Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti musiqa, badiiy grafika va mehnat ta

1.2. Xalq musiq ijodiyotining mahalliy uslublarga xos janr turlari tavsifi va 
ularni ta’lim jarayoniga tadbiq yetish muammolari. 
Markaziy Osiyo xalqlari, jumladan o‟zbek xalqining ham tafakkuri, diyonati, 
milliy qadriyatlari, donishmandligini Respublikamiz Prezidenti I.Karimov: 
umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, xalqimizning ma‟naviy merosini tiklash, 
rivojlantirish, 
insonning 
o‟z 
imkoniyatlarini 
erkin 
namoyon 
qilish, 
vatanparvarlikda ko‟rgan yedi. Shuning uchun ham Istiqlol sharofati bilan milliy-
ma‟naviy qadriyatlarimizga bo‟lgan diqqat-e‟tibor, unutilayozgan an‟analarimizni 

---

22 
tarixan qisqa muddat ichida qayta tiklanish muttasil taraqqiy yettirish maqsadidagi 
yangilanish, barcha jabhalarda o‟z natijalarini bera boshladi. 
Sobiq sho‟ro davri mafkurasi cheklanishlari ta‟sirida imkoniyatlari bo‟g‟ib 
qo‟yilgan o‟zbek musiqa merosining Sharq xalqlari an‟analari bilan tarixiy 
aloqalari yangi bosqichga ko‟tarildi va ijodiy hamkorliklar yo‟lga qo‟yildi. Aynan 
shu madaniy aloqalar, musiqaning ilohiy ta‟sir kuchi va o‟zbek xalqining boy 
musiqa merosining ahamiyati va mavqyeini, uning Sharq musiqasi bilan 
mushtarakligini nazarda tutgan O‟zbekiston Prezidenti I.Karimovning “Sharq 
musiqasining jaxon madaniy merosida tutgan o‟rni benihoya buyuk… Bu musiqa 
ming-ming yillardan beri odamlar dilini poklab, ularni ruhan yuksaltirib 
kelmoqda.”
3
– degan so‟zlari fikrimizni yaqqol tasdiqlaydi. 
Bugungi o‟zbek musiqa san‟atining jahon sahnalarida erishayotgan yutuqlari 
tahsinga sazovordir. Xususan, o‟zbek folklor musiqasining yangi-zamonaviy 
qiyofa, xarakter, o‟ziga xos betakrorlik kasb yetib, xalq ma‟naviyatiga shiddat 
bilan qaytib kelayotgani, butun jahon san‟asevar ahli tomonidan yuksak baholanib, 
e‟tirof etilayotgani, “YUNESCO” tomonidan “Boysun bahori” folklor ansambllari 
ko‟rik tanlovlarini muntazam o‟tkazib kelayotgani halq musiqasining o‟lmas ilohiy 
qudratga yegaligi, u chinakam xalq dahosining yaratuvchanlik qudratining mahsuli 
ekanligidan dalolatdir. Shu ma‟noda o‟zbek xalqining ma‟naviy go‟zalligi asrlar 
qa‟ridan kelayotgan kuy-ohanglarida o‟zining ajoyib, betakror badiiy in‟ikosini 
topgan.Allomalarimizdan Abu Nasr Farobiy ta‟rif berganidek, musiqa – inson 
ruhining ozig‟idir. Binobarin, milliy musiqa xalqimizning tarixiy taraqqiyoti 
davomida ajdodlarimiz boy ma‟naviyatining teran tafakkurining, milliy 
ruhiyatining yoqimli sadolardagi jonli ifodasi va ayni paytda, yangi mustaqil 
jamiyatimizning ruh quvvati va jon ozig‟idir.
Mustaqilllik yillarida xalq musiqa merosini tiklash, unutilib ketgan 
namunalarni yuzaga chiqarish, ularni xalq madaniy hayotiga olib kirish maqsadida 
Respublika miqyosida ko‟plab ko‟rik-tanlovlar, musiqiy etnografik ilmiy 
yekspedisiyalar tashkil yetildi. Dastlaki yillardan Mustaqillik va Navro‟z bayrami 

---

23 
tantanalari xalq musiqa ijodiyoti bo‟yicha jamoalar, ijrochilar chiqishlariga ustuvor 
o‟rin ajratildi. Folklor dastalari, oilaviy ansambllar, katta shula, askiya, xalq 
qiziqchiligi, o‟zbek mumtoz va maqom san‟atiga oid tanlovlar , maxsus tadbirlarni 
muntazam o‟tkazilishi yo‟lga qo‟yildi. Chunonchi oilaviy ansambllar, 
(Qo‟qon,Shaxrisabz), Alla ijrochilari(Toshkent 1992, 1994,1998, 2000, 2004, 
2008), Marg‟ilon (1996, 2006), to‟y-marosom qo‟shiqlari irochilari (Toshkent 
1993, 1995, 2007), folklor-etnograafik jamoalari “Chashma” tanlovi (Toshkent 
1994, 1998, 2002, 2012), baxshi shoirlar (Denov 1991, Narpay 1993, Toshkent 
1995,1997, Termiz 1999, 2005, Xiva 2012-yil), maqom ijrochilari va xalq 
cholg‟ulari ansambllari (Shaxrisabz 1996, Buxoro 2002, Samarqand 2010), 
Barhayot siymolar (Toshkent 11996,1997,1998, Xorazm 2002,2008, Marg‟ilon 
2004,Xorazm 2004), M.Uzoqov va Jo‟raxon Sultonov nomidagi yosh xonandalar 
(Marg‟ilon 1997,1999,2003,2009), Hoji Abdulaziz Rasulov nomidagi yosh 
xonandalar Samarqand 1997,2006), Komiljon Otaniyozov nomidagi yosh 
xonandalar (Urganch 2001,2007), Y.Rajabiy nomidagi IV Xalqaro va V 
Respublika maqom ijrochilari (1995,1999,2003,2007,2011) va ko‟plab 
telefestivalar shular jumlasidandir. 
Turfa mahalliy an‟analar va xilma –xil ko‟rinishlarni o‟z ichiga olgan o‟zbek 
musiqa merosi shi kunga qadar ikki asosiy yo‟nalishda rivojlanib, ijod qilib kelgan 
bo‟lib, biri “Xalq musiqasi yoki folklori”, yana biri yesa “Mumtoz kasbiy” yoki 
“ustozona” deb yuritiladi. Ularning har qaysisi “ko‟p va xo‟b” badiiy yetuk aytim 
hamda cholg‟u namunalaridan iborat.Ayni vaqtda qadimiy boy musiqa merosimiz 
yangi, ya‟ni keyingi davrlarda qaror topgan bastakorlik an‟analarini ham o‟zida 
mujassam yetgan holda rivoj topmoqda. Bunda avvalo Benazir musiqiy 
folklolarlarning serjilo va rang-barang turlari barcha musiqa janrlari uchun tamal 
toshi vazifasini o‟taydi.
Ayni paytda musiqiy folklorlarning xalq ma‟naviy hayoti va turmush 
tarzidagi tabiiy ko‟rinishi ham davom etmoqda. B o‟rinda turli viloyatlarga 
uyushtirilgan ilmiy-amaliy safarlarning ham ahamiyati katta bo‟ldi. Jumladan, 
1991-1992-yilari Jizzax viloyatiga, 1991,2001-yillari Toshkent viloyatiga, 1991-

---

24 
1997, 1999-2007 yilari Qashadaryo-Surxondaryo viloyatlariga, 1993-2003 yillari 
Farg‟ona vodiysiga, 1995-yili Sirdaryo-Jizzax viloyatlariga, 1999-200 yillari 
Buxoro viloyati va Qoraqolpog‟iston Respublikasiga uyushtirilgan musiqiy 
folklor-ekspedisiyalari katta ahamiyatga ega bo‟ldi. Bu mehnatning natijasi o‟laroq 
respublikamizning hududlarida qo‟shiq, terma, lapar-aytishuv, yalla kabi janrlar 
eng ommaviy aytimlardan yekanligi ma‟lum bo‟ldi.Zero, bu turdagi ijrochilik 
qariyb barcha viloyat tumanlarida uchraydi. 
Marosim yoki muayyan vaziyat bilan bog‟langan aytimlardan “Yor-yor”, 
“Kelin salom”, “Ramazon” ham shu ko‟rsatkichni takrorlaydi. Shu bilan birga 
ashula va qarsak janrlari ma‟lum hududlarda, ya‟ni ashula Farg‟ona vodiysi, 
Toshkent, Buxoro, Samarqand, Xiva, Urganch shaharlarida, Jizzax hududlarida 
yashovchi aholi orasida ijro etilib kelishgan va hozir ham bu an‟analar 
bardavomligi saqlab kelinmoqda. 
Nisbatan kichik hududlar miqyosida yoyilgan janr (tur)lardan Mavrigi- 
asosan Buxoro shahri va Shaxrisabz viloyatining ayrim joylarida, qisman 
Samarqandda, “yovvaylo”- Farg‟ona viloyatining Sux tumanida, rivoyat 
qo‟shiqlari Jizzax viloyatining G‟allaorol tumanida, do‟mbira va sibizg‟a kuylari 
esa asosan Qashqadaryo va Surxondaryo vohalarida o‟z mavqyeini saqlab 
qolmoqda.
Shu bilan birga Respublikamiz musiqa madaniyatida tavsif yetilgan to‟rtta 
asosiy mahalliy uslub- Farg‟ona-Toshkent, Buxoro-Samarqand, Surxondaryo-
Qashqadaryo va Xorazm musiqiy an‟analarining o‟ziga xosligi, o‟xshashligi, farqli 
jihatlari va o‟zaro yaqinlashib borish xususiyatlari bugungi kunda umummusiqiy 
madaniyatimizni 
keng 
diapozoni 
va 
janr 
rang-barangligini 
belgilaydi.Respublikamizdagi viloyatlar aholi migrasiyalarining o‟tgan asr 
o‟rtalaridan ancha jadallashganligi, aholi umumiy madaniyati, turmush tarzining 
ham o‟zaro faollashuvi shuningdek, ommaviy axborot vositalarining ayniqsa, 
radio, televideniye kabi vositalarning madaniy qiymatlar(an‟ana, urf-odat, 
marosim) almashinuvining tezlashuvi kabi muhim omillar sifatida ko‟rsatilishi 

---

25 
mumkin. Ushbu qayd etlgan mahalliy musiqiy uslublarning ayrim ko‟rinishlarini 
in‟ikos yetgan Jizzax viloyati xalq musiqasi ham ye‟tiborni o‟ziga tortmoqda. 
Shuni alohida ta‟kidlash joizki, xalq musiqasi ijodiyotining mahalliy 
uslublariga xos namunalari sifatida tasnif etiluvchi “muayyan vaziyat va tadbiru-
marosim bilan bog‟langan aytim-kuylar”ning hozirgi kunda “zamonaviylashgan” 
an‟analar bilan aralashib, “omuxta” ko‟rinishlari paydo bo‟layotganligini ham 
ye‟tibordan qochirish, bu holatni ham xolis baholash vaqti keldi. Tabiiyki, ayrim 
marosim, urf-odat va mehnat turlarining ijtimoiy mohiyati o‟z kuchini borishi 
natijasida ular bilan bog‟liq aytim yoki kuylarning ham dastlabki vazifasi o‟zgarib, 
endilikda “nomarosim” xalq musiqasi guruhiga taaluqli bo‟lib qolmoqda, ba‟zi 
namunalar yesa o‟z qadr-qiymatini yo‟qotish arafasida turganligidan ham ko‟z 
yumib bo‟lmaydi. Yuzaga kelgan bu vaziyatda Respublikamizda bir qatoq chora va 
tadbirlar( shu jumladan folklor-etnografik ansambllarining tuzilishi va faoliyatiga 
ye‟tibor kuchayganligi, maxsus ko‟rik-tanlovlarning tizimli tarzda o‟tkazilib 
kelinayotganligi, musiqiy folklorning turli hududlar (mahalliy uslublar) aholisiga 
tegishlilik xususiyatlarini tabiiyligini saqlab qolish, ularni yosh avlod 
ma‟naviyatiga, ta‟lim-tarbiyasi mazmuniga yanada chuqurroq singdirish 
zaruriyatini vujudga keltirmoqda. 
E‟tirof etish kerakki, bizning davrimizga qadar etib kelgan musiqiy folklore 
namunalari ko‟proq viloyatlarning qishloq tumanlarida o‟zining tabiiy hayotini 
davom ettirib, o‟z tabiiy xususiyatlarini saqlab kelayotgan bo‟lsa-da, biroq shahar 
muhiti, turli ijtimoiy guruhlaring ma‟naviy-madaniy talab va ehtiyojlari ta‟sirida , 
ayrim holatlarda chet yel madaniyatiga xos ayrim unsurlar, ko‟rinishlarni 
hayotimizga kirib kelishi oqibatida ularning tabiiyligiga putur etib, o‟rni va 
ahamiyatiga e‟tibor susaymoqda. 
Alalxusus, bugungi shahar folklorining ajralmas qismini “Yor-yor”, “Kelin 
salom”, “Alla” kabi hozirda ham asl qiyofasi va ahamiyatini deyarli saqlagan 
oilaviy marosim qo‟shiqlari, shuningdek, ohang va so‟z matnlari ma‟lum 
o‟zgarishlarga yuz tutgan “Ramazon” aytimi singari namunalargina tashkil etishi 
jiddiy muammolardan desak xato bo‟lmaydi. Qolgan ko‟pgina marosim va 

---

26 
nomarosim aytimlar, raqslar, raqs-harakatli o‟yinlar tobora “sahna folklori”ga 
aylanib borayotganligi ham tashvishli muammolardandir. 
Mana shunday vaziyatda xalq musiqa folklorlarini asl ijrochilik an‟analari, 
shakllari, usullari, ko‟rinishlarini san‟arshunosik, musiqashunoslik, va xalq tarixiy 
turkumi, madaniyati, an‟analari, marosimlari, urf-odatlarining badiiy in‟ikosi 
sifatida saqlab qolishi, yoshlarimizni ularni o‟rganish, qadrlash, asrab avaylash va 
ularni davom yettiruvchi vorislari sifatida tarbiylash maqsadlarida foydalanish 
ta‟lim-tarbiya ishlari uchun daxldor kishilar oldiga o‟ta mas‟uliyatli vazifalarni 
qo‟yadi. Bu esa o‟z navbatida ta‟limning barcha bo‟g‟inlarida shu jumladan 
bizning tadqiqotimiz manbai bo‟lgan umumiy o‟rta ta‟lim maktablarining musiqa 
madaniyati darslarida o‟quvchi-yoshlarni O‟zbekiston deb atalmish yagona 
millatning turli vohalarda yashovchi xalqlariga tegishli musiqa folklori bilan 
birinchi sinfdan boshlab izchil va maqsadli ravishda tanishtirib borish har bir 
musiqa o‟qituvchisining muqaddas vazifasiga aylanmog‟i lozim. Buning uchun 
yesa oily pedagogik ta‟lim jarayonida bo‟lg‟usi o‟qituvchilarni xalq musiqa 
folklori bo‟yicha malakaviy tayyorgarligini kuchaytirish, musiqa o‟qituvchilarini 
o‟quvchilarda milliy xalq musiqa merosi, xususan mahalliy uslublar bo‟yicha 
nazariy va amaliy bilimlarni shakllantirish faoliyatiga tayyorlashning pedagogik va 
metodik tizimini ishlab chiqish lozim bo‟ladi.Hozirda o‟zbek xalq musiqa ijodiyoti 
pedagogika oliy o‟quv yurtlarini “Musiqiy ta‟lim” yo‟nalishlari (musiqa 
o‟qituvchilari tayyorlashga ixtisoslashtirilgan), madaniyat va san‟at bilim yurtlari 
(boshlang‟ich sinf va maktabgacha ta‟lim muassasalari, musiqa va san‟at 
maktablari uchun kadrlar tayyorlaydigan) o‟quv jarayonlariga bir qator fanlar 
(o‟zbek xalq musiqa ijodi, an‟anaviy xalq musiqasi va maqom asoslari, an‟anaviy 
musiqa ijrochiligi, o‟zbek mumtoz qo‟shiqchiligi, Sharq xalqlari musiqa 
madaniyati va hokazo) tarzda tadbiq qilingan. Shu bilan birga o‟zbek xalq 
musiqasi durdonalaridan yosh avlodni bahramand etish asosida umumta‟lim 
maktablari (1-7 sinf) o‟quv dasturi va darsliklarida ham o‟zbek xalq musiqa 
merosiga katta o‟rin ajratilgan. Birinchi sinfdan boshlab o‟quvchilarni xalq musiqa 
merosi bilan izchil tanishtirib borish ko‟zda tutilgan.Chunonchi, 1-sinfdayoq 

---

27 
o‟quvchilar o‟zbek xalq cholg‟ulari, ayrim aytim namunalari, xalq kuylari bilan 
tanishadilar, bolalar folkloriga mansub namunalarni kuylaydilar.4-sinfda yil 
mavzusi “Xalq musiqasining ommaviy janrlari” deb nomlanib, unda o‟quvchilarga 
ommaviy janrlar-alla, lapar, yalla, qo‟shiq, mavsum-marosim qo‟shiqlari haqida 
tushunchalar berish ko‟zda tutilgan.Repertuarga shu janrga mansub ko‟plab 
namunalar kiritilgan. 
Oltinchi sinfda yesa o‟quvchilar o‟zbek mumtoz musiqasi haqida, shu 
asosda Sharq xalqlari mumtoz musiqasi bo‟yicha eng zarur bilimlarni oladilar. 
Yettinchi sinfda esa o‟quvchi musiqasining mahalliy uslublari va ularga xos 
namunalar haqidagi bilimlar bilan tanishadilar. Shunday so‟ngina xalq musiqa 
ijodiyotining oliy cho‟qqisi bo‟lishi maqom musiqasi, Shashmaqom, Farg‟ona-
Toshkent maqom yo‟llari va Xorazm maqomi haqida umumiy bilim va 
tushunchalarni o‟zlashtirishga kirishadilar. Ko‟rinadiki, bularning barchasi o‟sib 
kelayotgan yosh avlodni milliy qadriyatlarga sodiq, uni sevuvchi, qadrlovchi, 
ravnaq ettiruvchi shaxslar qilib tarbiyalash borasidagi ijtimoiy buyurtmaning 
asosiy mazmunini tashkil yetadi. 
Mustaqillikdan keyingi davrda xalq, musiqa ijodiyoti uning turli janrlari, 
shakllari, ijrochilik an‟analari, uslublari, xalq musiqa merosidan estetik, talim-
tarbiyaviy maqsadlarda foydalanish borasida ko‟plab tadqiqotlar amalga oshirildi. 
Ularning natijasi o‟laroq xalq musiqa ijodiyotiga, xususan, folklor musiqa borasida 
ko‟plab monografiyalar, o‟quv va uslubiy qo‟llanmalar yaratildi. Bular orasida 
F.M Karomatlining “O‟zbek xalq musiqa merosi” turkumli ilmiy asarlari, R.S 
Adullayevming “Markaziy Osiyo xalqlari marosim musiqasi” ga bag‟ishlangan 
monografiyasi, A.Xasanovning “Musiqa va tarbiya”, R.Y. Yunusov va O.A 
Ibroximovning “O‟zbek xalq musiqa ijodiyoti” o‟quv uslubiy qo‟llanmasi, 
T.Nozimovning “O‟zbek folklor san‟ati”, I.Qudratovning “Talabalarni xalq 
qo‟shiqlari vositasida estetik tarbiyalash” nomli monografiyalari diqqatga 
molikdir. 
Mustaqil O‟zbekistonomizda milliy musiqamiz ravnaqiga uning targ‟ibotiga 
davlat tomonidan alohida va doimiy ravishda e‟tibor berilayotganligini 1997-

---

28 
yildan har ikki yilda Samarqand shahrida o‟tkazilib kelinayotgan “Sharq 
taronalari” xalqaro musiqa festivali misolida ham ko‟rish mumkin. Mazkur festival 
nafaqat o‟zbek xalq musiqa san‟ati rivojida balki aytish joiz bo‟lsa sharq xalqlari 
va keyingi yillarda doirasi kengayib borish bilan ko‟plab G‟arb xalqlari musiqa 
madaniyatimizda ham ijodiy hamkorlikning yangi sahifalarini ochib bormoqda 
desak mubolag‟a bo‟lmaydi. 
Musiqa merosimizning mahalliy uslublariga tarkibida katta mavqyega yega 
bo‟lgan yana bir janri dostonchilik ijodiyoti bilan bog‟liqdir.Shu bois ham 
mamlakatimizda baxshi dostonchilik san‟ati, ijrochilik an‟analarini rivojlantirish, 
keng ommalashtirishga milliy qadriyatlarimizni e‟zozlash va xalq og‟zaki ijodi va 
ijrochilik faoliyati bilan xalqimizni, ayniqsa yoshlarni ko‟p ming yillik 
madaniyatimiz sarchashmalaridan bahramand qilishdagi salmoqli hissalari hamda 
milliy g‟oya va mafkurani shakllantirishni yanada rag‟batlantirish maqsadida 
O‟zbekiston Respublikasi Prezidentining maxsus farmoni bilan “O‟zbekiston 
respublikasi xalq baxshisi” faxriy unvoni ta‟sis yetildi. 
O‟zbekistonda “ustoz-shogird” kabi qadimiy an‟analarga asoslangan bir 
necha dostonchilik maktablari, mashhur ijrochilik markazlari mavjud.Ular asosan 
Samarqand, 
Surxondaryo-Qashqadaryo, 
Xorazm 
vohalarining 
bir 
qator 
hududlarida joylashgan. Hozirgi paytda dostonchi-baxshilarning turli darajada 
o‟tkazilayotgan ko‟rik-tanlovlari, teledasturlardagi baxshilar chiqishlari, maxsus 
ko‟rsatuvlar,ommaviy bayram tadbirlaridagi chiqishlari bu ko‟hna ijodiyotini 
rag‟batlantirishga, ayrim unutilayotgan namunalarni qayta tiklashga qaratilganligi 
bilan ahamiyatlidir. Shu bilan birga qadimdan dostonchilik an‟analari mavjud 
hududlarining musiqiy bilim yurtlarida (san‟at kollejlari nazarda tutilmoqda) ushbu 
soha ijrochiligini amaliy o‟zlashtirgan dostonchi-baxshilar (ya‟ni ixtisoslashgan 
professional ijrochilar)ni etishtirish maqsadga muvofiq keladi. Bu borada 
Xorazmda amalgam oshirilayotgan ishlar ibratlidir. Bugungi kunda Xorazm 
viloyatida Hojixon Boltayev, A.Otajonov nomli musiqa va san‟at maktablarida 
xalfalar sinflari mavjud. Bu maktablarda ta‟lim olayotgan o‟quvchilarga Xorazm 
xalfachilik san‟atidan tashqari, dostonlardan parchalar, xalq kuylari va 

---

29 
laparlarining cholg‟u yo‟llari va aytimlari o‟rgatish yo‟lga qo‟yilgan. Ijrodagi 
milliylik, yuqori badiiylik, o‟ziga xos uslubni ifoda etish natijasida bu maktab 
o‟quvchilari Respublika va hatto xalqaro bolalar folklor festivallarida 
muvaffaqiyatli qatnashib sovrinli o‟rinlarni egallab kelishmoqda. 
Bugungi kunda umumta‟lim maktablarida o‟quvchi yoshlarni O‟zbekiston 
sarhadida qaror topgan to‟rtta asosiy mahalliy musiqiy uslub, uning mohiyati, 
o‟ziga xosligi, o‟xshash va farqli jihatlari, aytim an‟analari, ayrim o‟zigagina xos 
janrlari, uslublari bilan tanishtirib borish, ularda milliy o‟zlikni anglashlarida, shu 
aziz yurtning chinakam farzandlari bo‟lib, ma‟naviy yetuk axloqiy barkamol 
insonlar bo‟lib etishlarida xususan tong ma‟noda madaniyatli shaxs sifatida 
shakllanishlarida muhim rol o‟ynaydi. 
O‟quvchilarda xalq musiqa ijodiyoti, jumladan, uning mahalliy uslublariga 
oid musiqiy tasavvurlarini shakllanishi, ularda mazkur uslublarga xos namunalarni 
o‟rganishga nisbatan moyillikning paydo bo‟lishi har bir uslubninng o‟ziga xos 
ijrochilik uslublari betakror jozibasini his etish asarlarda ifodalangan mavzu, obraz 
his tuyg‟ularning o‟z tuyg‟ulari bilan mutanosibligi ijro yetilayotgan, tinglangan, 
tanishgan folklor qo‟shiqlari mazmunida ifodalangan insonning ichki 
kechinmalari, hayajonlari orzu-umidlari, intilishlarini xis qilish vatanparvarlik, 
xalqparvarlik insonlarga nisbatan mehribon, sadoqatli bo‟lish, mexnasevarlik, 
to‟g‟rilik, halollik kabi xususiyatlarining qaror topishiga olib kelishiga muqarrar. 
Xalq musiqa namunalari o‟ta kuchli ta‟limiy va tarbiyaviy ahamiyatga ega 
bo‟lib, u nafaqat o‟quvchilarni estetik tarbiyalash, balki, ularga milliy qadriyatlarni 
singdirish, milliy an‟ana, urf-odat, marosimlaridan xabardor bo‟lish va barkaml 
inson shaxsini shakllantirishda ijobiy ta‟sir ko‟rsatadigan kuchdir. Shunday ekan 
bugungi kunda musiqa darslarida mahalliy uslublarga xos musiqa folklori haqida 
o‟quvchilarga bilim berishda nimalarga ye‟tibor qaratish lozim degan savol 
tug‟iladi. Bizning mazkur tadqiqot ishlarini olib borish davomidagi izlanishlarimiz 
bu o‟rinda quyidagilarni alohida ta‟kidlash lozimligini ko‟rsatdi: 
1. Xalq musiqa ijodiyoti, xususan uning mahalliy uslublar bilan bog‟liq 
namunalarini o‟rganish, tanishish, kerakli ma‟lumotlarni egallashga qaratilgan 

---

30 
o‟quv mashg‟ulotlari jarayonida nazariy va amaliy bilim hamda tajribalardan, turli 
mavsum, marosim, an‟analar bilan bog‟liq qo‟shiq-aytimlarning tarbiyaviy 
imkoniyatlaridan foydalanish, ularni o‟quvchilar tomonidan ongli idrok 
qilinishigaye‟tibor qaratish; 
2. Musiqa madaniyati darslarida o‟quvchilarga ijobiy ta‟sir ko‟rsatadigan 
pedagogik muhitni vujudga keltirish, har bir namunani tinglash, o‟rganish, 
kuylash, u haqda suhbat, tahlil qilishda estetik tarbiya qonuniyatlariga amal qilish 
va musiqa o‟qituvchilarida birinchi navbatda xalq musiqa ijodiyoti, uning mahalliy 
uslublariga tegishli namunalarini, turli janrlardagi, hatto dostonchilik qo‟shiqlarini 
ijro eta olish ko‟nikmalarini takomillashtirish. 
3. Musiqa madaniyati mashg‟ulotlarida xalq qo‟shiqlari (alla, yalla, lapar, 
qo‟shiq, katta ashula, dostonchilik qo‟shiqlari, mehnat, mavsum-marosim)ni ijro 
qilish uslublari haqida o‟quvchilarga yetarli nazariy ma‟lumotlar berish, ularni 
amaliy ijro bilan bog‟lab tushuntirish, ko‟rsatish, shu orqali ularning musiqiy 
bilim, ko‟nikma va malakalarini rivojlantirish, estetik did, idrok kabi sifatlarni 
shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Ushbu ishlarni amalgam oshirishda ma‟ruza, 
seminar, amaliy trening, mehnat vositalaridan foydalanish, she‟riy-bayon, kuylab 
ko‟rsatish, mashhur ijrochi-xonandalar, folklor jamoalari ijrolarini eshittirishga 
e‟tibor berish. Bu ta‟lim samaradorligini ta‟minlashda muhim omillar ekanligini 
unutmaslik; 
Tabiiyki, bunday ish tutish natijasida o‟quvchilarda o‟zbek milliy musiqa 
merosi, uning turli janr yo‟nalishlari, uslublariga tegishli zarur bilim, 
ko‟nikmalarni egallashlarida keng imkoniyat beradi.