Ўzbekiston respublika oliy va ўrta maxsus

Tashabusskor xodimlarni vakolatlar bilan ta’minlash. 
Tashabusskor 
xodimlarga qulay sharoit yaratish uchun menejerlar bir necha choralarni amalga 
oshirishlari kerak bo„ladi. Birinchidan, ular xodimlarni va bo„limlarni yangi 
g„oyalarni taklif etishga, ijodiy ishlashga, tashabusskor bo„lishga rag„batlantirishi 
lozim. Tashkilot madaniyati xodimlarga tajriba o„tkazish va yangiliklarni kiritishni 
targ„ibot etishi shart. Har bir xodim undan g„oyalar va doimiy takomillashish 
kutilayotganini his etishi lozim.
Ikkinchidan, 
tashabusskor 
xodimlarning 
yangiliklarga, 
o„zgartirishlarga 
intilishini hurmat qilish va norasmiy so„rovlar va «aql hujumlari», tadqiqot erkinligi 
singdirishi lozim. Avvalambor ijodiy fikrlovchi insonlarga xotirjamlikni buzuvchi 
dushman sifatida qaramaslik kerak. Uchinchidan, menejerlar xatolik va 
kamchiliklarga, tajribalarga chidam bilan qarashlari lozim. Ko„pchilik g„oyalar aniq 
natija bermaydi, lekin tashkilot izlanishlar, tajribalar orqali rivojlanadi. To„rtinchidan, 
g„oyalarni qo„llab-quvvatlash uchun menejerlar har xil tashkiliy shakllardan ya‟ni, 
venchur brigadalardan, ishchi guruhlardan, har xil guruhlar o„rtasida musobaqa 
tashkil etishdan va boshqalardan foydalanishi lozim. Beshinchidan, menejerlar 
muvaffaqiyat keltirgan g„oyalar uchun munosib mukofotlanishi, muvaffaqiyatsizlikka 
uchraganlar esa jazolanmasligi hamda yana izlanishlarni davom ettirish imkoniyatiga 
ega bo„lishlari lozim.
Qisqacha aytganda, rahbariyatning vazifasi – moslashuvchan novatorlik ruhi 
bilan sug„orilgan madaniyatga ega bo„lishdir. Ushbu madaniyat o„zgaruvchan tashqi 
muhitdan qo„rqishni, chap berishni emas unga to„g„ri yondashishni, moslashishni 
o„rgatadi. 
5.4. Kompaniya siyosatiga munosabat 
Menedjer korxona siyosatidan xabardor bo„lmasa va siyosiy manevrlarning 
mohiyatini tushunmasa, u strategiyani samrali shakllantirishi va amalga oshirishi 

---

101 
mumkin emas. Siyosat strategiyani shakllantirishda deyarli har doim birinchi o„ringa 
chiqib oladi. Noordinar shaxslar va guruhlar koalitsiya tuzadi va har bir guruh o„z 
g„oya va manfaatlarini himoya qiladi. Siyosat qaysi vazifalar asosiy bo„lishi va 
resurslarni taqsimlashda korxona biznesining qaysi rivojlanish yo„nilishlari ustuvor 
bo„lishiga ta‟sir ko„rsatishi mumkin. Ichki siyosat strategik vazifalarni chegeralashga 
xizmat qiladi. 
Odatda siyosat strategiyani amalga oshirishda ko„proq ta‟sirga ega bo„ladi. Ichki 
siyosatga doir bahs-munozaralar tashkilotchilik tuzilmasi (kimning faoliyat sohasi 
qayta ko„rib chiqilishi, kim kimga hisob berishi, kimning qanchalik vakolatga egaligi 
va hokazo), kadrlar bo„yicha qarorlar (kimlar asosiy lavozimlarni egallashi va 
strategik ahamiyatli faoliyatni boshqarishi) va mablag„larni taqsimlashga (qaysi 
bo„linma ko„proq moliyalashtiriladi) taalluqli bo„ladi. Masalan, Djeyms Brayan 
Kvinn misol tariqasida keltirgan vaziyatga ko„ra doimo bir-biriga qarshi chiqqan 
uchta menedjer tashkilotni qayta tuzishga qarshi koalitsiya tuzib, ular o„rtasida 
ziddiyatlarga sabab bo„luvchi muammolarni barataf etishga harakat qilgan. 
Korxona siyosati strategik liderlarga o„ziga xos chaqiruv bilan murojaat qilib, 
ularni strategiya va uni amalga oshirish o„rtasidan mutansoiblikni ta‟minlashga 
chaqiradi. 
Qisqacha qilib aytganda, siyosiy munozaralar hamda individual va guruh 
uyushmalarining shakllanishi strategik rejani qo„llab-quvvatlash tizimining tarkibiy 
qismi bo„lib, uni korxona miqyosda amalga oshirishga xizmat qiladi. Siyosiy 
xususiyatlar bu butun strategik jarayoni boshqarishda menedjerga xos bo„lishi lozim 
bo„lgan zarur sifatlardir. 
Strategiya bo„yicha menedjer tashkilotning rahbariyati qanday ishlashi, 
mansabdor shaxslardan qaysilari katta ta‟sirga ega ekanligi, qaysi shaxs va guruhlar 
yangi g„oyalarni taklif qilishi va tashabbuskorligi, kim hamma narsaning avvalgiday 
qolishini, kim esa asosiy qarorlar uchun kurashda yordam berishni istash va siyosiy 
ahvol qaysi yo„nalishda ekanligini tushunishi kerak. Asosiy qarorlarni qabul qilish 
payti kelganda strategiya bo„yicha menedjer koalitsiyalarni boshqarish va 
konsensusga erishishga alohida e‟tibor qaratishi lozim. Britaniyaning eng yirik 

---

102 
korporatsiyalaridan biri boshqaruvi raisining aytganidek: “Men hech qachon jiddiy 
qarorlarni o„z hamkasblarim bilan maslahatlashmasdan qabul qilmaganman. Hattoki 
buni qanday amalga oshirgan bo„lishimni tasavvur ham qila olmayman. Birinchidan, 
ko„p hollarda ular menga yanada to„g„ri qaror qabul qilishga yordam beradilar. 
Ikkinchidan, agar ular bu qarorlarga rozi bo„lsalara ularni qallvb-quvvatlaydilar. Aks 
holda ular bunga ochiqdan-ochiq bo„lmasadan, qarshilik ko„rsatishlari mumkin”. 
Srategiya sohasidagi siyosat asosan imkoniyatlarni rag„batlantirish, kuchli 
takliflarni qo„llab-quvvatlash va zaif takliflarni yo„qotish, muayyan masalalar 
bo„yicha koalitsiyalar tuzish va konsensusga erishishdan iborat bo„ladi. To„qqizta 
yirik korporatsiyalarda yaqinda o„tkazilgan strategik boshqaruv tadqiqotlarining 
ko„rsatishicha, muvaffaqiyatga erishayotgan mansabdor shaxslar quyidagi taktikaga 
amal qiladilar: 
- zaif g„oyalarga minimal yordam ko„rsatish yoki umuman qo„llab-
quvvatlamaslik yo„li bilan ularning halok bo„lishiga yo„l qo„yadi; 
- qo„llab-quvvatlanayotgan, biroq nuqtai nazaridan qabul qilinmaydigan 
g„oyalarga qo„shimcha tekshiruv va to„siqlar yaratadi, chunki bunday holatda ularga 
ochiqdan-ochiq qarshilik ko„rsatmagan ma‟qul; 
- nuqtai nazaridan qabul qilinmaydigan g„oyalarga sust siyosiy qiziqishni 
qo„llab-quvvatlaydi, nuqtai nazaridan qabul qilinmaydigan g„oyalar; 
- eng salbiy qarorlar kollegial ravishda qabul qilinishiga yo„l qo„yadi va o„zining 
veto huquqini eng kritik vaziyatgacha oxirigacha saqlab turadi; 
- strategiyani boshqaradi, biroq o„z hukmini o„tkazmaydi – buyruq va 
ko„rsatmalarni kamroq berib, norasmiy so„rovlarga tayanadi, konsensusga 
erishguncha muammoning mohiyatini aniqlash va tushunishga harakat qiladi; 
- keraksiz yo„nalishdagi xatti-harakatlarning boshlanib ketishiga sababchi 
bo„lmaslik uchun ramziy harakatlar va murojjatalrga ehtiyotkorlik bilan munosbatada 
bo„ladi; 
- tashkilot doirasida barcha boshqaruv vositalari korporativ rahbariyatga borib 
taqalishiga ishonch hosil qiladi; 

---

103 
- butun kompaniga qarshi qo„yilgan ayrim xatti-harakatlarni bartaraf etish uchun 
ko„pchilk o„zgarishlar bo„yicha qaror qabul qilish jarayonlariga yangi odamlar va 
yangi g„oyalarni jalb qiladi; 
- oppozitsiya o„z maqsadida foydalanishi mumkin bo„lgan hollarda jiddiy 
muammolar bo„yicha o„z qarashlarini namoyish etishni cheklab qo„yadilar. 
Yangi strategiyani joriy qilish siyosatini amalga oshirish ayniqsa, eski 
strategiyaning ommaviyligi katta bo„lgan hollarda juda qiyin kechadi. Eski 
strategiyaning kamchiliklari yaqqol ko„zga tashlanib turmasa, unga qarshi barcha 
xatti-harakatlar kutilayotgan samarani bermaydi. bu eski strategiyani shakllantirgan 
va amalga oshirgan shaxslarga tajovuz sifatida qabul qilinishi mumkin. 
Bundan tashqari, yangi strategiya va rejaning ustunliklari boshqalar uchun ochiq 
ko„zga ko„rinmasligi mumkin, shu sababli ular bu yangiliklarning maqsadga 
muvofiqligidan shubhalanib qolaveradilar. Muqobil nuqtai nazar foydasiga dalilar 
ham bo„lishi mumkin, ularni asoslanmagan holda tanqid qilish xatti-harakatlarni 
birlashtirish o„rniga tarqoqlikka sabab bo„lishi mumkin. 
Strategiyani har bir ijrochiga etkazish uchun strategiya bo„yicha menedjer yangi 
strategiyani qo„llab-quvvatlash va unga qarshilik ko„rsatish markazlarini ilg„ay olishi 
va ulardan fodalanishni bilishi zarur. U tashkilotning asosiy mansabdor shaxslari 
tomonidan qo„llab-quvvatlanish, qarshilikni yo„qotishga erishishi, befarqlik 
hududlarini aniqlashi va o„z xatti-harakatlarining iloji boricha ko„proq 
ma‟qullanishini ta‟minlashi lozim.
Agar menejer kompaniya siyosatiga ta‟sirchan bo„lmay, siyosiy ma‟noda 
moslashishini bilmasa, u strategiyani shakllantira olmaydi. Strategik rejani yaratishda 
siyosat hamma vaqt ishtirok etadi. Tayanch guruhlar va shaxslar albatta o„z 
koalitsiyasini yaratadi, har bir guruh esa o„z g„oyalarining ustunliklarini isbotlashga 
harakat qiladi. Kompaniyaning ustivor maqsadlarini hal etishda, resurslarni 
taqsimlashda ham siyosiy fikr – muloќazalar ishtirok etadi. Ichki siyosat – bu ma‟lum 
strategik variantga nisbatan muvofiqlik omilini shaklantirishdir. 
Odatda, siyosat strategiyani shakllantirishga nisbatan uni tatbiq etish jarayonida 
yanada ko„proq ishtirok etadi. Siyosiy fikr mulohazalar xizmat doiralariga, qayta 

---

104 
tashkil etishga, kim-kimga bo„ysunishini aniqlashga, qaysi bo„linmalar kimga 
qarashli ekanligiga, qaysi tayanch lavozimlarni qanday shaxslar egallashiga, qaysi 
tashkiliy birliklar qancha smeta mablag„larini egallashiga va shunga o„xshash boshqa 
amaliy tomonlarga ta‟sir qiladi. 
Qisqasi siyosiy fikr-mulohazalar individual va guruhlar alyanslarini 
shakllantirish – bu kompaniya bo„yicha strategik rejani qo„llab-quvvatlash va amalga 
oshirish bo„yicha muvofiqlikni ta‟minlashning asosini tashkil qiladi.
Menejer tashkilotda hokimiyat strukturasi qanday ishlayotganini, ijrochi 
organlarda kim kuchli ta‟sirga ega ekanligini, qanday insonlar va guruhlar «faollar» 
ekanligini, kim ko„proq foyda keltirishi mumkinligini, tayanch qarorlarni qabul 
qilishda kimlar o„zini chetga olayotganini va u yoki bu masalada «siyosiy shamollar 
qaysi tomonga esayotganini» yaxshi bilishi lozim. Muhim qarorlar qabul qilinayotgan 
paytda koalitsiyalar bilan ishlash siyosatiga va kelishuviga erishishga menejerlarning 
ta‟sirchan bo„lishlari maqsadga muvofiq hisoblanadi. Britaniyaning yirik 
kompaniyasi raisi aytganidek: 
«Men hamkasabalarim bilan maslahatlashmay biron marta ham muhim 
qarorlarni qabul kilmaganman. Birinchidan, odatda ular eng yaxshi qarorni qabul 
qilishda menga yordam beradilar. Ikkinchidan, yechim ma‟lum bo„lib, ularni 
qoniqtirsa, ular ushbu yechimni qo„llab-quvvatlaydilar. Aks holda ular ochiqcha 
bo„lmasa ham, yashirincha yechimga shubha bilan qaraydilar». 
Strategiya sohasidagi siyosat ma‟qul yondashuvlarni rag„batlantirishga munosib 
takliflarni qo„llab-quvvatlashga, zaiflaridan voz kechishga, alohida muammolar 
atrofida koalitsiyalarni shaklantirishga hamda kelishuvga erishish va ustivor 
vazifalarni bajarishni ta‟minlashga qaratilgandir.
Strategiyani boshqarish sohasida yaqinda o„tkazilgan tadqiqotlar shuni 
ko„rsatadiki, muvaffaqiyatli faoliyat ko„rsatadigan mansabdor shaxslar quyidagi 
taktik xarakterdagi siyosiy qoidalardan foydalanadilar: 

Zaif qo„llab-quvvatlashga ega g„oya va takliflarga e‟tibor bermaslik orqali 
ularni yo„qolib ketishga yo„l qo„yib berish. 

---

105 

Menejerlar fikricha qabul qilish mumkin bo„lmagan, lekin ochiqchasiga rad 
etib ham bo„lmaydigan kuchli qo„llab-quvvatlashga ega g„oyalarga nisbatan 
qo„shimcha to„siqlar va tekshirishlar yaratiladi. 

Qabul qilib bo„lmaydigan variatlar atrofida siyosiy shovqin yaratilmaydi 
menejerlarga ushbu variantni rad etish taklif qilinadi. 

Strategiya bo„yicha kelishuvlarga erishmaganga šadar strategiyani kuchli 
targ„ibot qilmasdan kam sonli buyruqlar orqali yo„naltirish strategiya bo„yicha 
norasmiy so„rovlar o„tkazib, uni aniqlashtirishga harakat qilinadi. 

To„liq shakllanmagan noaniq fikrlar va harakatlar ta‟sirida faoliyat noto„g„ri 
yo„nalishda rivojlanib ketmasligi uchun ehtiyotkor bo„lish. 

Tashkilotning «asosiy kuchlarining manbalari» vakillari oliy rahbariyat 
tarkibiga kirgan bo„lishi lozim. 

Yangiliklarga qarshiliklarni kamaytirish va turli tuman yondashuvlarni, 
bahslarni ta‟minlash uchun muhim o„zgarishlarni muhokamasida yangi shaxslar va 
yondashuvlarni ishtirok etishi ta‟minlanadi. 

Muќolifatning kuchli guruhlari vaziyatni o„z foydasiga hal etishini oldini olish 
uchun bahsga sabab bo„luvchi muammolarni hal etishda siyosiy ta‟sirlarni 
minimallashtirish. 
Yangi strategiya sobiq strategiya tarafdorlarini qarshiliklarini engishida siyosat 
muhim o„rin egallaydi. Sobiq strategiyani kamchiliklari aniq ko„rinib turganda uni 
yomonlab, yangi strategiyani olg„a surish bu odatda nunoš siyosat hisoblanadi. 
Chunki sobiq strategiyani qoralash uni yaratganlarga va qo„llab-quvvatlaganlarga 
nisbatan hujum deb tushuniladi. Sobiq strategiya va uning asosiy prinsiplari o„z 
vaqtida kompaniya mavqeiga mos kelib, uni rivojlantirgan bo„lishi sobiq strategiyani 
yaratgan rahbarlar esa hozirda ham tashkilotda o„z obro„iga ega bo„lishi mumkin.