2-mavzu. Mehnat va ish haqi hisobi Mavzu rejasi

Tarif setkasi - ishchilarga bajarilayotgan ish murakkabligidan va ularning 
malakalaridan kelib chiqqan holda mehnatga haq to‘lash uchun tarif stavkasi miqdorini 
aniqlash imkonini beruvchi razryadlarga bo‘lingan jadvaldir. 
Tarif-malaka ma’lumotnomalari - xodim malakasiga qo‘yiladigan talablar 
ko‘rsatilgan asosiy ish turlarining to‘liq tavsifnomalaridir. Ular bajarilayotgan ish 
og‘irligini aniqlashda va unga mos razryadni belgilashda yagona mezonga amal qilish 
imkonini beradi. 
Hozirgi vaqtda 1985 yilda tasdiqlangan ish va ishchi kasblarning Yagona tarif-malaka 
ma’lumotnomalari (YaTMM) qo‘llanilmoqda. U korxona, tashkilotning qaysi bir 
tarmoqqa mansub ekanligidan qat’iy nazar, tegishli ishlab chiqarishlar mavjud bo‘lgan va 
unda ko‘rsatilgan ishlar amalga oshiriladigan ishlab chiqarish turlari bo‘yicha tuzilgan. 
YaTMMda ishlarning tavsifi va uni bajaruvchi xodimlarga qo‘yiladigan talablar 
keltiriladi. Ma’lumotnomada har bir kasb bo‘yicha malaka razryadlarining soni 
ko‘rsatilagan, ularning har biri uchun uch bo‘limdan iborat: "Ish tavsifi", "Bilish shart", 
"Ish namunalari" malaka tavsifnomalari ishlab chiqilgan. 
Ma’lum darajada og‘ir bo‘lgan ishlarni bajarayotgan (yoki bajara oladigan) ishchiga 
razryad belgilash masalasi, unga qo‘yiladigan talablarni hisobga olgan holda hal etiladi. 
Shunga o‘xshash ma’lumotnoma - Xizmatchilar lavozimlari malaka ma’lumotnoma 
(XLMM) - mutaxassislar va xizmatchilarning lavozimiy majburiyatlari va malaka 
talablarini aniqlash uchun xizmat qiladi. 
Ustamalar va qo‘shimcha to‘lovlar- tarifli tizimida qo‘llaniladigan, xodiqiyining 
ish haqini tarif stavkasi miqdorida nazarda tutilmagan turli xil omillarni hisobga olgan 
holda individuallashtirish imkonini berishdir.
Bu bilan ular, xodiqiyining tajribasini, uning uzoq uzluksiz mehnat stajini, kasbiy 
mahoratini, xorijiy tillarni bilishini, u tomonidan bajarilayotgan ishlarning muhimlilik 
darajasini, mehnatga munosabatini, mehnatning yuqori jadalligini (masalan, xodiqiyining 
yo‘qligida kasbni, lavoziqiyini, vazifalarni bajarishni birgalikda olib borish) yoki odatiy 

---

bo‘lmagan sharoitlarda ishlarni bajarishni (kechki payt, ish vaqtiga qo‘shimcha ravishda, 
dam olish yoki bayram kunlari va hokazo) hisobga olish imkonini beradi. Ustamalar va 
qo‘shimcha haqlarning alohida turlari qonunchilik bilan ko‘rsatib o‘tilgan va ish beruvchi 
xodimga ularni qonunchilik bilan o‘rnatilganidan kam bo‘lmagan miqdorda to‘lashni 
kafolatlashga majbur (kechki payt ishlaganligi uchun, uzoq muddat xizmat qilganligi 
uchun va hokazo). Boshqa ustama va qo‘shimcha haqlar ichki me’yoriy hujjatlar bilan 
ko‘rsatib o‘tiladi hamda ularning miqdori va belgilash shartlari odatda jamoa shartnomasi 
bilan aniqlanadi.