Soyqirimlari
Yüklə 29,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918‐ci il SOYQIRIMLARI AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu və Azərbaycan Respublikası Hərbi Prokurorlugunun birgə layihəsi BAKI‐2016 AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Layihə müəllifləri: Yaqub Mahmudov Əməkdar elm xadimi, AMEA‐nın müxbir üzvü, Dövlət Mükafatı Laureatı Xanlar Vəliyev Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavini ‐ Azərbaycan Respublikasının Hərbi prokuroru, əməkdar hüquqşünas, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Elmi redaktor və Ön sözün müəllifi: Yaqub Mahmudov Əməkdar elm xadimi, AMEA‐nın müxbir üzvü, Dövlət Mükafatı Laureatı Redaksiya heyəti: АМЕА-нын мцхбир цзвц, Ямякдар елм хадими, Dövlət Mükafatı Laureatı Йагуб Мащмудов, Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavini ‐ Azərbaycan Respublikasının Hərbi prokuroru, əməkdar hüquqşünas, h.ü.f.d. Xanlar Vəliyev, t.ü.f.d. Ъəbi Бящрамов, , t.ü.f.d. Гasım Щаъыйев, t.ü.f.d. Nazim Mustafa, t.ü.f.d. Güntəkin Nəcəfli, t.ü.f.d. Vaqif Abışov, t.ü.f.d. Natiq Məmmədzadə, t.ü.f.d. Kamran İsmayılov, t.ü.f.d. İlqar Niftəliyev, t.ü.f.d. Nigar Gözəlova, r.ü.f.d. Mehri Xanbabayeva (texniki redaktor) AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918‐ci il SOYQIRIMLARI . Bakı: Azərbaycan Tarix iləri İctimai Birliyi, 2016, ‐ 408 s. ISBN 978‐9952‐8024‐3‐6 © AMEA Tarix İnstitutu, 2016 © Azərbaycan Tarixçiləri İctimai Birliyi, 2016 ç 1918-ci ilin mart-iyul aylar ı nda erməni quldur dəstələri Azərbaycan ı n demək olar ki, bütün ərazilərində dinc əhaliyə qarş ı soyq ı r ı m ı törətmişlər. Beş ay ərzində 50 mindən çox soydaş ı m ı z erməni faşizminin qurban ı olmuşdur. Bak ı da, Quba qəzas ı n- da, Şamax ı da, Qusarda, İrəvanda, Naxç ı- vanda, Zəngəzurda, Qarabağda, Lənkə- randa, demək olar ki, bütün Azərbaycan torpaqlar ı nda bizə qarş ı soyq ı r ı m ı törədil- mişdir. İLHAM ƏLİYEV Azərbaycan Respublikasının Prezidenti SOYQIRIMI CİNAYƏTİNİN QARŞISININ ALINMASI VƏ CƏZALANDIRILMASI HAQQINDA KONVENSİYA ( 9 dekabr 1948‐ci ildə BMT‐nin Baş Assambleyasının 260 (III)A Qətnaməsi ilə qəbul olunub. 12 yanvar 1951‐ci ildə qüvvəyə minib) Maddə 2 Bu Konvensiyaya müvafiq olaraq soyqırım hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupun qismən və ya bütövlükdə məhv edilməsi məqsədilə törədilən aşağı- dakı hərəkətlərdən biridir: a) bu cür qrup üzvlərinin öldürülməsi; b) bu cür qrup üzvlərinə ağır bədən xəsarətlərinin və yaxud əqli qabiliyyətinə ciddi zərər yetirilməsi; c) qəsdən hər hansı bir qrupun tam və ya qismən fiziki məhvini nəzərdə tutan həyat şəraiti yaradılması; d) bu cür qrup daxilində doğumun qarşısını almağa yönəlmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi; e) bir insan qrupuna mənsub olan uşaqların zorla başqa qrupa verilməsi. . . . 5 ЮН СЮЗ АЗЯРБАЙЪАН ХАЛГЫНА ГАРШЫ 1918-ЪИ ИЛ МАРТ СОЙГЫРЫМЫ Йагуб Мащмудов АМЕА-нын мцхбир цзвц Ямякдар елм хадими, Dövlət Mükafatı Laureatı Zəngin arxiv materiallarına əsaslanan tədqiqatlar birmənalı şəkildə sübut edir ki, Birinci dünya müharibəsinin gedişində bütün Azərbaycan torpaqlarında, o cümlədən Cənubi Azərbaycanda, həmçinin Şərqi Anadoluda türk-müsəlman əhaliyə qarşı dəhşətli soyqırımları həyata keçirilmişdir. Böyük dövlətlərdən, xüsusilə Rusiyadan hərtərəfli kömək alan erməni cəlladları Azərbaycan və Şərqi Anadolu torpaqlarını aborigen türk-müsəlman əhalidən təmizləyərək “Böyük Ermənis- tan” dövləti yaratmağa cəhd göstərmişlər. Daşnaksütyun partiyası Bakı komitəsinin üzvü, bolşevik şi- neli geyinmiş Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi daşnak-bolşevik rejiminin qabaqcadan düşünülərək planlı surətdə Bakıda və Bakı quberniyası ərazisində həyata keçirməyə başladığı soyqrımları 1918- ci ilin 29 mayında İrəvan və ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış Ararat-Ermənistan Respublikası tərəfindən daha amansızlıqla davam etdirilmişdir. Soyqrımları 1914-1918-ci illərdə bütün Azərbaycan torpaqla- rını və Şərqi Anadolunu əhatə etmiş, yüz minlərlə dinc türk- müsəlman əhali xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilmişdir. 1918-ъи илдя Азярбайъан халгына гаршы кцтляви сойгырымы ъина- йяти щяйата кечирмиш «26 Бакы комиссарлары» адландырылан ъинайят- кар групун фяалиййяти иля баьлы Милли Елмляр Академийасынын Тарих Институтунда апарылмыш тядгигатлар нятиъясиндя чохсайлы йени фактлар ашкар олунмушдур. 2009-ъу илин йанвар айында Prezident İlham Əliyevin göstərişi ilə Бакы шящяринин Сащил баьындакы «26-лар»а мяхсус мязарлар шящяр гябристанлыьына кючцрцляркян мязарлыгда 26 дейил, 23 ъясядин галыьы ашкар олундугдан дярщал сонра Тарих Институтунда хцсуси елми- тядгигат групу йарадылмыш вя елми арашдырмалара башланылмышдыр. AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI 6 Elmi axtarışlar zamanı ölkəmizin arxivlərində saxlanılan və uzun zaman xalqdan gizlədilmiş sənədlərlə yanaşı Moskva, Sankt- Peterburq, İstanbul, Ankara, Paris, London, Berlin, Dehli və dün- yanın digər tədqiqat mərkəzlərindən gətirilən çoxsaylı arxiv sənəd- ləri də tədqiqata cəlb olunmuşdur. Архив сянядляри цзяриндя апарылмыш елми тядгигат ишляринин ня- тиъяляри бирмяналы олараг ашаьыдакылары тясдиг едир: 1917-ъи илин нойабрында Бакыда вя бцтцнлцкля Бакы губерни- йасында щакимиййяти яля кечирмиш Степан Шаумйанын башчылыг етдийи ганлы дашнак-болшевик режими ( Бакы Совети, сонралар Бакы Халг Ко- миссарлары Совети ) габагъадан хцсуси щазырлыг апарараг, дцшцнцл- мцш шякилдя вя планлы сурятдя Азярбайъан халгына гаршы кцтляви сой- гырым ъинайяти щяйата кечирмишдир. Он минлярля динъ, силащсыз тцрк- мцсялман ящали – Азярбайъан тцркляри, лязэиляр, татарлар, talışlar, avarlar, kürdlər вя диэяр халгларын нцмайяндяляри, о ъцмлядян ушаг- лар, гадынлар, гоъалар етник мянсубиййятляриня эюря амансызъасына гятля йетирилмишдир. Азярбайъан халгына гаршы сойгырымын щяйата ке- чирилмясиня билаваситя Бакы Советинин сядри вя Гафгаз Ишляри цзря Фювгяладя комиссар Степан Шаумйан эюстяриш вермиш, бу дящшятли ъи- найяти тяшкил етмиш вя она башчылыг етмишдир. Йени ашкар олунмуш архив сянядляри сцбут едир ки, совет тарих елминя ян ардыъыл болшевиклярдян бири кими дахил едилян Степан Шаум- йан яслиндя ермяни миллятчиляринин ян ифрат вя ян ири террорчу тяшкилаты олан «Дашнаксцтйун» партийасынын цзвц олмушдур; О, «Дашнаксцт- йун» партийасынын Бакы Комитясинин цзвц иди 1 (Бах: Сяняд №1). Эюрцндцйц кими, цздя болшевик олан Степан Шаумйан «Даш- наксцтйун» партийасынын рящбярляриндян бири олмушдур. Щямчинин, архив сянядиндя гейд едилдийи кими, Шаумйан щяля 1910-ъу илдя даш- нак партийасы цзвляринин Бакыйа топланмасына вя бурада ишя дцзялдил- мясиня йахындан кюмяклик эюстярмишдир 2 (Бах: Сяняд №1). 1918-ъи илин март-апрел айларында аzяrbaycanlыlara qarшы soyqы- rыm tюrяtmяsini Шaumyan щяля о заман юzц etiraf etmiшdi. 1918-ci il mart сойгырымындан sonra o, Sovet Rusiyasы hюkumяtinя hesabat verяrяk qeyd etmiшdi ki, Bakы Sovetinin hяrbi qцvvяlяrinя daшnak partiyasыnыn 4 minlik hяrbi hissяlяri cяlb edildi vя bu amil milli qыr- 1 Азярбайъан Республикасы Президентинин Ишляр Идаряси Сийаси Сянядляр Архиви (АРПИИССА), ф.276, с.8, иш. 412, в.4-5. 2 АРПИИССА, ф.276, с.8, иш. 412, в.4-5. AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI 7 ьыna gяtirиb чыxardы. Шaumyan даща сонра yazыrды: «Biz buna шцurlu шяkildя getdik», чцnki azяrbaycanlы siyasi qцvvяlяr «Bakыda qalib gяl- sяydiляр, onlar шяhяri Azяrbaycanыn paytaxtы elan edяcяkdiляр». 3 Беля- ликля, яслиндя Шаумйанын тякъя бу етирафы 1918-ъи илдя Азярбайъан халгына гаршы дящшятли сойгырымы щяйата кечирмиш дашнак гулдурлары- нын сон мягсядляринин нядян ибарят олдуьуну чох айдын сцбут едир. Бакыда олдуьу кими, Азярбайъанын диэяр бюлэяляриндя дя сойгы- рымлар мящз Шаумйанын шяхси эюстяриши иля щяйата кечирилмишдир. Мяся- лян, Шамахыда азярбайъанлылара диван тутмуш Степан Лалайан (Лала- йев) вя Татевос Ямирйан (Ямиров) билаваситя Шаумйанын тапшырыьыны щяйата кечирмишляр. 4 Губада сойгырымы щяйата кечирмиш дашнак ъяллады Щамазасп да билаваситя Шаумйанын эюстяришиня ямял етмишдир. Апарылан тядгигатлар ону да сцбцт едир ки, Бакы Советинин рящбярлийи Азярбайъанын гярб бюлэяляриндя сойгырымы щяйата кечи- рян ермяни гулдур дястяляри иля, о ъцмлядян Степан Шаумйанын «халг гящраманы» адландырдыьы Андраникля сых ялагя сахлайырды. 5 Башга сюзля, Азярбайъанын вя Шярги Анадолунун тцрк-мцсялман ящалисинин мящв едилмяси габагъадан дцшцнцлмцш цмуми план яса- сында, щям дя ващид мяркяздян идаря олунараг щяйата кечирилирди. Беляликля, Совет тарихшцнаслыьында болшевик щакимиййяти ор- ганы кими гялямя верилян Бакы Совети яслиндя дашнакларын вя ермяни забитляринин рящбярлик етдийи ъинайяткар щярби-сийаси режим иди. Йухарыда эюстярилянлярля йанашы беля бир факт да нязярdən qaçırılmamalıdır ки, В.И.Ленин тяряфиндян Гафгаз Ишляри цзря Фювгя- ладя комиссар тяйин олунмуш Степан Шаумйана, ейни заманда, Русийа Халг Комиссарлары Советинин 29 декабр 1917-ъи ил (11 йан- вар 1918-ъи ил) тарихли декрети иля Русийа тяряфиндян ишьал олунмуш Шярги Анадолуда («Тцркийя Ермянистанында») «ермяни халг милиси» вя «мцстягил ермяни дювляти» йаратмаг вязифяси дя щяваля олунмуш- ду. Дашнаклар о заман бюйцк дювлятлярин, о ъцмлядян бошевик Руси- йасынын кюмяйиндян истифадя едяряк Шярги Анадолунун вя Азярбайъа- нын тцрк-мцсялман ящалисини кцтляви сурятдя гырараг «Бюйцк Ермя- нистан» йаратмаьа чалышырдылар. «Дашнаксцтйун» партийасынын рящ- бярляриндян бири олан Степан Шаумйан Бакыда щакимиййяти яля кечир- дикдян сонра бу бяднам сийасятин щяйата кечирилмясиндя ян реал вя 3 Шаумян С.Г. Избранные произведения. М.,1978, т.2, с. 246. 4 «Азербайджан», 1918, 8 октября. 5 Микоян А. Дорогой борьбы. М., 1971, с.42. AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI 8 ян фяал сийаси фигура чеврилди. Terrorçu və millətçi erməni təşkilatla- rının ən ekstremist – radikal üzvləri onun ətrafında cəmləşdilər. Степан Шаумйан вя онун юз ятрафына топладыьы дашнак гатилляринин ясас мягсяди Azяrbaycanын milli-сийаси qцvvяlяrinин sosial bazasы olan тцрк-мцсялман яhalini тамамиля qыrыб бцтцн Azяrbaycanы вя Шярги Анадолуну яля keчirяряк «Бюйцк Ермянистан» йаратмаг мя- гамыны йетишдирмякдян ибарят иди. Кимляр идиляр Степан Шаумйанын юз ятрафына топладыьы вя онун башчылыьы иля Азярбайъан халгына гаршы сойгырым ъинайятини щя- йатя кечирян гатилляр? Stepan Şaumyanın soyqırımı ilə bağlı göstərişlərini yerinə yeti- rən ən qəddar terrorçu qatillərdən biri Tatevos Ямирйан (Яmirов) idi. Совет щакимиййяти илляриндя Азярбайъан халгына йаландан «26 Бакы Комиссарлары»ндан бири кими тягдим олунан Татевос Ямирйан «тяърцбяли» террорчу вя дашнак ъяллады иди. О, мянсуб олдуьу «Даш- наксцтйун» партийасына малиййя вясаити «газандырмаг» мягсядиля Бакыда оьурлугла, мянзилляр йармагла, варлы азярбайъанлыларын ушаг- ларыны эиров эютцрцб кцлли мигдарда пул гопармагла мяшьул олан оьру-гулдур дястясиня башчылыг етмишдир. Татевос Ямирйан тякъя Ба- кыда дейил, щятта Кийев шящяриндя дя бу ъцр оьурлуг ямялиййатларынын ясас тяшкилатчысы олмушдур. Йери эялмишкян, «Дашнаксцтйун» парти- йасы османлы султаны ЫЫ Ябдцлщямидя суи-гясд тяшкил етмяйи дя мящз Татевос Ямирйана етибар етмишди. Бу террор ямялиййаты баш тутма- дыгда йенидян Бакыйа гачан Ямирйан оьурлуг вя гулдурлуг ямялля- рини давам етдирмишдир. О, 1918-ъи илин яввялляриндя, йахынлашан сой- гырымында азярбайъанлылара диван тутмаг мягсядиля, гардашлары Александр вя Арменак Ямирйанла бирликдя дашнак сцвариляриндян ибарят силащлы дястя йаратды. Степан Шаумйан «Дашнаксцтйун» парти- йасы гаршысындакы бцтцн бу «хидмятлярини» нязяря алараг Татевос Ямирйаны вя онун сцвари дястясини Азярбайъан халгына гаршы сойгы- рым ямялиййатына ъялб етди. Шаумйанын эюстяриши иля щярякят едян Та- тевос Ямирйанын башчылыг етдийи дашнак сцвариляри Бакыда вя Шама- хыда динъ азярбайъанлы ящалинин кцтляви сурятдя мящв едилмясиндя хцсуси амансызлыг нцмайиш етдирмишдир. Татевос Ямирйан гардашлары Александр, Арменак вя Арсенля бирликдя 1918-ъи илдя динъ азябай- ъанлы ящалини кцтляви сурятдя мящв етмиш гатиллярдир. Stepan Şaumyanın tapşırıqlarını yerinə yetirən ən qəddar soyqırımı qatillərindən biri də Степан Лалайан (Лалайев) idi. Азяр- байъан халгына гаршы сойгырым ъинайятинин щяйата кечирилмясиндя AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI 9 хцсуси амансызлыг эюстярян гатиллярдян бири дя Степан Шаумйанын ян йахын силащдашларындан бири олан Степан Лалайан (Лалайев) иди. Шаумйанын эюстяриши иля щярякят едян дашнак ъяллады Лалайан Татевос Ямирйанла бирликдя 1918-ъи илин март-апрел айларында Бакыда вя Шамахыда динъ тцрк-мцсялман ящалийя дящшятли диван тутмушдур. Лалайанын «ъяза дястяляри» Шамахынын бцтцн мясъидлярини, та- рихи абидялярини йандырыб йерля-йексан етмиш, шящярин мяшщур Ъцмя мясъидини ичярисиня сыьынмыш ушаглар, гадынлар вя гоъаларла бирликдя йандырмышдыр. Bu dəhşətli cinayəti Lalayanın cinayətkar quldur dəstə- ləri məscidə sığınmış qız-gəlinlərin namusunu tapdaladıqdan sonra hə- yata keçirmişdilər. Шамахы soyqırımları zamanı шящярин 40 минлик ящалисинин га- чыб ъаныны гуртара билмяйян щиссяси (о ъцмлядян танынмыш зийалылар, иътимаи хадимляр, Русийа Дювлят Думасынын цзвц Мящяммяд Таьы Ялийев вя б.) уъдантутма мящв едилмишдир. Шамахынын даьыдылыб харабазара чеврилмиш 58 кяндиндя 7 мин няфярдян чох динъ сакин (о ъцмлядян 1653 гадын, 965 ушаг) мящв едилмишди. Бцтцн бу амансызлыглары юрт-басдыр етмяк цчцн, 1918-ъи илин 22 апрелиндя Бакы Советинин Иъраиййя Комитяси Шамахы гязасында вязий- йят щаггында гятнамя гябул етмишди. Бу гятнамяйя ясасян Шамахыда йохламалар апармаг цчцн болшевик Кожемйаконун рящбярлийи алтында тящгигат комиссийасы йарадылмышды. Йохлама нятиъясиндя кцтляви сой- гырымы тюрятдийиня эюря Степан Лалайан щябс едился дя, бу гатил чох кечмядян Шаумйанын шяхси эюстяриши иля азад олунду. Бундан 3-4 эцн сонра ися Бакы Совети Иъраиййя Комитясинин Шамахы гырьыны иля баьлы йаратдыьы тящгигат комиссийасы да ляьв олунду. 6 Азярбайъан Халг Ъцмщуриййяти щюкумяти тяряфиндян 1918-ъи илдя йарадылмыш Фювгяладя Тящгигат Комиссийасынын топладыьы ма- териаллар сцбут едир ки, Лалайан 1918-ъи илин март-апрел айларында Бакы вя Шамахы шящярляриндя ермяни гулдурларынын азярбайъанлылара гаршы тюрятдийи кцтляви гырьынлара башчылыг едян ян азьын гатиллярдян бири олмушдур. Степан Шаумйанын Азярбайъан халгына гаршы сойгырымы щя- йата кечирмяк цчцн ъялб етдийи ən azğın və qaniçən дашнак ъялладла- рындан бири дя Щамазасп Srvantsyan иди. Илк террорчулуq тяърцбя- синя Тцркийянин Ван бюлэясиндя башлайан Щамазасп 1905-ъи илдя юз фяалиййят мяркязини Гарабаьа кючцрмцш, бурада бешикдяки кюр- 6 «Азербайджан», 1918, 21 октября. AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI 10 пяляря гядяр динъ азярбайъанлы ящалийя мисли эюрцнмямиш гяддар- лыгла диван тутмагда ад чыхармышды. Гарабаьын динъ азярбайъанлы ящалисини мящв едяркян эюстярдийи «иэидликляря» эюря «Дашнаксцт- йун» партийасы она «эенерал» рцтбяси вермишди. 7 Бу дашнак ъялладынын вящшиликляриня дюзмяйян чар щюкумяти ону 1908-ъи илдя Сибиря сцрэцн етди. Сцрэцндян гачан Щамазасп йенидян Шярги Анадолуйа эялди вя бурада силащлы дястя йарадараг Русийа ордусунун тяркибиндя динъ тцрк-мцсялман ящалийя гаршы сойгырымларына башлады. Рус ордусу Шярги Анадолудан эери чякиляркян Stepan Şaum- yanın dəvəti ilə Бакыйа эялян Щамазасп бурада Азярбайъан хал- гына диван тутмаг мягсядиля ермяни силащлы бирляшмяляри йаратды. Степан Шаумйан 1918-ъи илин 31 март сойгырымында Щамазаспын силащлы бирляшмяляриндян эениш сурятдя истифадя етди. Бакы гырьынларыны баша чатдырдыгдан сонра Stepan Шаумйан Щамазаспын анъаг дашнаклардан ибарят олан силащлы бирляшмялярини Губайа эюндярди. 8 Гарабаьда вя Бакыда Азярбайъан халгына ди- ван тутмагда «зянэин тяърцбя» газанмыш бу дашнак ъяллады Гу- банын динъ сакинляриня дя дящшятли диван тутду. Губа гырьынлары за- маны Щамазасп тутдуьу вящшиликлярдян ловьаланараг ачыгъа етираф едирди: «Мян ермяни халгынын гящряманыйам вя онун мянафейинин мцдафиячисийям… Мяня дяниз (Хязяр дянизи) сащилляриндян Шащ да- ьына гядяр бцтцн мцсялманлары мящв етмяк вя сизин йашадыьыныз йерляри, Ширванда олдуьу кими, йерля-йексан етмяк ямрi verilmiş- dir…». 9 Бцтцн бу «хидмятляри» нязяря алынараг Щамазасп Губа гыр- ьынларындан сонра Бакыда йарадылмыш ермяни-дашнак силащлыларын- дан ибарят бригаданын командири тяйин олунду. Щямин бригаданын комиссары вязифяси ися digər soyqırımı cəlladı (sonralar Sovet döv- lətinin rəhbərlərindən biri) Анастас Микойана етибар едилди. Лакин Шамахы йахынлыьында Азярбайъан-Тцркийя щярби гцввяляри иля гаршыла- шаркян ачыг дюйцшя эирмяйя ъясарят етмяйян «ермяни халгынын гящря- 7 Архив Отдела изучения военной истории и стратегии Генерального штаба Турецкой Республики. Шкаф Первой мировой войны, полка 401, дело 1578, л. 1-24, 1-67. 8 Азярбайъан Республикасы Дювлят Архиви (АРДА), ф.1061, с.1, иш 95, в.5-8; Бах: История Азербайджана по документам и материалам Баку,Элм,1990. c.182-187. 9 ARDA, f. 1061, s. 1, iş 95, v. 5-6. AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI 11 маны» Щамазасп командири олдуьу бригаданы дюйцш мейданында гойуб Бакыйа гачды. Азярбайъан-Тцркийя гошунлары Бакыйа йахынла- шаркян Щамазасп нювбяти дяфя гачыб йахасыны гуртарды. Лакин бу дяфя о, Лянкяранда пейда олду вя бурада да силащсыз динъ ящалини гырмагда йени «иэидликляр» эюстярди. Шаумйанын ян йахын силащдашла- рындан бири олан Щамазасп Лянкярандан Ирана гачды, орадан да Ер- мянистана кечди. Ермянистанда совет щакимиййяти гурулдугдан сон- ра щябс олунан Щамазаспын тяръцмейи-щалы лайигли сонлугла баша чат- ды. О, мящбясдя məhbus yoldaşlarından biri tərəfindən балталанды. Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi daşnak-bolşevik güruhunun ən fəal üzvlərindən biri də Григори Корганов (Korqanyan) idi. Бакы Советинин гярары иля Щамазаспын башчылыьы алтында йарадылан гошу- нун тяшкили Григори Корганова тапшырылмышды. Бу ермяни гатили 1918- ъи илдя Бакыда вя Азярбайъанын диэяр бюлэяляриндя тцрк-мцсялман ящалисинин сойгырымында фяал иштирак едян «тяшкилатчылардан» бири иди. Болшевик Гафгаз Ордусунун Щярби Ингилаб Комитясинин сядри олан Корганов Бакы Советинин гошун щиссяляринин (Гырмызы гвар- дийа, Гызыл Орду, Хязяр щярби донанмасы) йарадылмасында фяал ишти- рак етмишдир. Азярбайъанлылара диван тутан болшевик дружиналары, Гырмызы гвардийа вя дашнак дястяляри арасында координасийаны Корганов юзц Yüklə 29,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|