1-mavzu. Umumiy fizika faniga kirish Reja

Tortishish maydonining kuchlanganligi bilan tanishib chiqaylik. Buning uchun gravitatsion maydonni biron ixtiyoriy nuqtasiga "sinov jism" ni kiritish kerak.Uni o’lchami juda kichik va massasi juda oz bo’lishi kerak. Unga ta’sir kiluvchi kuch F = m_c G bo’ladi.
Bunda G = F / m_c (3) maydon kuchlanganganligidir va u maydonning kuch xarakteristikasi bo’lib, xizmat kiladi. Birligi : N / kg.
(2) ni e’tiborga olsak

chikadi. Demak, maydon kuchlanganligi maydonni hosil kiluvchi jism massasi va shu jism bilan maydonning ayni bir nuqtasigacha bo’lgan masofaga bog’liq kattalik ekan.
Maydonni grafik tasvirlash uchun kuch chiziqlari tushunchasi kiritiladi. Kuchlanganlik vektori G - urinma bo’lgan chiziq kuch chizigi deyiladi.
Biror moddiy nuqtaning gravitatsion maydonini kuch chiziqlari shu nuqta tomon radial to’g’ri chiziq bo’ladi. Kuchlanganlik G vektori radius buylab maydon markazi tomon yunalgan maydon markaziy maydon deyiladi. Agar maydon bir necha jismlar tomonidan yuzaga keltirilgan bulsa supYerpozitsiya printsipi urinli bo’lishi kerak

Tortishish maydonining yana bir xarakteristikasi potentsialdir.
Buni tushunish uchun gravitatsion maydonda jismni kuchirishda bajarilgan ishni topish kerak.
Aytaylik m moddiy nuqta kuzgalmas M jismdan ularni birlashtiruvchi to’g’ri chiziq buylab uzoыlashayotgan yoki yaqinlashayotgan bulsin. U xolda juda kichik dr kuchishda tortishish maydonining bajargan ishi markaziy kuch tomonidan bajarilib bu kuch radial yunalishga ega. SHuning uchun

Bundan ko’rinadiki tortishish kuchlari konsYervativ kuchlar bo’lib, jismni tortishish kuchi maydonida kuchirishda bajarilgan ish jismning potentsial energiyasini kamayishiga teng bular ekan.

W^p = - γ • M m / r (5) deb belgilandi.

Demak, Yerni tortish maydonida jismni kuchirishda bajarilgan ish yulni uzunligiga va shakliga bog’liq bulmay balki Yer bilan jismni bir biriga nisbatan egallangan xolatiga bog’liq yaxni potentsial energiya ko’rinishida bo’ladi.
Bunda (J/kg) (6)
Kuchlanganlik maydonni kuch xarakteristikasi, potentsial esa enYergetik xarakteristikasi ekan. Ular orasidagi boglanishni topaylik. Maydon markazidan r uzoklikdagi m jismni dr ga siljitish uchun F • dr ish bajariladi. Bu ish jismni potentsial energiyasini - d W^p ga uzgartadi.
Yoki potentsial bir xil bo’lgan nuqtalar ekvipotentsial sirtlarni hosil kiladilar G = - grad φ potentsial gradientidir
Sun’iy kosmik jismlar - yuldoshlar, sayyoralar, yulduzlarni uchirish uchun ularga kosmik tezliklar berish kerak. Ular 3 xil bo’ladi.
1.Birinchi kosmik tezlik.
Jism Yer yakinida doiraviy orbita buylab harakatlanishi yaxni cunxiy yuldosh bo’lib kolishi uchun (Yerdan uncha baland bulmaganda r ≈ R_o)

Agar tezlik V₁ dan sal katta bulsa jism elliptik orbita buyicha harakatlanadi.

Yerning sun’iy yo’ldoshining nhaektoriyasi.⁴¹

2. Ikkinchi kosmik tezlik.
Jism Yer tortish doirasidan chikib sunxiy sayyoraga aylanishi uchun unga Yerdan cheksizlikka siljish ishiga teng kinetik energiya berish kerak

bunday tezlikda jism parabolik orbita buyicha harakatlanib Yer tortish doirasidan chikib ketadi.
3.Uchinchi kosmik tezlik.
Jism Yer sirtida uchirish paytidagi uning kinetik energiyasi kamida uni Yerning ta’sir doirasidan chikarish uchun zarur bo’ladigan energiya bilan mazkur nuqtadan Quyosh atrofidagi parabola buylab harakatlanishi uchun zarur bo’lgan energiya yig’indisiga teng bo’lishi zarur

bundan

bu uchinchi kosmik tezlik deb ataladi. Bunday tezlikka ega bo’lgan jism fakat Yerning tortish kuchinigina emas, balki Quyoshning tortishini yengib, Quyosh sistemasi doirasidan yulduzlararo fazoga chikib ketadi.