‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Xalqaro iqtisodiy integratsiya 
jahon iqtisodiyotining uzoq 
tarixiy taraqqiyoti natijasi b o ‘lib, bir nechta bosqichlarda 
rivojlandi:
— birinchi bosqichda 
turli mamlakatlar o‘rtasida 
erkin savdo
munosabatlari shakllangan va bojxona cheklovlari, eksport 
kvotalari bekor qilingan bo‘lsa;
— ikkinchi bosqichda 
erkin iqtisodiy zonalar shakllantirilib, 
bunga bir nechta daviatlar a’zo bo‘lgan. Erkin iqtisodiy zona- 
larda nafaqat tovar va xizmatlar, balki sanoat ishlab chiqarishi, 
bank, sug‘urta xizmati va texnologiyalar savdo sotig‘ida ham 
erkin munosabatlarga shart-sharoit yaratilgan;
269

---

— uchinchi bosqichda 
a’zo mamlakatlar hududida umumiy 
bozor shakllantirilib, bu amalda milliy bozorlarning o ‘zaro 
qo'shilishini bildirdi;
— umumiy bozor qoidalariga ko‘ra, ishchi kuchi, kapital, 
tovar va xizmatlaming milliy bozorlar o‘rtasida erkin hara- 
katlanishi ta’minlandi, davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy chegaralarga 
barham berildi. Umumiy bozor tarixan birinchi marta Yevropada 
shakllantirilgan bo‘lib, rasman bu bozorning barpo etilganligi 
1957-yilda tasdiqlangan;
— to‘rtinchi bosqichda iqtisodiy va valuta ittifoqi 
doirasida 
rivojlangan bo‘lib, bu tizimda davlatlar o‘rtasida moliya, pul 
muomalasi va bank xizmati sohasida integratsiyalashuv ro‘y 
bergan. Jumladan, Yevropa Ittifoqiga a’zo 15 davlatdan 12 tasida 
yagona pul birligi — yevro 2001-yildan to £la amal qila boshladi 
va milliy pul birliklari muomaladan chiqmoqda. Hozirda Yevropa 
Ittifoqida yagona soliq tizimi, milliy budjetlar bilan yonma- 
yon yagona budjet tizimi ham joriy qilingan.
— beshinchi bosqichda 
davlatlar o‘rtasida siyosiy butunlikni 
ta’minlash tendensiyalari kuchayib, integratsion birlashmaga 
a’zo davlatlar xalqaro ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jarayonlarga 
nisbatan yagona yondashuvini ishlab chiqadi.
Bu keyingi o‘n yillikda Yevropa Ittifoqining siyosiy tashkiliy 
tuzilmalari (Yevropa parlamenti, Yevropa komissiyasi, YEXHT 
kabilar) faoliyatida yaqqol namoyon bo'lmoqda.
Xalqaro integratsion aloqalarning yo'lga qo‘yilishi a ’zo 
mamlakatlarning xo‘jalik yurituvchi subyektlari uchun moddiy, 
moliyaviy, mehnat, ilmiy-texnik va innovatsion resurslardan 
yanada kengroq va samaraliroq foydalanish imkoniyatlarini ham 
yaratadi.
Bundan tashqari, milliy bozorlarning yaqinlashishi va 
qo‘shilib ketishi natijasida tovar ishlab chiqaruvchilari 
miqyos
samarasidan foydalanadi, ijtimoiy va ekologik muammolarni 
birgalikda hal etish imkoniyatlari yuzaga keladi.
Jahon iqtisodiyoti rivojidagi keyingi davrda mehnat taqsi- 
motining yanada chuqurlashishi, axborot almashish tezligining 
ortishi va ko'lamining kengayishi, aloqa va transport xizmat-
270

---

larining baynalmilallashuvi integratsion aloqalarni yangi, sifat 
bosqichiga olib chiqmoqda.
Hozirgi davrga kelib, jahon iqtisodiyoti milliy xo‘jaliklar va 
mintaqaviy integratsion birlashmalarning m a’lum m a’noda 
xalqaro iqtisodiy tashkilotlar, transmilliy kompaniyalar, moliya- 
sanoat guruhlari hamda milliy hukumatlar tomonidan tartibga 
solinadigan munosabatlari tizimidan iborat bo‘lmoqda. Iqtiso­
diyotning baynalmilallashuvi, jahon bozorlarining shakllanishi, 
milliy xo‘jaliklaming bir-biriga yaqinlashishi va qo‘shilib ketishi 
obyektiv tarixiy mazmun kasb etmoqda.
0 ‘tgan asrda xalqaro iqtisodiy munosabatlar jadal rivojlandi 
va milliy xo‘jaliklarning taraqqiyot yo‘nalishlariga jiddiy ta’sir 
ko‘rsata boshladi. Tovar va xizmatlar savdosi, kapital chiqarish 
va kiritish, ishlab chiqarish kooperatsiyasi, ilmiy-texnika ham- 
korligi va ishchi kuchi migratsiyasi kabi yo‘nalishlami qamrab 
olgan tashqi iqtisodiy aloqalar miqdor va sifat jihatidan keskin 
o‘sdi, ishlab chiqarishning mujassamlashuvi va baynalmilal­
lashuvi doirasi kengaydi.
Ayniqsa,