6- mavzu: IX-XII asrlarda o„zbek davlatchiligi, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayot. Reja

Muhammad Muso al-Xorazmiy (783-850) 
nomi fan tarixida alohida o„rin tutadi. Olim 
o„zining «Hisob aljabr val Muqobala», «Hind 
arifmetikasi haqida kitob», «Quyosh soatlari 
haqida risola», «Astronomik jadvallar» singari 
asarlari bilan «Algebra» faniga asos soldi. 
Uning arifmetika risolasi hind raqamlariga 
asoslangan bo„lib, hozirgi paytda biz 
foydalanayotgan o„nlik hisoblash sistemasining 
Evropada tarqalishiga sabab bo„ldi. Allomaning 
«alXorazmiy» nomi «algoritm» shaklida fanda 
abadiy muhrlanib qoldi. Olimning «Kitob surat 
al-arz» nomli geografiyaga doir asari shu qadar 
fundamental ahamiyatga egaki, u arab tilida 
ko„plab geografik asarlarning yaratilishiga 
zamin yaratdi. Uning Sharq geografiyasining 
otasi deb nomlanishi ham shundan. Xorazmiy 
yaratgan «Zij» Ovro„pada ham, Sharqda ham 
astronomiya fanining rivojlanishi yo„llarini 

---

belgilab berdi. Alloma qalamiga mansub «Kitob 
at-tarix» («Tarix kitobi») asari Movarounnahr, 
Xuroson va Kichik Osiyo halqlarining VIII-IX 
asrlarga oid tarixini to„laqonli yoritishda muhim 
qo„llanmadir. Al-Xorazmiyning arab ilmiy 
dunyosining yirik markazi - Bag„doddagi 
Ma‟mun akademiyasida ishlagan davrlari uning 
iste‟dodining eng barq urgan paytlari bo„ldi. U 
shu akademiyaning rahbari sifatida ilm ahliga 
ibrat ko„rsatdi.
O„rta Osiyolik buyuk allomalar orasida 
Ahmad al-Farg„oniy (797-865) nomi alohida 
ko„zga tashlanib turadi. Olimning to„liq ismi 
Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir 
al-Farg„oniy bo„lib, aslida Farg„onaning Quva 
shahrida tavallud topgan. Ilm yo„lida zahmat 
chekib ko„p yurtlarni kezgan. Umrining ko„p 
qismini xorijiy ellarda, xalifalik markazlarida 
o„tkazgan. Uning butun ongli hayoti va faoliyati 
fan yo„liga bag„ishlangan. Ahmad al-Farg„oniy 

---

etuk astronom, matematik va geograf olim 
sifatida shuhrat topgan. Juda ko„plab 
fundamental asarlarning muallifi, Bag„doddagi