4-§. Maktabgacha ta’lim muassasasida nutqini rivojlantirishga doir ishlar tizimi

2-§. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini 
rivojlantirishning asosiy vazifalari
Reja:
1. Bolalar nutqini о‘stirish bо‘yicha ishlarni rejalashtirsh.
2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning maz-
muni va metodlari.
Tayanch tushunchalar: sharqona turmush, shaxs-oila-mahalla, 
rivojlantirish, texnoligiya, vazifa, axloqiy tarbiya, tarbiya mazmuni, 
tarbiya metodi. 
1. Bolalar nutqini о‘stirish bо‘yicha ishlarni rejalashtirsh. Bo-
lani har tomonlama rivojlantirish uning insoniyat tajribasi, bilimlari, 
qobiliyati va madaniyatining saqlovchisi bo‘lgan kattalar bilan mulo-
qoti tufayli insoniyatning ko‘p asrlik tajribasini o‘zlashtirish asosida-
gina amalga oshiriladi. Bu tajribani faqat insoniy muloqotning eng 
muhim vositasi – til orqaligina berish mumkin. Bolalarga ona tilini 
o‘rgatish va ular nutqini rivojlantirishga doir ishlar maktabgacha tar-
biya muassasasidagi ta’lim-tarbiya ishlari ichida alohida o‘rin tutadi. 
Ushbu ishning maqsadi quyidagilardan iborat: – bolalarga nutqiy mu-
loqotning muhim shakli – og‘zaki nutqni adabiy til me’yorlariga mu-
vofiq holda egallashni, to‘liq ko‘rinishda esa tushunish va faol nutqqa 
kirishishni o‘rgatish.
Nutqni tushunish. Bolaga eng oddiy, uning 
o‘ziga tanish bo‘lgan maishiy vaziyatlar, jarayonlar va o‘yin vaziyat-
larini ochib beruvchi oson tushuniladigan so‘zlar va oddiy iboralar 
zaxirasini kengaytirish.
Uch oylikdan boshlab talaffuz jihatidan boy bo‘lgan asarlardan 
foydalanish tavsiya etiladi. 3 oylikdan boshlab 6 oylikkacha ovoz 
xirgoyisiga ega bo‘lgan – xalq cholg‘u asboblariga taqlid qilinadi-
gan («taka-tum-bak», «dili-bom, tili-bom» va boshq.) asarlar foy-
dali. Ular bolaning ovoz imkoniyatlarini rivojlantiradi. Bolada 
chuldirash paydo bo‘lishi bilan (5–6 oy) chuldirashga ohangdosh 
bo‘lgan, bir necha marta takrorlanadigan va ovoz bilan ifodalanadi-
gan bo‘g‘inlardan iborat bo‘lgan his-hayajonli qisqa iboralar va ay-

---

225
tishuvlardan foydalangan ma’qul. 9 oylikdan boshlab bolaga tanish 
bo‘lgan, u «o‘rgangan» vaziyatlarga tayangan holda nutqiy taqlid 
va ovoz ifodaliligini rivojlantirish muhimdir. 12 oylikdan boshlab 
kichkintoyda kichik folklor janri asarlari elementlari (bekinmachoq 
va h.) asosida nutqiy muloqotga kirishishga, jaranglayotgan matnga 
mos ravishda harakatlar bajarishga undash lozim.