A. K. Xusanov

5-bo‘lim. Hayvonlar sistematikasi 
Biologiya fani o‘zaro o‘xshashligi va qarindoshligiga asoslangan holda 
organizmlarni alohida guruhlar taksonlarga ajratib o‘rganadi. Hayvonlarni 
taksonlarga ajratish bilan sistematika fani shug‘ullanadi. Hayvonlar sistematikasida 
asosiy taksonlar tip, sinf, turkum, oila, ypyg‘ (avlod) va turdan iborat. Ular orasida 
tur eng kichik, tip esa eng yirik takson hisoblanadi. Bitta turga kiruvchi 
hayvonlarning tuzilishi va hayot kechirish tarzi bir-biriga o‘xshash bo‘lib, umumiy 
arealni egallaydi. Muayyan tur o‘zining morfologiq fiziologik ekologik va irsiy 
xususiyatlari bilan boshqa turlardan farq qiladi. Bir turning individlari bir-biri bilan 
erkin chatishadi va ularning nasli serpusht bo‘ladi. 
Bir qancha umumiy belgilari bilan bir-biriga o‘xshash bo‘lgan turlar bitta 
ypyqqa birlashtiriladi. Urug‘lar o‘z navbatida oilalarga, oilalar turkumlarga, 
turkumlar sinflarga, sinflar tiplarga birlashtiriladi. Tirik mavjudotlarning xilma-

---

19 
xilligi sistematikaga yana bir qancha qo‘shimcha tushunchalar kiritishni taqozo 
etadi. Chunonchi, hamma hayvonlar tipi bitta hayvonot dunyosiga kiritiladi. 
Hayvonot dunyosi bir hujayralilar va ko‘p hujayralilar kenja dunyolariga ajratiladi. 
Hayvonot dunyosi esa prokariotlar, zamburug‘lar va o‘simliklar dunyolari bilan 
birga organik ya’ni tirik mavjudotlar olamini tashkil etadi. Bulardan tashqari turli 
taksonlar uchun oraliq taksonlar xam kiritilgan. Ular takson nomidan oldin “katta” 
yoki “kenja” so‘zlarini qo‘shib ishlatiladi. Masalan, kenja avlod, katta avlod, kenja 
oila, katta oila, kenja turkum, kenja sinf, katta sinf, kenja tip, kenja tur deyiladi. 

---

20 
1-Amaliy mashg`ulot.
Protozoa (Bir hujayralilar) kenja olami. Tip 
Euglenozoa: Sinf Euglenoidea (Evglenalar). Vakillar: Euglena viridis yoki Euglena 
gracilis. Tuzilishi va ko’payishi. Chlorophyta (volvokslar) tipi. Kolonial 
xivchinlilar. Vakil:Volvox sp.(volvoks). Tuzilishi va ko’payishi. 
Sodda hayvonlar bir hujayrali organizmlar bo’lib, morfologik jihatdan 
hujayraga o’xshashdir.
 
Bir hujayrali hayvonlar sitoplazma, yadro va boshqa 
organoidlardan tuzilgan. Ko’pchilik sodda hayvonlar mikroskopik bo’lib mikronlar 
bilan o’lchanadi. Shu bilan birga ancha yirik turlari ham bo’lib, 1sm ba’zi 
ildizoyoqlilar – foraminiferalar chig’anoqlari esa 5-6 sm ga etadi. 
Bir hujayrali hayvonlar tipiga mansub organizmlar suyuqlik muhitida yashab 
erkin va parazit turlari bor. Bu tip 20-25 ming turlarni, birlashtiradi.