A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

B u g ‘doyning kasallikka chidam siz M ichurinka 
(A ) 
va O d essa (B ) navlarining anatom ik tuzilishi:
1-e p id e rm is; 2 -x io rc n x im a ; 3 -sk le ren x im a .
ligi bilan kasallanmaydi. Uzum ning kutikula qavati mevasida 
yupqa bo‘lgan navlarida oidium va antraknoz kasalliklari bilan 
tez kasallanishiga sabab bo‘ladi.
Kutikula qavati ayrim o ‘simliklarda nafaqat mexanik to ‘siq, 
balki kimyoviy himoya vazifasini bajaradi. Kutikula qavatidagi 
kutin moddasi fungistastik xususiyatga ega (6-rasm).
Ustitsiyalarni shakliga bog‘liq ravishda, sitrus o ‘simliklarning 
rak kasalligini q o ‘zg‘atuvchi mikroorganizm lar greyfrut barg- 
larida ustitsasi ochiqligi tufayli unga oson kirib kelsa, mandarin 
barglarida yopiqligi tufayli uning ichiga kirib kela olmaydi.
0 ‘simliklaming kasalliklarga chidamliligi gul tuzilishiga ham 
b o g ‘liq. M asalan , to sh q o ra k u y a b ilan k a sa lla n u v c h i 
o ‘simliklarning gulining yopiq gullashi tufayli u bu kasallik 
bilan kam zararlanadi.
0 ‘sim liklarning chidam lilik darajasi o ‘sim likda sintez qi- 
linayotgan m oddalar m iqdori va sifati bilan ham bog‘liqdir. 
F akultativ parazitlar h ar xil gidrolitik ferm entlarga ega 
boMganligidan o ‘simlik to ‘qim alarini parchalanish xususiya-
31

---

6 -ra sm . 
Q ovoq bargida un-shudring kasalligining taraqqiyotiga qovoq
va tarvuz shirasining t a ’siri.
A -q o v o q b a rg in in g o ‘ng qism i ta rv u z shirasi b ilan y u v ilganligidan z a m b u ru g ' 
m ilseliysi n o b u d b o 'lg a n ; B -q o v o q b arg in in g o ‘ng to m o n i q o v o q shirasi b ilan y u ­
v ilg an lig id an z a m b u ru g ' m itseliysi tirik sa q lan ib q o lg an .
tiga egaligidan ular nekrotroflar deb nom lanadi. Shuning 
u chun bu o ‘sim liklarda fotosintez jarayoni am alga oshishi 
natijasida hosil b o ‘lgan uglevodlar p arazitlar uchun ozuqa 
m anbai hisoblanadi. M asalan, g‘o ‘zaning viltga chidam li nav- 
larining bargida kraxm al m iqdori k o ‘p b o ‘lsa, chidam siz 
navlarda gidrolitik ferm entlarning faoliyati kuchayib, krax­
mal m iqdori parchalanishi natijasida kam ayib ketadi.
Oqsil va uning mahsulotlari kasallikka chidamli navlardagi 
to ‘qimasida oqsil va uning parchalanish natijasida hosil bo‘lgan 
maxsulotlarining ko‘pligi bilan, chidamsiz navlarda esa ular 
m iqdorining kamayib borishi bilan ajralib turadi.
Parazit zamburug1 laming oziqlanish usuli bevosita xo‘jayin 
o ‘simlik m odda almashinishi jarayoni bilan bog‘langan. Shartli 
parazitlaming oziqlanishi uchun hujayra tarkibida oqsilning bo‘lishi 
zaruriy shart hisoblanadi. Shuning uchun kasallikka chidamli va 
chidamsiz navlar orasidagi tafovut oqsil miqdoriga qarab aniqla- 
nadi. Ayrim vaqtlarda o ‘simlikning chidamlilik yoki chidamsizlik 
xususiyati aminokislotalar tarkibi bilan bog‘liqdir. Masalan, ade- 
nin m a’lum miqdorda fitoftora zamburug‘ini o ‘sishini chegaralab 
qo‘yadi. Oqsilning parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan ammiak 
va mochevina zam burug‘larga salbiy ta ’sir ko‘rsatadi.
32

---