudensiya hujjatlari va 
hokazodan iborat.
M enejer m ehnatiga axborotlar grafik jadvalining oqilonaligi 
va korxonada hujjatlashtirishni tashkil etish texnologiyasi katta 
ta ’sir k o ‘rsatadi. Bunday t a ’sirni birlashtirish evaziga hujjatlar oqimi 
instansiyalari sonining qisqartirishini ko ‘rsatish m um kin, natijada
98

---

asossiz kelishuvlar tugatiladi. A gar kelishuvlar zarur b o ‘lsa, un d a 
hujjatiar oqim i ketm a-ketligining o ‘zgartirilishi samarali hisob lanad i. 
Hujjatlar oqim i muddatining qisqartirilishi oqim texnologiyasi 
bilan aniqlanadi va oqilona o ‘m atiladi. R ahbar boshqalarga ish on ib 
bo‘lmaydigan hujjatlarga o‘zi q o ‘l q o ‘yishi zarur. A ncha v aq tn i 
xatlar tayyorlash bilan bogMiq boMgan standart blanklar, tek stla r 
qoMlanilishi orqali (40-50 % gacha) tejashga erishish m u m k in. 
Korxonalar va tashkilotlar o ‘rtasidagi yozishm alarda ja v o b xati 
yozish o ‘rniga kelgan hujjatni jav o b i bilan qayta uzatish a m a ld a
k o ‘p qoMlaniladi.
H ujjatlar bilan ish lashm en ejern in gjud ak o ‘pvaqtini band etadi. 
Hujjatlar bilan olib boriladigan butun ish bir qancha bosqichlardan 
iborat