Zoologiya uzb 2017. indd

Lu
g‘at daftaringizga yozib oling.
O‘rdakburun, yexidna, kenguru, xaltalilar, tuxum qo‘yuvchilar, yo‘ldoshlilar.
Jumboqni yeching. Nima sababdan tuxum qo‘yuvchi va xaltali sutemi-
zuvchilar faqat Avstraliya va Janubiy Amerika qit’alarida tarqalgan?
Topishmoqlarni toping va ularda keltirilgan ma’lumotlarni izohlab bering. 
55. Tikan po‘stin, shalpang quloq,
Usti kulrang, osti oq.
Tasdiqlovchi javoblar: 1b, 2d.
Juftlab yozish javoblari: a-2, b-3, d-1.
?!

---

180
8.5. Sutemizuvchilar sinfi
54-§. Qo‘lqanotlilar va kemiruvchilar turkumlari
Qo‘lqanotlilar turkumi.
Qo‘lqanotlilar – uchishga moslashgan 
sutemizuvchilar. Ularning oldingi oyoqlari o‘zgarib, qanotga aylangan 
(105-rasm). Oldingi oyoqlari suyaklari oralig‘iga hamda orqa oyoq-
lari bilan tanasining ikki yoni o‘rtasiga yupqa teri parda tortilgan. 
Bu parda hayvon uchganida ko‘tarish yuzasini hosil qiladi. Lekin 
oldingi oyoqlarining birinchi barmog‘i hamda ke 
yingi oyoqlarining 
panjasi erkin bo‘ladi. Ular qo‘nganida bu panjalari bilan g‘orlarning 
devoriga, daraxtlar tanasiga yopishib oladi yoki ularga asta-sekin 
chirmashib chiqadi.
105-rasm. Qo‘lqanotlilar:
1 – malla shomshapalak; 2 – taqaburun ko‘rshapalak; 3 – quloqdor 
ko‘r shapalak; 4 – terili ko‘rshapalak; 5 – katta shomshapalak
1
2
3
4
5

---

181
54-§. Qo‘lqanotlilar va kemiruvchilar turkumlari
Ko‘rshapalaklarning ko‘zlari ojiz bo‘lib, yaxshi ko‘rolmaydi. Le-
kin ular tunda ham biron narsaga urilmasdan ucha oladi; hasha-
rotlarni og‘zi bilan tutib oladi. Ko‘rshapalaklarning fazoda mo‘ljal 
olish xususiyati ularning ultratovush tarqa 
tishi va uni qabul qilishi 
bilan bog‘liq. Uchayotgan hayvon burni va og‘zidan uzuq-yuluq 
ultratovush chiqaradi. Tovush uning yo‘lida uchraydigan obyektdan 
aks-sado singari qaytadi. Uning qulog‘i ana shu qaytgan tovush 
to‘lqinlarini qabul qilganligi tufayli o‘z o‘ljasini topadi yoki to‘siqni 
sezadi. Ko‘rshapalaklar qon so‘ruvchi va zararkunanda hasharotlarni 
qirib, foyda keltiradi. Ko‘r 
shapa 
laklarni aholi yashay 
digan joylarga 
jalb qilish uchun pana joylarni buzmaslik va yangi pana joylar 
yaratish zarur.