1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

elastik deformatsiyasi 
ham 
asosiy xatoliklar qatorida ta’sir qiladi. Yig‘ilayotgan detallar bir-birlariga, albatta, 
kuch bilan ta’sir qiladilar. Hamma vaqt mahkamlash kuchlari va kuchlar momenti 
hosil bo‘ladi, bular deformatsiyani vujudga keltiradi. O‘z navbatida bular yig‘ilgan 
detallar o‘lchamlari xatoligiga olib keladi. Aniq ishlangan detal yig‘ilgach 
yuqoridagi kuchlar ta’siridan deformatsiyalanib o‘z aniqligini yo‘qotishi mumkin. 
Umuman, yig‘ish jarayoni murakkab mehnat talab qiladi. Yig‘ish 
operatsiyalarini hajmi samolyotsozlikda 50% va undan ham ortiq, bo‘lishi 
mumkin; umumiy mashinasozlikda 30% ni tashkil etadi. 

---

134 
Yig‘ish davrida kuchlar har xil deformatsiyalarni keltirib chiqaradi. Ko‘proq, 
uchraydigan bu cho‘zilish va siqilish deformatsiyalaridir.
 
Buholda detallarni
cho‘zilishi yoki qisilishlari natijasida ularning o‘lchamlarini o‘zgarish kattaligi, 
ruxsat etilgan quyim bilan taqqoslanadi. Xuddi shu kabi detallarning kuch ta’sirida 
egilishi ham hisobga olinishi lozim. Buralish deformatsiyalari nisbatan kamroq 
uchraydi. 
Yig‘ilayotgan 
detal 
materiallarini 
strukturalarini 
o‘zgarishi 
ham 
deformatsiyaga olib kelishi mumkin. Bu holat, ayniqsa, aniq detallar uchun 
hisobga olinadi. Toblangan po‘lat turg‘un bo‘lmagan strukturaga ega. Masalan: 1% 
austenitning martensitga aylanishi po‘latdan yasalgan detal o‘lchamini har 100 mm 
uzunligida 10 mkm qiymatga o‘zgartiradi. 
Aniq korpuslarni 1 (6.12-rasm) yig‘ishda quyidagi deformatsiya vujudga 
kelishi mumkin. Korpus 1, qopqoq 3 bilan vintlar 2 (soni 24 ta) orqali yig‘iladi. Bu 
vintlar bilan mahkamlashda kuchlanish vujudga keladi va vaqt o‘tishi bilan 
o‘lcham “D” ni qiymatini o‘zgartiradi. D- o‘rnatuvchi-ma’sul yuza hisoblanadi. 
Statistikadan ma’lumki, “D” o‘lchamni o‘zgarishi (0...0,08mm) chegarasida 
bo‘ladi.