A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

Karam ning 
B otrytis 
cinerea
zam burug‘i bilan zararlangan
t o ‘qim aning 2-ku nd agi yem irilishi.
28

---

0 ‘simlikda kasallik belgilarining paydo boMguncha patogen 
rivojlanishi davom etsa inkubatsion jarayon boshlanadi. infeksiya- 
ning o ‘simlik hujayrasiga kirib kelgandan kasallik belgilari pay­
do boMguncha o ‘tgan davriga inkubatsion davr deyiladi. Bu 
d a v rn in g uzun q isqaligi p a to g e n n in g tajo v u zk o rlig ig a, 
o ‘simlikning chidamliligiga va ekologik sharoitning mosligiga 
bog‘liq. 0 ‘simlik infeksiyaning kirib kelish bosqichlariga turlicha 
m unosabat bildiradi. H ar bir patologik jarayonda o ‘simlikning 
himoya mexanizmi mavjudligi tufayli patogenning kirib kelishi, 
patogenning tarqalishi inkubatsiya davriga chidamlilik xusu­
siyatlarini namoyon qiladi.
SAVOLLAR:
1 .I n f e k s iy a n in g o ‘s im lik k a k ir ib k e l i s h i g a c h a b o ‘lg a n d a v r i q a n ­
d a y ?
2. I n f e k s iy a n in g o ‘s im lik d a t a r q a lis h d a v r i q a c h o n a m a lg a o s h a d i?
4. I n f e k s i y a n i n g o ‘s im l i k k a k ir ib k e lis h y o ‘ll a r i n i a n i q l a n g .
5. K a s a l l i k n i n g p a y d o b o i i s h i n i m a b ila n b o g ‘liq ?
29

---

V BOB
0 ‘SIMLIKLARNING KASALLIKLARDAN
HIMOYALANISH MEXANIZMI
0 ‘simlik hujayrasidagi kimyoviy maxsus m oddalarning 
mavjudligi va o‘simliklarning to ‘qimasini anatom o-m orfologik 
tuzilishi ularning kasalliklarga chidamliligida muhim ahamiyatga 
egadir. 0 ‘simlik a ’zolari ustiga tushgan zam burug1 sporasining 
o ‘sishi va rivojlanishi, to ‘qimaga kirib kelishida uning tuzilishiga 
bog‘liq ravishda patogenlik jarayoni turlicha nam oyon b o ‘ladi. 
Sporaning o ‘sishi uchun zarur b o ‘lgan sharoitning eng m uhi- 
mi to ‘qim a ustida bir tom chi suvning bo‘lishi va havoning nis- 
biy nam ligining yuqori b o ‘lishidir. K o‘rsatilgan sharoitda 
o ‘sayotgan o ‘simliklar kasallikka beriluvchan bo‘lsa, sharoitning 
o ‘zgarishi ularning chidamlilik darajasini ortishiga sabab bo‘ladi.
Kutikula qavatini usti tuklar bilan qoplangan o ‘simlikda 
suv tom chilari hosil b o ‘lishi juda qiyin va ularda zam burug‘lar 
rivojlanmaydi. M asalan, Pitin navli olma mevasining yuzasi 
qalin tuklar bilan qoplanganligidan parsha kasalligi bilan kasal­
lanmaydi. 0 ‘simliklarning turli kasalliklar bilan zararlanishida, 
ularning poyasining zich va tarqoq joylanishi ham asosiy o ‘rin 
egallaydi. M asalan, kartoshkaning tuplari zich b o ‘lgan turlari 
fitoftora bilan, loviyaning tik o ‘suvchi poyaga nisbatan yotib 
o ‘suvchi poyalari antraknoz kasalligi bilan ham zararlangan.
Kasallik qo‘zg‘atuvchisining o ‘simlikka kirib kelishida ikkinchi 
bosqich qoplovchi to ‘qim alarning anatom ik tuzilishidir. Y a’ni, 
infeksiyaning kirib kelishida ustitsalar, chechevichkalar shakli, 
ular m iqdori, joylashishi asosiy rol o ‘ynaydi. M asalan, pom i- 
dor o ‘simliginmg m akrosporioz bilan kasallanishida yosh meva 
yuzidagi kutikula qavati yupqa b o ‘lganligidan ular tez zararla- 
nadi. Keksa mevalarda va uning novdalarida kutikula qavati qalin- 
lashganligidan makrosporioz kasalligi bilan zararlanishi kamayadi 
(5-rasm).
Bodring o ‘simligining yow oyi navlari a ’zolarining yuzasini 
qalin kutikula qatlamiga ega bo‘lganligi tufayli un-shudring kasal-
30

---

5 -ra sm .