Zoologiya uzb 2017. indd

47-§.
Suv havzalari va sohil qushlari
Suv qushlari. 
Suv qushlari hayotining ko‘p qismini suvda su-
zib o‘tkazadi. Ularning barmoqlari orasiga parda tortilgan; oyoq-
lari biroz orqaroqda joylashgan bo‘ladi. Qushlarning pat va parlari 
zich joylashib, suv o‘tkazmaydigan tig‘iz qoplag‘ichni hosil qiladi. 
Qushlar dumg‘aza bezlari ajratib chiqaradigan yog‘simon suyuqlikni 
?!

---

160
8.4. Qushlar sinfi
tumshug‘i bilan siqib olib, patlariga surtib turadi. Bu suyuqlik pat-
larga suv yuqtirmaydi, ularni qayishqoq va egiluvchan qiladi. Suv 
havzalarida yashovchi qushlarning ko‘pchiligi suvda chaqqon suzadi 
va sho‘ng‘iydi, ozig‘ini ham suvdan topadi. Suv qushlari quruqlikda 
sekin va beso‘naqay harakatlanadi.
G‘ o z s i m o n l a r t u r k u m i. Bu turkumga o‘rdak-
lar, g‘ozlar va oqqushlar kiradi (93-rasm). Ular tumshug‘ining 
qirrasi bo‘ylab har xil shakldagi muguz plastinkalar joylashgan; tum-
shug‘ining uchi esa kengaygan. G‘ozsimonlarning tuxumdan chiqqan 
jo‘jalari urg‘ochisi orqasidan ergashib yuradi.
4
3
2
1
93-rasm. G‘ozsimonlar
turkumi:
1 – kulrang g‘oz; 2 – churrak; 
3 – suqsun; 4 – yovvoyi o‘rdak
O‘rdaklar suv tubidagi balchiqni tumshug‘idagi muguz plastinka-
lari orqali sizdirib o‘tkazib, undan mayda jonivorlar va o‘simliklarni 
ajratib oladi. O‘rta Osiyo suv havzalarida yovvoyi o‘rdak, churrak, 
suqsun uchraydi. Yovvoyi o‘rdak erkagining boshi to‘q yashil, bo‘yni 
oq; urg‘ochisining tumshug‘i qizg‘ish, dumi oqish bo‘ladi. Ular 
kuzda qishlov joylariga uchib o‘ta boshlaydi. O‘rdaklar Osiyoning 
janubi, Shimoliy Afrika, Markaziy Amerika, shuningdek, o‘lkamiz 
janubidagi suv havzalarida qishlaydi. Erta bahorda daryolar bo‘yida-
gi qamishzorlar va qalin o‘tlar orasiga uya quradi. Yovvoyi o‘rdak, 
churrak, suqsun va boshqa o‘rdaksimon qushlar ovlanadi. Yovvoyi 
o‘rdak xonaki o‘rdakning naslboshisi hisoblanadi.
G‘ozlar
o‘rdaklarga nisbatan yirikroq; erkagi va urg‘ochisi bir xil 
rangda bo‘ladi. Ular o‘simliklar bilan oziqlanadi. Baquvvat tumshug‘i 
chetidagi o‘tkir muguz plastinkalari yordamida o‘simliklarni qirqib 
olib yeydi. O‘zbekistonda xonaki g‘ozlarning ajdodi bo‘lgan kulrang 

---

161
47-§. Suv havzalari va sohil qushlari
g‘oz in qurib, bola ochadi. Bu qush Amudaryo etaklarida va Zaraf-
shon daryosining quyi oqimlarida uchraydi. Yevropa, Shimoliy Afri-
ka, Janubi-Sharqiy Osiyo va O‘rta Osiyo suv havzalarida qishlaydi. 
G‘ozlar go‘shti uchun ovlanadi.