Zoologiya uzb 2017. indd

Sutemizuvchilarning ahamiyati.
O‘txo‘r sutemizuvchilar o‘simliklar 
va boshqa hayvonlar hayotida katta ahamiyatga ega. Ular 
ning teza-
gi go‘ngxo‘r qo‘ng‘izlar, pashshalar, chuvalchanglar, zamburug‘lar 
va bakteriyalar uchun oziq bo‘ladi. Go‘ng parchalanganida tuproq 
o‘simliklar uchun zarur oziq moddalarga boyiydi. Olmaxon, o‘rmon 
kalamushlari, dala sichqonlari, to‘ng‘izlar va boshqa sutemizuvchilar 
115-rasm. Primatlar:
1 – yashil martishka; 2 – gibbon; 3 – oq peshana kaputsin; 4 – shimpanze; 
5 – gorilla; 6 – orangutan
1
2
3
4
5
6

---

196
8.5. Sutemizuvchilar sinfi
o‘simliklar urug‘ining tarqalishiga yordam beradi. Tuproqda yashov-
chi sutemizuvchilar (ko‘rsichqon, yumronqoziq) in qazib, tuproqni 
yumshatadi. Hasharotxo‘rlar (ko‘r shapalak, tiðratikan) zararkunanda 
va kasallik tarqatuvchi hasha 
rotlarni qiradi. Yirtqichlar kasallangan 
hayvonlar va ular o‘laksasi bilan oziqlanganidan tabiiy sanitarlar 
hisoblanadi.
Sutemizuvchilar odam hayotida ham katta ahamiyatga ega. Yov-
voyi sutemizuvchilar mo‘ynasi (ondatra, tulki) va go‘shti (sayg‘oq) 
uchun ovlanadi. Sutemizuvchilardan kalamushlar, sichqonlar, yum-
ronqoziqlar oziq-ovqat mahsulotlarini yeydi va kasallik tarqatadi. 
Yirtqich sutemizuvchilar gijjalarni yuqtiradi.
Inson uchun qimmatli bo‘lgan, noyob yoki yo‘qolib borayotgan 
sut 
emizuvchilarni saqlab qolish maqsadida maxsus qo‘riqxonalar 
tashkil etiladi; ularning ro‘yxati «Qizil kitob»ga kiritiladi. “O‘zbekis-
ton Respublikasining Qizil kitobi”ga sutemizuvchilarning 24 turi 
kiritilgan.
1. Primatlarning yuksak tuzilishi belgilari nimalardan iborat?
2. Tor burunli maymunlar qanday hayot kechiradi?
3. Keng burunli maymunlar qayerda tarqalgan?
4. Odamsimon maymunlarning qaysi belgilari odamga o‘xshaydi?
5. Sutemizuvchilar inson hayotida va tabiatda qanday ahamiyatga ega?
1. Primatlar bosh barmog‘ining boshqalariga qarama-qarshi joylashganligi:
a) junlarini tozalashga imkon beradi;
b) mayda narsalarni tutib turishga imkon beradi;
d) shoxdan shoxga sakrab o‘tishga yordam beradi.
2. Maymunlarning barmoqlari, kafti va tovoni:
a) asosiy tuyg‘u organlari hisoblanadi;
b) yurganida tayanch vazifasini bajaradi;
d) asosiy tutqich organlari hisoblanadi.
3. Maymunlar, asosan, tropik o‘rmonlarda:
a) juft bo‘lib yashaydi;
b) boshqa hayvonlar bilan birga yashaydi;
d) gala bo‘lib yashaydi.
Maymunlar va ular tarqalgan joylar nomini juftlab yozing.
a) o‘rgimchak maymun; 
1) Sumatra, Kalimantan orollari;
b) gorilla; 
2) tropik Amerika;
d) orangutan. 
3) tropik Afrika.