1. Heydər Əliyevin Azərbaycan dilinin inkişafında rolu. Heydər Əliyevin Azərbaycan dili haqqında verdiyi sərəncam və qərarlar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
məntiqi,
həm də psixoloji funksiya daşıyır . Məntiqi fasilə nitqi məna daşıyan hissələrə bölməklə, onun dəqiqliyini, düzgünlüyünü, aydınlığını təmin edir. Danışan bu fasilənin köməkliyi ilə ifadə edəcəyi fikri dinləyicinin diqqətinə çatdırır, bəzən nitqdə yaranan dolaşıqlığı aradan qaldırır. Fasilə cümlədə vahid məna bütövlüyündə birləşən qrupları həm ayırır, həm də birləşdirir. Buna görə də ona əlaqələndirici, yaxud birləşdirici fasilə də deyilir. Fasilənin birləşdirmə funksiyası onun ayırma funksiyasından üstündür. O, nitqə axıcılıq verir, onun təbii oxunaqlığını təmin edir. Bu fasilənin köməyi ilə biz sözdən nitqin məntiqi cəhətdən daha canlı olan digər formasına – sözlərin birləşməsinə keçirik. Fasilə bizim üçün fikrimizi təshih etmək, səhvlərin qarşısını almaqdan ötrü qoruyucu rolunu oynayır. Fasiləsiz, daha doğrusu, məntiqi aydınlığa malik olmayan nitq mənasızdır. Davamlıq baxımından məntiqi xarakterli fasilələr müxtəlif ölçüdə - adi (normal), bir qədər davamlı və adi normadan qısa olur. Həmcins üzvlər arasındakı fasilə adi ölçüdədir. Abzaslarda, cümlənin sonunda, nöqtədən sonra, iki və çox nöqtədə, tire işarəsi qoyulan yerdə, mübtəda qrupu ilə xəbər qrupu arasında böyük fasilə edilir. Kiçik fasilə ən çox sintaqmalar (təqtilər) arasında özünü göstərir. Nitqdə sintaqmanın müxtəlif qrupları mövcuddur. Bu qruplara söz birləşmələri, frazeoloji birləşmələr, bir məna verən nominativ adlar, mürəkkəb idarə, müəssisə, təşkilat adları, terminlər və s. daxildir. Onlar bir sözdən, söz birləşməsindən, bəzən də bir cümlədən ibarət ola bilir. Sintaqma cümlə üzvü, mürəkkəb cümlənin bir hissəsi, xitab, ara sözü və s. olur. Sintaqmaların sərhədində fasilə edildiyi halda, çox zaman durğu işarəsi qoyulmur. Bu cəhət ifadəli oxu və əzbər söyləmədə xüsusilə nəzərə alınmalıdır. Belə halın bir neçəsini göstərək: 1. Mübtəda qrupu ilə xəbər qrupu arasında fasilə edilir, lakin durğu işarəsi qoyulmur. Məsələn; Birdən-birə qopmuş külək / gəmini beşik kimi yırğalamağa başladı 2. Qarşılaşdırma bildirən bağlayıcılar özündən sonra gələn sözlə müəyyən fasilə ilə ayrılır. Məsələn; Onlar tez-tez görüşürdülər / ancaq söhbətləri uzun çəkərdi (M.H.). 3. Səbəb bildirən çünki bağlayıcısından sonra fasilə edilir. Məsələn; Bu gün deyilsə,sabah gələcəklər , çünki / həyat özü bunu tələb edir (C.C.) 4. Bir sıra ədat və qoşmadan sonra da fasilə edilir: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|