Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti musiqa, badiiy grafika va mehnat ta

Xorazm musiqa uslubi haqida tushuncha.Xorazm musiqa uslubi o`ziga 
xos shevasi, kuyining liboslari, raqs xarakatlari turfa ko`rinishlari o`ziga xos 
jozibalar va xilma-xil rangin uslibidur. Bu uslubga ham qushiq, lapar, maqom, 
dostonchilik turli marosim tomoshalar bilan bog`liq o`yin-raqs turlari keng 
tarqalgan. 
Xorazm xalq musiqasida ma`lum darajada turkman ozarbayjon musiqasiga 
yaqinlik xususiyatkari sezilib turadi. Xorazm musiqa uslubida a`anaviy 
cholg`ularda bulomon keng va boshqa uslubga xos yemas, shuningdek, 
Kavkazning mashhur tor cholg`usi ham keng ommalashgan. Raqs va o`yin harakati 

---

37 
bilan bog`liq cholg`u kuylari salmoqli o`rin tutadi: Ular ijro yetilish mazmuni 
holatiga ko‟ra bir necha turga bo‟linadi: 
1. Ommaviy raqslar- Lazgi, Gangin Qorabog‟, “Ufori” kabilar; 
2. Darbozlarning o‟yin kuylari. “Yelpizalandi”,”Ufori yelpizalandi” kabilar; 
3. Qiziqchi va masxarabozlarning o‟yin kuylari: “Chog‟ollox”, “Az-az”, “Az-azning 
tezi”, “Xorazmcha”, Yuz bir”, “Ot yeroni”, “Surnay yo‟li” kabi namunalar. 
Ommaviy bayram sayllarida ijro etiluvchi “Xatarli o‟yin” turkumidagi raqslarda 
parranda va hayvonlar hatti-harakatlari ifodalangan. Masalan, “Ot o‟yin”, 
“Tustovuq o‟yini”, “Kaptar” kabilar shular jumlasidandir.Xorazmda lapar janri 
keng tarqalgan.Bu yerda laparlar nafaqat ikki kishi tomonidan, balki yakkaxon 
(asosan ayollar) tomonidan raqsga tushib aytilgan. 
Yettinchi sinf darsligidan o‟rin olgan Xorazm musiqa uslubiga doir o‟quv 
materiallari tarkibida Xorazm dostonchilik an‟analariga ham alohida o‟rin 
berilgan.Xorazm dostonchilik an‟analari ham o‟ziga xoslik xususiyatlariga farqli 
ijrochilik yo‟llariga yegaligi bilan ajralib turadi. Bu asosan doston qo‟shiqlari “ 
bo‟g‟iq ovozda”(ichki) yemas, balki “ochiq ovoz” uslubida kuylanishi va jo‟rnavoz 
sozi sifatida dutor, tor, akkordeon foydalanilishida va doston aytimida ijrochilar 
ansambli qatnashishida ko‟riladi. Ansambl ijrochiligida ustoz-baxshi dutor,tor yoki 
rubobda, qolganlar yesa g‟ijjak,bo‟lomon, doira sozlari jo‟r bo‟lib turishadi. 
Xorazm dostonchiligida asosan “Oshiq g‟arib va Shoxsanam”, „Go‟ro‟g‟li”, 
“Kuntug‟mish”, “Bozurgon”, “Oshiq Oydin” kabi dostonlar kuylanadi.Xorazm 
dostonchiligida uning bir tarmog‟i bo‟lib shaklangan xalfalar san‟ati ham 
ahamiyatlidir. Xalfachilik asosan ayollar o‟rtasida urf bo‟lib kelayotgan san‟at 
bo‟lib, uning ko‟proq dostonlardan parchalar, termalar, shunigndek turli 
vaziyatlarda kuylanadigan qo‟shiqlar kuylanadi.Bu san‟at ham xuddi Buxoro-
Samarqand sozandalari singari asosan xotin qizlar ishtiroki bilan bog‟liq yig‟in 
marosim, bayramlarda ijro yetilgan. Xalfachilik yakaxon va tarkibida ansambl 
bo‟lgan an‟ana ham shakllangan. 
Xorazmda ashulachilik san‟ati keng ravnaq topgan.Ashulachilar xalq tilida 
„go‟yanda‟ deb nomlangan.Ashulalar asosan mumtoz she‟riyat namunalariga 

---

38 
bastalangan.Bu uslubda “Suvora” nomi bilan mashhur turkumlar mavjud bo‟lib 
(Suvora- fors-tojikcha otliq ma‟nosini bildiradi); suvora ijrochilarining didalashma 
deb nomlanuvchi o‟ziga xos musobaqalari o‟tkazilib turadi.Suvoralarning mashhur 
ijrochilari qatorida Hojixon Boltayev, Madrahim Yoqubov (Sheroziy), Komiljon 
Otaniyozov nomlari hurmat bilan tilga olinadi. Suvora ashula yo‟larining ikki 
turkumi mashhur: 
1.O‟n ikki suvoradan iborat Savti Suvoralari turkumi. (Savti Suvora I, Savti 
suvora II, Savti suvora III va hokazo. 
2.Yirik shaklli suvoralar-har biri maxsus nom bilan ataluvchi suvoralar. 
Suvora, Chapandozi suvora, yakparda suvora, Xushparda suvora, Katang suvora 
kabi.Xorazmda suvoralardan tashqari “Mustahzod” ashula yo‟llar ham mavjud.