9-mavzu- tuproqlarni tarqalish qonuniyatlari. Reja

Kriogen zona tuproqlarining tasniflanishi

Kriogen tuproq mintaqalari	Tuproq turlari	Tasniflashda inobatga olinadigan tuproqlarning o‘ziga xos tomonlari
Arktika	Entisollar	Tuproq qoplamining kompleksliligi, tuproq qatlamlarining yuqaligi va differensiasiyalashmaganligi, skletlanganligi, sozga aylanmaganligi, kesmaning yuqori qatlamlarida temirning kriogenli to‘planishi va ishqorsizlanishning kuchsizligi va h.k.
	Inseptisollar
	Arktika cho‘l
	Arktika tipik gumusli va h.k.
Tundra gley	Tundra gleyli poligonal	Tuproq genezisida dog‘ xosil bo‘lishi, tuproq yuzasining shishib do‘ppayishi, kesmada yoriqlarning hosil bo‘lishi, loyqa va mineral komponentlarning profil bo‘ylab kuchsiz differensiasiyalanishi va h.k.
	Botqoq gleyli
	Botqoq-torf gleyli
	Chimli o‘tloq-podzol gleyli
	Torfli podzol gleyli
Muzloq tayga	Kuchsiz podzollashgan	Tuproqlarning ustki qismida kuchli harakatchan, nordon dag‘al gumus va amorf temir gidroksidining to‘planishi, temirning qatlamlar bo‘yicha kriogen migrasiyasi va sozga aylanishi, teksotropiya, ya’ni tuproqning gsernam holatda suyulanib ketishi va h.k.
	Torf gleyli
	Gidromorf
Muzloq tayga gleyli	Yarim gidromorf	Biologik faolligining kuchsizligi va unumdorligining pastligi
	Podzollashmagan
	Kuchsiz podzollashgan

Arktika mintaqasi tuproqlari. YE.I.Ivanova tomonidan 1956 yilda kiritilgan. Shimoliy Muz okeanidagi orollarda o‘tkazilgan tadqiqot ishlarining natijalari yuqori Arktika tuproqlarini alohida turlari tarqalgan iqlim zonasiga ajratishga olib keldi.
Arktika tuproqlari hozirgi zamon Amerika klassiifkasiyasiga binoan entisollar va inseptisollar tartibiga kiradi, Kanada klassifikasiyasiga ko‘ra esa kriogen regosollar va kriosollarga kiradi.
Tuprog‘i bor yo‘g‘i 30-40 sm qalinlikda va 1,2-1,5 oygina muz uning yuza qismida erishi tufayli, suv yer yuzasida yig‘ilib qolishi hamda sutka davomida insolyasiya va kuchli shamollar ta’sirida suvning qurishi va qatlamlarning yorilishi kuzatiladi. Tuproq kesmasidagi A va S qatlamlari o‘tuvchi gorizont AS tashkil topadi. Tuproq kesmasining yuqori qismi odatda jigarrang-qo‘ng‘ir, pastki qismi esa qo‘ng‘ir yoki sur rangda bo‘ladi. Strukturasi donador, pastida-kesakli, yuqoridagi qatqaloq (3-4 sm) juda g‘ovak, ayniqsa o‘simliklarsiz dog‘li yalang guruntda chag‘irtoshli yotqiziqlar ustida yirik siniq parchalarning muzlashi evaziga har doim chag‘irtoshlar qatlami mavjud. Tuproqning eriydigan qatlami har doim vertikal yoriqlar bilan bo‘lingan.