9. ma’ruza. Qon fiziologiyasi. (2 soat) Reja: Qon sistemasi haqida tushuncha. Qon plazmasining tarkibi

X yoki Styuart Prauer 
factor 
Glikoprotesid. K vitamini ta’sirida jigarda hosil 
bo’ladi. VIIa va IX a faktorlari bilan aktivlashadi. IIni 
II a faktorga aylantiradi.
XI 
yoki
tromboplastining
plazmadagi 
o’tmishdoshi. 
Glikoproteid. Jigarda hosil bo’ladi deb taxmin 
qilinadi. 
XII 
a 
faktori, 
kallikreinning 
yuqori 
molekulali kininogen bilan birgalikdagi ta’sirida 
aktivlashadi. 
XII 
yoki 
Xageman 
faktori 
 
Oqsil. 
Endotelial 
hujayralarda, 
leykotsitlarda, 
makrofaglarda hosil bo’ladi degan taxmin bor. Manfiy 
zaryadli 
yuza, 
adrenalin, 
kalikreinlar 
ta’sirida 
aktivlashadi. Protrombinaza hosil bo’lish tashqi va 
ichki mexanizmlari jarayonlarini ishga tushiradi. XI 

---

faktor va prekallikreinni aktivlashtiradi.
XIII 
yoki 
fibrinstabillovchi 
faktor (FSF), fibrinaza
Globulin. 
Fibrinoblast 
va 
megakariotsitlarda 
sintezlanadi. Fibrinni stabil holga keltiradi. 
Flatcher faktori yoki 
prekallikrein 
Oqsil. XII faktorni, flazminogen va yuqori molekulali 
kininogennni aktivlashtiradi. 
Fittsjerald 
faktori 
yuqori 
molekulali 
kininogen (YuMK) 
To’qimalarda hosil bo’ladi. Kallikrein ta’sirida 
aktivlashadi, XII, XI faktorlarni va fibrinolizni 
aktivlaydi. 
Plazma faktorlarining aktivlashuvi asosan proteoliz natijasida, peptid 
ingibitori ajralib ketishi hisobiga amalga oshadi. Faktorning aktivlashganligi uning 
raqamiga «a» quyish orqali belgilanadi (IIa, Va, VIIa faktor va x.k.). Plazma 
faktorlari 2 guruhga bo’qlinadi: K vitaminga bog’liq va Kvitamin ga bog’liq 
bo’lmagan.
Qon ivishi plazma faktorlarining ko’plari jigarda hosil bo’ladi. 
Ayrimlarining sintezlanishi uchun organizmga o’simlik oziqlari tarkibida 
tushadigan modda va ichak mikroflorasi tomonidan sintezlanadigan K vitamin 
zarur. (II, VII, IX, X) 
Qon ivish faktorlarining etishmovchiligi yoki aktivligining pasayishi 
patalogik qon ketish holatlarini keltirib chikarishi mumkin. Bunday holatlar 
jigarning chuqur degenerativ kasalliklarida, K vitamini etishmasligida namoyon 
bo’ladi. K vitamin yog’da eruvchi vitamindir. Shuning uchun ham ichakda yog’ 
so’rilishi buzilganda, organizmda K vitamini etishmovchiligi kelib chiqishi 
mumkin. Antibiotiklar bilan ichak mikrofloralari o’ldirilganda esa vitamin K ning 
endogen etishmovchiligi paydo bo’ladi. Ayrim plazma faktorlarining irsiy 
etishmovchiligi kuzatiladi. Bunga gemofiliya kasalligi misol bo’lishi mumkin.
Trombotsitlar tarkibidagi qon ivishida ishtirok etuvchi moddalar 
trombotsitar yoki qon plastinkasi faktorlari deb ataladi. 
Xuddi shunday moddalar eritrotsitlar, leykotsitlar tarkibida ham mavjudligi 
aniqlangan. Mos kelmagan qon quyilganda, ona va bola o’rtasida rezus 
kelishmovchilik bo’lganda ko’p eritrotsitlar parchalanadi va qon ivishi faktorlari 
plazmaga chiqarib yuboriladi, natijada tomirlarda qon ivib qolishi mumkin.
Antigenlar 
bilan 
stimulyatsiyalanganda 
monotsit 
va 
makrofaglar 
tromboplastin oksilining bir qismi-apoprotein III ni ishlab chikaradi. Shu 
hujayralar K vitaminga bog’lik bo’lgan II, VII, IX, va X faktorlarni ham ishlab 
chikaradi. Ko’pgina yukumli kasalliklarda ham tomirlarda qon ivib qolish hollari 
kuzatiladi, bunga sabab leykotsitar faktorlarni qonga chiqib ketishidir. Hozirgi 
paytda qon ketishini to’xtatishda ikkita mexanzim ishtirok etadi. Qon tomir 
trombotsitar gemostaz va kaogulyatsion gemostaz.