1-mavzu. Fanning maqsadi va vazifalari reja Foydalaniladigan adabiyotlar Biotexnologiya fanining vazifasi va ahamiyati

Xujayralar kulturasi tarixi. XX asrda fiziolog S.Ringer natriy, kaliy,kalsiy va magniy xloridning tuzli eritmasini yaratib, unda hayvonlarning yuragini organizmdan tashqarida ishlab turishiga erishdi. 1885 yilda Vilgelm RU tovuq embrionini suyak iligini bir qismini iliq fiz eritmada bir necha kun ushlab turdi. Ross Granvill Xarrison1907 −1910 yillarda to‘qimalarni kulturalash bo‘yicha olgan natijalarini e’lon qildi. 1910 yilda Peyton Raus,jo‘ja sarkomasini xujayralar kulturasi bilan ish olib borib, sog‘lom hayvonlardja shishlarni xosil bo‘lishini indutsirladi. Keyinroq onkogen viruslarni kashf etdi. Xujayralarni kulturalash usuli 19540-1950 yillarda virusologiyadagi izlanishlar hisobiga rivojlana boshladi.
Kulturalashning asosiy tamoyillari. Xujayralarni ajratish
Organizmdan tashqarida kulturalash uchun xujayralar bir necha xil usullar bilan olinadi. Xujayralar qondan ajratilishi mumkin, lekin faqat leykotsitlar kulturada o‘sish xususiyatiga ega. Yumshoq to‘qimalardan ko‘p yadroli xujayralar xujayra matriksini parchalovchi fermentlar kollagenaza, tripsin, pronaza lar yordamida ajratilishi mumkin. Bundan tashqari oziqa muxiti yuzasida to‘qima bo‘laklarini ham o‘stirish mumkin. Ob’ektdan olingan xujayralar kulturasi birlamchi xujayralar deyiladi. Ko‘pchilik birlamchi xujayralardan foydalanish muddati cheklangan. Ma’lum miqdorda bo‘lingandan so‘ng bo‘linish to‘xtaydi va xayot faoliyatini to‘xtatadi.
Xujayralarni kulturalash
Xujayralar maxsus oziqa muxitlarda, doimiy xaroratda o‘stiriladi, sut emizuvchilar xujayralari uchun inkubatordagi xujayralar bo‘linishini amalga oshirish uchun maxsus xavo muxiti zarur. Xavodagi uglekislota va suv bug‘lari konsentratsiyasi boshqariladi. Turli xujayralar kulturasi uchun oziqa muxiti turlicha bo‘lib, ular rN, glyukoza miqdori va o‘sish faktorlari tarkibi bilan farq qiladi. O‘sish faktorlari oziqa muxitiga qon zardobi bilan birga qo‘shiladi. Xujayralarni kulturalashda sterillikga qat’iy e’tibor berish zarur. Xujayralarni suspenziya yoki adgeziv holatlarda o‘stirish mumkin. Ba’zi xujayralar masalan qon xujayralari oziqa muxitida muallaq xolatda mavjud bo‘ladi. Adgeziv xujayralarni o‘stirish uchun yuza zarur bo‘lib, masalan xujayralar to‘qimasi yokixujayradan tashqari matriks elementlari bilan qoplangan plastik zarur bo‘ladi. Ko‘pchilik yumshoq va qattiq to‘qimalar xujayralari adgezivli bo‘ladi. Adgeziv tipdagi kulturadan organotipik xujayralar kulturasi ajratiladi.
Xujayralarni o‘stirishning o‘ziga xosligi
Xujayralar kulturada o‘stirilganda doimiy bo‘linishi natijasida kulturada miqdori ortib ketishi mumkin. Natijada quyidagi muammolar kelib chiqishi mumkin:
Oziqa muxitida xujayralar ajratgan maxsulotla, toksinlarning to‘planishi.
Kulturada xayot faolitini to‘xtatgan o‘lik xujayralarni to‘planishi.
Xujayralarning ko‘p miqdorda ko‘payishi natijasida xujayra sikli, bo‘linishi, o‘sishi sekinlashadi,xujayralar o‘sishi sekinlashdi va o‘ladi
Xujayralar kulturasining normal funksiyalanishi uchun muntazam ravishda oziqa muxitini almashtirib turish zarur bo‘ladi. Kulturaning mikroorganizmlar bilan ifloslanishini olidini olish uchun antibiotiklar qo‘shiladi.