A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

Y o w o y i beda ep iderm is hujayrasiga un-shudring zam burug‘i
gifasin i k irishiga reaksiyasi:
A , B, D , E, G — kasallik k a b e rilu v c h a n nav;
F , H , 1, J — kasallikka c h id a m li nav.
Tczkor sezgirlik tufayli nekroz hosil bo‘lishi boshlanadi. 
Nckroz hosil bo‘lgan hujayralarda zam burug1 hujayrasi ham
birga halok bo‘ladi. Masalan, un-shudring zamburug‘i 
Yerysiphe
— bcdada kasallik keltirib chiqarganda chidamli navlarda nekroz 
miqdori ko‘p b o ‘ladi. Zam burug1 gifasi hujayraga kirib gaus- 
toriy hosil qiladi va mitseliyni oziqlantiradi.
34

---

Kasallikka chidamli navlarda esa gifa hujayraga kirib kelishi 
bilan gifa va yadro qorayib, tezda gifa bilan hujayra yadrosi halok 
b o ‘ladi. Bu hujayralar atrofidagi hujayralar ham tezda halok 
b o ‘lib, o ‘ziga xos zona hosil qiladi. Masalan, zang zam burug‘i 
g‘alla ekinlarida, kartoshkada fitoftora kasalliklari o ‘simlikka kirib 
kelganda hujayralar rangsizlashib ular halok bo‘ladi. Bunday 
barglarda dog‘lar zam burug4 sporasi hosil bo‘lishi bilan tugal- 
lanadi.
Kasalikka beriluvchan navlarda kasallik tezda tarqalib, 
o ‘simlikni o ‘sishdan orqada qoldiradi va hosil miqdorini pasayti- 
radi.
Ferment xususiyatlarining kuchayishi. 
M odda almashinish 
jarayonidagi o ‘zgarishlarni kelib chiqishi chidamsiz navlarda 
infeksiyaning ko‘payishiga, chidam li navlarda infeksiyaning 
kamayishiga sabab bo‘ladi. Kasallangan o ‘simlikIarda nafas olish 
intensivligi va fermentlar faoliyati ortadi. Bu jarayon o ‘simliklarda 
Akad A.N. Bax tom onidan o ‘rgani!gan.
Kasallangan o ‘simliklarda nafas olish jarayonining, ferment 
faoliyatining ko‘payishi natijasida zam burug‘lardagi gidrolitik 
ferm entlar miqdori kamayishiga olib keladi va hosil b o ‘lgan 
toksinlam i parchalaydi. Bunday holatga antiferment va antitok- 
sin holati deyilib, u, ayniqsa, fakultativ fitoparazitlar nekro- 
troflarda yorqin nam oyon bo‘ladi. Masalan, karam da ildiz 
chirishini keltirib chiqaruvchi botrutis zamburug‘ida antitoksin- 
lar hosil b o ‘lishi kuchli nam oyon b o ‘ladi.
Shunday qilib, o ‘simlik hujayrasi tarkibiga kirgan moddalar- 
ni parchalanuvchi ferm entlar ta ’sirida zam burug‘ning toksin­
lari va fermentlari zararsiz darajadagi moddalarga qadar par- 
chalanadi. 0 ‘simliklarning chidamlilik darajasi fermentlar faoliyati 
nktivligining pasayishi yoki to ‘xtatishi bilan bog‘liqdir.
0 ‘sim lik hujayrasi ta rk ib in i p arch alo v ch i fe rm e n tla r 
o ‘simlikning zararlangan joylarini tiklanishida ham muhim 
aham iyatga ega. Bu jarayon zararlangan joylardan kirib keluv­
chi patogenlarning o ‘simlikka kirib kelishiga mexanik to ‘siqlar
— periderm ani hosil bo‘lishiga olib keladi. Masalan: 
F.solani
zamburug‘i kirib keladigan joylarda peridermalarini hosil bo‘lishi,
35

---