Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
1
ISLOM ENSIKLOPEDIYASI
Zuhriddin Husniddinov tahriri ostida 
Taqrizchi: akademik Ne’matulla Ibrohimov 
© «O’zbekiston milliy entsiklopediyasi» 
Davlat ilmiy nashriyoti, 2004 
LOTIN ALIFBOSI 
A B D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V X Y Z O’ G’ Sh Ch 
- A -
ABBOSIYLAR - arab xalifalari sulolasi (750-1258), Muhammad (sav) ning amakilari 
Abbos avlodlari. Abu Muslim qo‘zg‘oloni natijasida hokimiyat tepasiga kelgan. Dastlabki 
poytaxti - Kufa sh. "Saffoh" ("Xunrez") laqabi bilan mashhur bo‘lgan Abul Abbos 
Abdulloh sulolaning birinchi xalifasi edi. Ikkinchi xalifa Saffohning ukasi Abu Ja’far 
Mansur (754-775) Bag‘dod sh.ga asos solib, poytaxtni shu yerga ko‘chirdi. A. 
hukmronligining dastlabki davrida mulkchilik munosabatlari o‘sib, savdo-sotiq rivojlandi. 
Bag‘dod Sharqning yirik savdo markaziga aylandi, ilm-fan ravnaq topib, falsafa, 
matematika, tabiiyot va b. fanlarga oid ko‘plab asarlar yaratildi. Andalusiya (Ispaniya) 
dan tashqari butun musulmon mamlakatlari - Mag‘rib, Hindiston, Movarounnahr A. qo‘li 
ostiga o‘tdi. Bular xalifalikning iqtisodiy negizini, siyosiy va harbiy qudratini 
mustahkamladi. Ayniqsa Horun ar-Rashid va uning o‘g‘li Ma’mun zamoni A. sulolasining 
gullagan davri edi. 9-a.ning ikkinchi yarmidan boshlab A. xalifaligi zaiflasha boshladi, 
Afrikada ag‘labiylar, Misrda tuluniylar, Xuroson va Movarounnahrda somoniylar A. 
xalifaligidan ajrab chiqdilar. 10-a.ning boshiga kelib faqat Bag‘dod va uning 
atroflaridagina siyosiy hokimiyat A. qo‘lida qoldi. Harbiy kuchlar turk sarkardalari qo‘liga 
o‘tib ketdi. Ular xohlagan vaqtlarida xalifalarni almashtira olar edilar. 10-a. o‘rtalariga 
kelib A. siyosiy hokimiyatni tamoman qo‘ldan boy berib, musulmonlarning diniy xalifasi 
(payg‘ambar o‘rinbosari)gina bo‘lib qoldilar. Erondagi buvayhiylar (945 y.) Bag‘dodni o‘z 
qo‘liga oldi, lekin ular A.ning mavqei bilan hisoblashar edi. Bag‘dod saljuqiy-sunniylar 
tomonidan bosib olingandan keyin A. siyosiy hukmronligi qisman tiklandi va dinning 
mavqei mustahkamlandi. 1258 y. mo‘g‘ullar Bag’dodni vayron qilib, A.ni tamoman tor-
mor keltirdi. Mo‘g‘ul xoni Huloku buyrug‘i bilan Abbosiy xalifalarning so‘nggisi -Musta’sim 
qatl etildi. A. sulolasining qolgan vakillari esa Misrga qochdi. Mamluk sultonlari davrida 
(turklar 1517 y. Misrni olgunga qadar) A. Qohirada muqaddas kishilar sifatida yashab 
keldilar. 1261 y. mamluk sultoni Beybars A.dan biri al-Mustansirni xalifa deb e’lon qildi. 
1517 y. A.ning avlodi Mutavakkil III Istanbulga keltirilib, u diniy rahnamolik huquqini 
turk sultonlariga topshirgan. A. dan 37 kishi xalifa bo‘lgan. Ular quyidagilar: 
hijriy 
milodiy 
1. 
Saffoh 
132 
750 
2. 
Mansur 
136 
754 
3. 
Maadiy 
158 
775 
4. 
Hodiy 
169 
785 
5. Horun ar-Rashid 
170
786
6. 
Amin 
193 
809 

---

Islom Ensiklopediyasi