Asif Atanın – İnam Atanın Mütləqə İnam Ocağı
Yüklə 3,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ayaz Şıxalıoğlu
- Soylu Atalı
- Hüsaməddin bəy
- İlham bəy
|
Soylu Atalı Ataya səcdə ilə sözünə başladı: Xəzan Ayının 24-ü Atagün Elinə Ocaq səfərimiz oldu. “Atagün” və “Ulufərəh” Ailəsinin birlikdə “Ailə Günü” törənini keçirdik. Atagünə səfər həm də ziyarət anlamı daşıyır. Amal bağımız, Məbədimiz, eləcə də Ailə özü çox böyük bir ab-hava yaradır, həm də çox nikbin baxış formalaşdırır – bölgəmizdə o cür qəti işlərin olması. Söhbətimi öncə Amaldaşlarımızın, dostlarımızın vurğuladığı məsələlərlə bağlı qurmaq istəyirəm. Çünkü mən bu Ailədə hesabat vermirəm, Atagün Ailəsində hesabat verirəm. Hər Ailə Günündə hesabat vermək gərək də deyil. Mən Ocaq Yükümlüsü olaraq burda söz deyirəm, uğurlama sözü də deyə bilərəm, yönətici söz də deyə bilərəm. Qardaşımız Ağşın bəyin iradını anlaşıqlı qarşılamaq doğrudur, hiss olundu ki, İnamlı qardaşımıza toxundu. Məsələ nədədir, mən sizə bir şey deyim ki, istər İnamlı olsun, istər başqa Amaldaşımız olsun, burada və ya başqa törəndə onların səsi zəif çıxır. Mən də doğru sayıram ki, zəif çıxmamalıdır səs. Ancaq onların səsi zəif olsa da, işi ortaya çox bərk çıxır. Bunu da mən işin içində olduğum üçün, bağlı olduğum üçün deyirəm. İnamlıda oturuşmuş bir özündənkeçmə var. Ocağın bir sıra işləri ondan keçdi. Onun yeriş fədakarlığı da var, işə yaramaq fədakarlığı da var. Bu, Ocağın qurucu əməllərindən olduğu üçün qısaca vurğu eləmək istəyirəm. Mən son, bu günümüzə bağlı çağları vurğulamaq istəyirəm. İstər Asif Atanın 80 illik Törəni olsun, istərsə də İnam Evi dərgisinin çapa hazırlanması. Bu işlərin hamısı özbaşına əmələ gəlmir, ciddi xərclə əmələ gəlir. Asif Atanın 80 illiyinin əmələ gəl- 290
məsi filan qədər paraya başa gəldi. Bunu bir daha sizə deyirəm ki, görün bu paranı kimlər ortaya qoyub?! – İnamlı kimi yetim, Göylü, Güntay kimi yetim. Atanın 80 illiyinə 3 kitab basıldı. Musiqi, Haray- ların kanonda ifası və s. bunlar hamısı əsaslı işlərdir ki, Ocaq əməlləri onun üzərində yeriyir və qurulur. Ağşın bəyin də fikri ilə razıyam ki, söz və səs ucadan gəlməlidir. Fikir yetkinləşməlidir, qətiləşməlidir. Çıxışlar sərbəst olmalıdır, özü- nü təkrarlar olmamalıdır. Bunlar doğrudur. Ancaq qayıdıb diqqətinizi Atanın özüylədöyüş ideyasına yönəltmək istəyirəm. Mən bu çağa kimi çox qorxa-qorxa Ocaqçılara irad bildirmişəm. Mən həm də bunu haqq edib demişəm, niyə, çünkü Ocağın Yükümlüsü olduğum üçün. Onlar yaxalarını verirlər mənə ki, yaxasından tutum, bacardı- ğım qədər ayaqda saxlayım. Ocaqçıların özlərinə də deyirəm ki, bir- birinizi tənqid etməyin. Nə qədər tənqidin təyinatı doğru olsa da, yönü uğurlu olsa da, o, mütləq dəyir.
Hazır deyil insanlarımız, həm də, ümumiyyətlə, duyğuya dəyir. Bu baxımdan Asif Ata deyir, özüylə döyüşmək gərək. Özüylədöyüş o deməkdir ki, mən bütün varlığımla örnək oluram, həm özümə, həm Amaldaşıma, həm də başqasına. Burada soru çıxa bilər, tutalım ki, adam özüylə döyüşmür. Onda da Asif Ata deyir ki, bu məsələnin ixtiyarını mənə verin. Söz deyəndə də ehtiyatlı olun. Düşünün ki, o nə dərəcədə sənin sözünü qarşılamağa hazırdır. Buna görə hər zaman vurğu elədiyimi yenə də vurğu edirəm: doğmacasına xatırladıram ki, Ata doğru deyir.
291
Atanı eşidək. Ola bilər ki, Ağşın bəy bir az da qabağa gedərdi, o da İnamlıya ciddi toxunardı. Diqqətli olmağımız gərəkdir. Tənqid Asif Atanın Ocağında özünü doğrultmur. Bunu sizə ərk edib deyirəm. Baxmayaraq ki, Aşğın bəyin Ocaqda ayrı-ayrı addımları var, bilirsi- niz. Sözə söykəyi var və s. Ancaq İnamlı qayıdıb deyə bilərdi ki, Ağşın bəy özü görükmür. Bu cavab verərdi, o deyərdi, bu deyərdi, Ailə Günündə fikir, məqsəd qırağa çıxacaqdı. Bir sözlə, sözü deyən- də fərqinə varmaq gərəkdir. Bizim işimiz Azərbaycan uğrunda mübarizədir. Bugünkü tədbir ondan ötrüdür ki, Azərbaycan uğrunda mübarizəmiz doğrulsun. Bura ona görə gəlirik. Azərbaycan bizim özümlüyümüzdür. Azərbaycan uğrunda döyüş, mübaruzə özümlük uğrunda döyüş, mübarizədir. Bundan ötrü gərək içini yaradasan, gücünü yaradasan, mənəviyyatını yaradasan. Mənəviyyatı olmayan adam döyüş aparmır. Mənəviyyatı olmayan adam başqa şey uğrunda döyüşür, Azərbaycan uğrunda döyüşmür. Hakimiyət uğrunda döyüşənlər ordusu var. Hakimiyət uğrunda döyüşənlər ordusu elə bir fon yaradıb ki, Azərbaycan toplu- mu üçün də sanki onların döyüşü hər şeydir. Hər şey ordan keçir sanki. Siyasi anlam daşıyır. Deyir ki, onlar dövlətin başına gələr, yeni bir quruluş yaradar, yeni rejim yaradar, ayrı bir yaşayış aşaması başlaya bilər. Ona görə hər şey sayırlar. Ancaq nə yazıqlar ki, hakimiyət uğrunda döyüşənlər, dediyim kimi, özləri ilə döyüşmür. Öz millətinin tarixini bilmir, dəyərini bilmir. Ona görə də sizin hər biriniz hansısa bir idarənin qapısını döyürsünüz, haqqınızı istəyir- siniz, haqqınızı ödəməyəndə deyir, get hara istəyirsən şikayət elə. Özüylədöyüşən adam, özünü quran adam bu ifadəni işlədərmi? Necə yəni hara istəyirsən şikayət elə. Mən sənin üstünə gəlmişəm. Dövlət sənə bu görəvi verib ki, mən sənin üstünə şikayətə gəlim. Sən məni hara göndərirsən? Mənim dərdimi sən həll eləməlisən axı. Bunların hamısı ona görədir ki, özümlüyü tapmayıblar. Ona görə də onların ağlına girmir Azərbaycan nə deməkdir. Bu gün iki cəbhə var, istər iqtidar, istər müxalifət cəbhəsi. Eyni şeyi görürük. Biz burdan iqtidarı suçlayırıq ki, niyə sən sənə alter- nativ olan qüvvəni içəridən dağıdırsan, məhv edirsən, çökdürürsən, tutuqlayırsan, qınayırıq. İttiham edirik, üstünə gedirik. Ancaq niyə mənim içimə iqtidarın əli çatmalıdır, birliyimi qıra bilməlidir. Əgər bir qurumun başında duran adamlar, idarə heyəti əgər sağlam qüvvə- lərdən oluşarsa, vətənini, millətini sevən və anlayan, dərk eləyən, 292
onun tarixini bilən, heç bir anlamda satılmayan, satmayan bir qüvvə formalaşarsa, necə ola bilər onun içini iqtidar və ya başqası dağıda bilsin. Mümkün deyil. İçin yoxdur dağılır da. İçin yoxdur, ona görə iqtidarın əli asanlıqla girir sənin içinə. İçin olmalıdır. Yalandan ağlamaqla deyil. Onunla kim məşğul olacaq? Baxın, bu Ailə Günü, 10 nəfərin qatıldığı bir Ailə Günü. Üzdən baxarsan, fikirləşərsən, bununla nə iş düzələcək ki?! Hansı yaralar sağalacaq ki?! Mən onu doğru saymamışam, bu gün də doğru say- mıram. Bugünkü toplantı böyük gedişlərin qurulmasıdır. Burada səs zəif çıxa bilər. Çıxmamalıdır ha, ancaq bu böyük gedişlərin sinte- zidir. Ciddi əməllərin sintezidir. İndi neyləyim, o əməlləri Ocaqçı ifadə edə bilmir. Gördüyü işləri ifadə edə bilmir. Onun anlamını aça bilmir. İfadə eləmək o demək deyil ki, “mən”, “mən” deyə sadalasın. O anlamda demirəm. O işlərin anlamı ortaya gəlməlidir. Nə baş verdi? Bu ciddi bir sorudur. Bunun cavabı ortaya gəlməlidir. İnamlı deyir ki, mən özümü xalqyaratma əməlində görmürəm. Xalqyaratma əməli yalnız gedib görüş keçirməkdi?! Bu, işin çox az bir cəhətidir. Xalqyaratma əməli Asif Atanın qoyduğu – Amallaşma, Kamilləşmə, Xalqlaşma hesabatı ilə böyümək, ciddi işlərə girişmək – budur xalqyaratma əməli. Mən deyirəm ki, heç bir təşkilat, qurum xalqının dəyərlərini öyrənmir, tarixini bilmir, özüylə də uğraşmır. Amallaşarsan, Atadan öyrənərsən, tarixdən öyrənərsən, Azərbayca- nın qədimliyindən öyrənərsən, özündən öyrənərsən, dühalardan öyrə- nərsən. Nəyi öyrənərsən? Millət olmağın yönünü, vətəni sevməyin yönünü, insan olmağın anlamını öyrənərsən. Kamilləşmə nədir – özünü yaratma. İçindəki balaca səslərin hamısını boğmaq gərək. Bu da olur başqa bir bağ. Sonra da xalqlaşma. Bildiyin böyük halları xalqın diqqətinə sun- maq. Qulağına doldurmaq, ürəyinə doldurmaq. O bilmir, özü də məş- ğul olmur. Sən deyirsən, öyrətmənlik edirsən. Ona görə xalqyaratma budur elə. Ailə də odur. Öyrənirəm, düşünürəm, dərk edirəm, yazı- ram, yetkinləşirəm, içəridən dəyişirəm, kamilləşirəm. Xalqın içində haraylayıram. Xalqyaratma budur. Ona görə siyasətdə xalqyaratma baş tutmur. Nəinki xalqyaratma, hakimiyəti yaratma da baş tutmur. Hakimiyət xalqa qulluq deməkdir, insana qulluq deməkdir. Bizim bu dediklərimiz, elə sizlərin də tək-təkinizin dediyiniz və vurğu elədiyiniz kimi, İnamın Evində baş tutur. Zəif olur, güclü olur, fərq etməz, ancaq İnamın Evində baş tutur. Allahın evində bu, baş 293
tutmur. Allahın evi məsciddir, kilsədir. Allahın evində Elçin bəyin dediyi qaraköynəkləri qırmızı qana boyayırlar. Tək bu gün yox, ilin bütün aylarında. Orada insana kiçikliyini öyrədirlər. Burada isə insana böyüklük öyrədirlər. Yerlə göy qədər fərq var. Allahın evi ilə İnamın evi – anlamda da, biçimdə də, qüdrətdə də yerlə göy fərqidir. Sayda isə tərsinə, Allahın evi çoxdur, İnamın evi azdır. Az olduğuna görə deyil, anlamına görə qüdrətlidir. Allahın evində Allah insanları hədələməklə məşğuldur. Asif Ata insanlara sevgi öyrədir, yeriş öyrə- dir, ucalma öyrədir yarpaq-yarpaq. Görün nə qədər böyük qətiyyət gərəkdir. Mən hər kəsi anlayıram, ancaq qəbul eləmirəm. Nəyi anlayıram?! – Dolanışıq çətindir, gediş çətindir, o çətindir, bu çətindir, anlayıram, ancaq qəbul eləmirəm, haqq vermirəm ona, ətalət yaransın. Asan nə var ki? Hansı çağda asan olub ki? Biz təkcə ruhsal asılılığın 1500 illi- yini yaşamırıq. Biz Zərdüştdən sonrakı bütün çağların ruhsal asılılı- ğını yaşayırıq. Görürsünüzmü, nə qədər çətindir? Gəlin anladın görüm necə anladacaqsınız. 5 kişiyə deyirsən, səndə ağıl görürəm, gəl Asif Atanı eşit. Deyir, mən Tanrıçılığı eşidirəm. Tanrıçılıq nə deməkdir? Tanrı var? Tanrı yoxdur. Sistemi yoxdur, etkisi yoxdur, anlamı yoxdur, anlayışı yoxdur. Bilirsən, de görüm. Bilmirlər. Biri də deyir mən yalana inanmıram, xurafata inanmıram, mən ateistəm. Biri də deyir şiəyəm. Biri deyir ələviyəm. Mən də deyirəm Asifçi- yəm, hər biriniz də ortaya ideya qoyun. Ağlınız olsun, tutuşdurun, analiz eləyin. Bu çətinliyin içində yol, işıq nədir, necədir, nəyə bağlıdır? Mən topluma əgər bəyan edirəm, deyirəmsə sənin özgürlü- yünə yol mənim ürəyimdən keçir, gərək o ürəyi qutsallaşdırım. Mənim ürəyimdən, beynimdən keçir sənin yolun. Araşdırın, görün yoldurmu, uçurumdurmu? Beyin nəylə yüklüdür? Ürək nəylə yüklü- dür? Cəfəngiyyatlamı yüklüdür, arı-duru ideya iləmi yüklüdür? Nə salqılıyırsan, nə qoyursan ortaya? Özüylədöyüş dediyimiz, kamilləş- mə dediyimiz əməl budur. Ürəyindən keçən yola çağırırsan insanları. Asif Ata bizi ora çağırır. Asif Ata deyir, sizin yolunuz mənim ürəyimdən keçir, o ürək ki, o ürəkdə Mütləqə İnam adlı ideya yara- nıb, doğulub. O ürək ki, o ürəkdə özüylədöyüş əsasında yetirilən kamil insan doğulub. O ürək ki, orda özgür, bağımsız vətən böyük- lüyü doğulub. O ürək ki, o ürəkdə xalqın yönü (qibləsi) formalaşıb. O ürək ki, o, bəşər səviyyəsini haraylayır. Ordan keçir. Mən olduqca nikbinəm. Ancaq Elçin bəyin fikrini çox yaxşı anlayıram. Niyə 294
anlayıram və niyə nikbinəm? Nikbinəm ona görə ki, əsaslı mübari- zənin peşindəyəm. Bu mübarizə ilə özümü aldatmıram ki, sabah, o biri gün hər şey həll olacaq. Bilirəm ki, mənim mübarizəm 10 illər sürəcək. Elçin bəyi də ona görə anlayıram ki, biz həm də bu gün bir dövlətik, bir xalqıq. Bugünümüzdə faciələr, fəlakətlər yaşayırıq. Onu anlayıram. Bizim Azərbaycan olaraq çox dərin, əsaslı potensiyamız var. Bunu mən öyrənmişəm. Min ildir bizi tarix səhnəsindən çıxar- mağa çalışırlar. Alınmır. 200 ildir bir xalqın içində, Güney Azərbay- canda, ən dəhşətli, faciəli bir şəkildə assimilyasiya prosesi gedir. Ancaq onun ruhu hələ ölməyib, dili hələ ölməyib, onun vətən nisgili, sevgisi hələ ölməyib. Ona görə mübarizə aparmaq gərəkdir. Deməli, bu cür ki, möhtəşəm, nəhəng potensiya var, bu potensyanı üzə çıxar- maq, qurmaq gərəkdir kərpic-kərpic. Asan deyil. Latını və latın kimi, başqalarını da tarix səhnədən çıxarıb. Bizə bəlli olan odur. Ancaq mən bilmirəm ki, latının üzərində konkret hansı proseslər gedib. Bilsəydim nə yaxşı. Ancaq çağımdadır, gözümlə görürəm, bizim üzərimizdə gedən assimilyasiya bəşər həyatının üzərində gedən assi- milyasiyaların ən dəhşətlisidir. Ona görə mən xalqımızı bəzən qına- yıram, həm də düşünürəm. Qınayıram ona görə ki, passionar xalq olsa da, bir az aktivliyini itirib. Ancaq düşünürəm ki, bunun mənliyi, ruhsal varlığı dilim-dilim doğranıb. Amaldaşlarım da bəzən, konkret dil məsələsilə bağlı, deyirlər ki, sənin dilin qabaqlar daha yaxşı idi. Hansı ki, mən türkcələşdimişəm dilimi. Qabaqlar daha çox ərəb-fars sözləri ilə qarışmış dildə deyirdim, ona görə yaxşı idi? Bu mənim amaldaşımdır. Təsəvvür edin durumumuzu. Hansı həddə, səviyyədə qınanılasıdır, hansı həddə qınanılası deyil. Ərəb-fars sözləri dilimizə dolub. Düşüncəmizin yönünü o müəyyənləşdirir. Söz. Söz bizim içimizin şəklini çəkir. Çox pis çəkir ancaq. Hər şeyi də o cür qorxulu şəkildə üzə çıxardır. Bizim, Ocaq olaraq, çalışmalarımız, zəhmətlərimiz olduqca dərin və genişdir. Ancaq yenidən qayıdıram ki, Ocaqçı harayının yaran- ması, düşüncəsinin yaranması mənim arzuladığım səviyyədə deyil, hesab edirəm ki, çox yüksəlməlidir.
ki, o bizim milli varlığımızı, insanlığımızı müəyyən eləyib. Mənim yazdığım şeir də dərdimizi həll eləmir. Mən özüm də istəyirəm ki, əlimi, qolumu bağlayan nədir, bilim, bir görüş təşkil edə bilmə-
295
rəmmi? Qoy mən yazdığım şeiri orda deyim. Onda onun təsir səviy- yəsi daha böyük olar. Babəklə bağlı şeir yazmışam, burda deyirəm. Burdakılar məni tanıyır. Burda demək azdır mənə. Bunu mən niyə təşkil edə bilmirəm. Soylunu da çağırım deyim ki, bunu da mən hazırlamışam. Siz danışın, mən də o şeiri orda deyim, bu, rezonansı artırsın. Hesab elə, 10 adam bu gün məscidə gedirdisə, heç olmasa biri tərəddüd eləyib dayansın, mən ora niyə gedirəm ki. Mən ora getməməliyəm. Bu yönə getməliyəm.
qədər vaxtda ikimizin arasında ummuşam da, söz də demişəm, ərkimi də demişəm, ancaq özəl olaraq bir dəfə mən sənin yaxandan tutub silkələməmişəm. Sən özün silkələ demişəm özünü. Mən silkə- ləməklə alınmır.
imam evləri var. Orda tədbirləri olur. Çox qatılmışam. İbadət eləyir- lər, ondan sonra “Quran”ı oxumağa başlayırlar. Orada heç kəsin Qurana nə fikir bildirməyə ixtiyarı var, nə də müzakirə edə bilərsən, nə sorğu verə bilərsən. Allahın kəlamı oxunur, yorucu şəkildə sən də dinləyirsən. Ancaq ilk dəfədir Ocaqçıların “Ailə Günü” tədbiri- nə qatılıram. Fərq çox böyükdür, çünkü burada fəlsəfi, tarixi yanaş- ma var, fikir bildirmə var. Asif Atanın fikirlərinə az-çox bələdəm. Hesab edirəm, nəinki Türk Dünyasında, bəşəriyyətin dünyagörü- şündə inqilab edə biləcək bir ideyası var. Ağşın bəyin fikrinə də qatılıram ki, yeməyi nə qədər gözəl bişirsən də, təqdimat gözəl olma- yanda o yemək adama ləzzət vermir. Bəzən hesab edirəm ki, böyük orduların görə bilmədiyi işi xüsusi təyinatlı bir dəstə həyata keçirə bilir. Bilirəm ki, həqiqətən də Ocaqçıların yükü böyükdür. Tək Azərbaycan üçün yox, bəşəriyyət üçün bu ideyaları göstərmək, öyrədə-öyrədə öyrənmək və çatdırmaq asan iş deyil. O da ola, onun maliyyə dəstəyi olmasın. Mən bunu sosial şəbəkələrdə də görürəm. Çünkü bəzən insana bir fikir çatdıranda dini dünyagörüşdən uzaqlaşdırır. Güney Azərbaycan- da assimilyasiya gedir 200 ildir, bunun sırf səbəbi dindir. İslamın etkisiylə nəinki Güney Azərbaycan, bütün Şərq inildəyir. Geriliyi- mizin tək səbəbidir. Ən əsas mübarizəmiz də siyasi dünyagörüşlə yox, dini dünyagörüşlə olmalıdır. Bunu da hər birimiz fərd şəklində 296
eləməliyik. Çünkü aydın dediyimiz, intellekti olan bir kəs idrakının, məntiqinin sözünə qulaq asıb onu eləməlidir. Fikirləriniz böyük fikirlərdir. Ancaq Asif Atanın bəzi sözləri var ki, mənə tam çatmr. Quranda bizim sorğulamağa imkanımız yoxdur. Mənim kimi adamlar soru verir, söhbət yoxdur. (Mən heç bir dini tanımıram, çox kəskin mövqeyim var dinə qarşı)… Asif Ata deyir ki, Adamlıqdan İnsanlığa, kamilləşməyə gedən bir yol. Mənə bir şey çatmır ki, adam və insan sözləri ərəb sözləridir, bunların anlamını Asif Ata açıbdırmı? Adam deyəndə daha aşağı bir səviyyəni nəzərdə tutur, İnsan deyəndə kamilləşmiş bir səviyyəni nəzərdə tutur. O sözlərin mahiyyəti açılıbmı, Ocaqçılar yəqin ki, bilirlər. Belə görüş- lərdə, ya da başqa görüşlərdə mənim kimi adamlar üçün bəzi fikir- lərin mahiyyəti açılmalıdır. Başqa bir soru, Mütləqə İnam nədir, mən hələ dərk edə bilmirəm. Bilirik ki, Ocaqçıların fikirləri nə ateist fikirdir, nə də dindarların fikirləri deyil. Ancaq ruhani bir dünyagörüşdür. Mütləqə İnam nədir? Bəlkə də İlham qardaşımızın, ya mənim Ocaqçı olmamağımızın səbəbi o mahiyyəti dərk edə bilməməyimizdir. Dəqiq bilmirik. Nə demək istəyir Asif Ata? O, Allaha İnam kimidirmi?
sistemdir. Asif Atanın kitablarının içinə girib onu anlamaq çətin ola bilər, başa düşürəm. Ancaq bəri başdan ərk edib sizə deyirəm ki, Asif Atanın kitabını anlamamaq səbəb ola bilməz Asif Atanın Ocağına gəlməməyə. Onu doğru saymıram. Çünkü inam məsələsi başlıca şərt- dir. Birinci inamdan başlayır hər şey. İnsanın eşitdiyi, gördüyü nəsnələr var. O nəsnələr onda umud yaradır. Məsələn, mən elə bir inamla gəlib Asif Atanı tapmışam, heç bilmirdim ki, o nə istəyir. Mən Asif Atanın Ocağının içində öyrəndim İnam nə deməkdir. Çox adam deyir ki, mən özümü Ocağa hazır bilmirəm, kamil deyiləm, filan. Qıraqda heç kim kamilləşib Ocağa gəlmir ki. Ocağa gəlib kamilləşir. Yəni Ocağa qədər də hər hansı bir təriqətin qalxınması, gəlişməsi elə olub. İnsan gəlir və müəyyən bir sorumluluq daşıyır, o sorumluluğun etkisi altında fikri dəyişir, yanaşması dəyişir, içi dəyişir, mənəviyyatı qurulur və i.a. Yoxsa qıraqda öz evimizin içində məişətimizlə uğraşarıqsa, ayda bir dəfə Asif Atanın Ocağı kimi, ya da Asif Atanın Ocağından öncəki çağların olayları yadımıza düşüb ayda, üç ayda bir dəfə gəlib onun
297
tədbirinə qatılarıqsa, əlbəttə, bu, bizim içimizdə doğru bir yön forma- laşdıra bilməz. Bu əngəli doğru saymıram, ona görə deyirəm. O ki qaldı İnamın özünün yönü. Tutuşdurma aparmaq gərəkdir. Mən müyyən tezislər deyəcəm, sizə öz kitabımı da bağışlayacam. Onu oxuyarkən adam düşünmək olanağı tapır. Əslində Mütləqə İnam Asif Atanın elə birdən-birə ağlına gəlib ki, belə bir şey yaratsın, belə bir şey olmayıb. Asif Ata çox ciddi çalışıb ki, dövlətçilik məsələsində doğru yol tap- sın, necə eləmək olar ki, insanların ağlına gələn qanunlar onların öz içinə işləsin. Bunu necə eləmək olar? Axı bu dövlət yaxşı qanunlar qəbul edir bəzən. Ancaq bu qanunlar işləmir. Bu və buna bənzər axtarışlar olub içində. Düşünüb ki, hakimiyətə gəlib yeni bir sistem, yeni br dövlət quruluşu yaradaq. Ancaq sonradan bu sorun qarşısında qalıb ki, milli dövləti kiminlə yaradım. 70-ci illərdə onun başına top- laşan ayrı-ayrı adamlar bir dəfə DTK-nın işçiləri ayağını yerə döyən kimi hamısı dağılışıb qaçdı. Hamısı özünü güvənsizlikdə gördü. Hamısı özünü təhlükənin ağzında gördü və heç kim o təhlükənin ağzının içində millət üçün çalışmaq istəmədi. Gələcək üçün çalışmaq istəmədi, özgür olmaq istəmədi. Asif Ata ona görə dedi: düşündük, daşındıq, Ocaqlaşmaq yolu tutduq. İndi gərək insan dəyişsin, insan yetişsin, yetişən insanla dövlət qurmaq olar, millət yaratmaq olar, gələcəyə addım götürmək olar. Yoxsa sürüylə, kütləylə belə bir addım atmaq mümkün deyil. Adam özü deyib özü eşidəcək. Bu baxımdan o belə düşüncələr içində gəlib ora çıxdı ki, yeni dünyagö- rüşü yaratmaq gərəkdir. Ancaq bu dünyagörüşü də yaratmaq asan deyil. Rüşeym şəklində ayrı-ayrı tezislər var idi. Öz üzərində işlədi, dünyanın üzərində işlədi, tarixin üzərində işlədi, mifologiyanın üzərində işlədi illərlə. 52-ci ildən 79-cu ilə qədər işlədi. 27 ilin sonu- cu kimi Mütləqə İnam dünyagörüşü ortaya çıxıb. Qayıdıram Mütləqə İnam ideyasının özünün açımına. Bunu bir az da aydın olsun deyə tutuşdurmalarla deyəcəm. Əslində hər bir dini dünyabaxış, ya da filosoflar tarixdə çox çeşidli axtarışlar ediblər. Bir- birinə doğma olasalar da, hardasa, bir-birindən fərqlənən ölçülər qoydular. Konkret bəşər həyatının keçdiyi yolda dediklərimiz özünü göstəribdir. Öncələr bilirsiniz ki, ibtidai inanclar olub. Göyel (Səmavi) dinlərə qədər olan müxtəlif inanclar olubdur. Bu inancların hamısında da fərqli nəsnələr olub. Bir-birindən bəzi nəsnələri ilə ayrı, həm də bir-birinə bənzər. Bunun, bilirsiniz ki, ən qədim forması 298
animizmdir. Animizmdə başlayıblar hər şeydə ruh axtarmağa, hər şeydə ilahi qüvvə axtarmağa, özünün bacarmadığı, anlamadığı, şüuruna yetmədiyi bir şeylər axtarıb insan. Ona da cavablar tapa bil- məyib, həm də bir az kor qalıb. Göyel dinlərə gəlib çıxana qədər, baxmayaraq ki, göyel dinlərə qədər Zərdüştçülük olub, Buddizm olub, bunlar daha ciddi ideyalarla ortaya çıxıblar. Bəşər həyatında bu gün üç semit dininin çox etkisi olduğuna görə bunların üzərində daha çox vurğu eləmək zorunda qalırıq. Bu dinlərin də axtarışı dünya nədir, niyədir sorğularına cavab olub. Bu sorğulara doğru cavab tapmayıblar. Deyiblər ki, Allahın işinə qarışmaq olmaz. O insan ağlı- nın gücü dışındadır. İnsan ağlının gücü ora girmir. Əslində buna gətirdi. Dinlər deyir Allahın işinə qarışma, sən onun sirrinə vaqif ola bilməzsən. Asif Ata deyir ki, Allahın işinə qarış. Çünkü sən Allahın işinə qarışmadıqca, dünya əyrisindən düzəlməyəcək. Allah deyə o məfhumun sirri nədir – qutsallıq, gözəllik, nizam, ahəng, uyum, bun- lardır. Bunu da sən anlamasan, yaratmasan, bilməsən onda dünya necə var, ona da bərabər qalacaq. Sadəcə toplumsal (ictimai) quru- luşlar bir-bir dəyişəcək, ancaq böyük anlamda insanla bağlı, insanın dünyaya münasibəti ilə bağlı hansısa bir dəyişiklik baş verməyəcək. Ona görə Asif Ata deyir, Allahın işinə qarış. Allahın işini biz dinlərin dediyi xurafat anlamında götürmürük. Dində Allah adamabənzər bir qüvvədir, onun qurduğu var, yaratdığı var, hökm elədiyi var, göstə- rişi var, ağız-burun əyməyi var. Bunu da ən yaxşı halda, bəsirət gözüylə də görmək insana xas deyil. İnsan ona qadir deyil. Allah anlamı – varlığa münasibət məsələsidir. Antologiya deyir- lər. Allahı necə verəcəksənsə, necə sunacaqsansa, insanın baxışı o cür də əyilə-əyilə, ya da qurula-qurula gedəcək. Ya Allahı ümum- bəşər anlamında doğru bəyan eləməlisən, sunmalısan insana, insan- lığa. Ya da zor göstərməli deyilsən. Məhəmməd bizə göstərdiyi zor kimi. Niyə zor göstərməli deyilsən? Bu Allah deyilən bir anlamın insanda yaratdığı hal var. Mən bu Allah anlamına üz tutub ona ibadət edirəm, ona dua edirəm. Bu duanı mən necə edirəm? Mənə Allahın obrazı necə qayıdır? O obrazın xarakterinə uyğun ibadət gedir insan- da. İnsana verilən Allah obrazı necədirsə, onun xarakteri də, duaları da ona uyğundur. Baxın, İslamda bu adamabənzər qüvvəyə mən ibadət eləyəndə, dua eləyəndə Allah obrazı necə canlanır?! Cəhən- nəmli, cənnətli, hürülü-pərili, hökm edən, qəsd edən, qorxudan-filan edən bir Allah obrazı. Mən ibadət edəndə o obraza edirəm, o canlanır 299
mənim şüurumda. O mənim şüurumda oturub taleyimi bəlli eləyir, yönəldir məni. Mən də o ibadətdə milli kimliymi tapmıram. Mən ərəb kinindən qaynaqlanan bir obraza üz tuturam, ona dua edirəm. Ərəbin mənim ağlımda yaratdığı, “emanasiya yoluyla”, fəlsəfi dillə desək, mənim özümə qayıdır. Özümə ərəb xarakteri ilə qayıdır. O gəlib məni mütiləşdirir. Türk kimliyi ilə qayıtmır. Mən o Allaha türk kimliyinin xarakterini verməmişəm axı. Mənim türk millətimin insanının xarakteri o Allahda öz işığını tapa bilmir. Axı insan içində Allah gəzdirir, hürufilərin təbirincə desək. İnsa- nın içində Allah var. İnsanlıq Allahın bir cəhətidir. Onu mən içimdə daşıyıram. İçimdə daşıdığımdan da mən o ümumiləşmiş obraza key- fiyyət verməliydim axı. Ki mən ona ibadət edəndə, dua edəndə həmin keyfiyyətlər mənim özümə qayıdıb içimi bərkitməliydi, tərbi- yə eləməliydi, milli kimliyimə bağlamalıydı məni. Bağlamır. Çünkü türk ona heç nə verməyib. Türkün tanrısı vardı. Tanrıçılıqda təcəlla tapmışdı türkün özünəxas keyfiyyətləti, xarakterləri. O, tanrıya dua edəndə tanrıdan ona az və ya çox mənada gərəkən bir anlam, belə deyək, qayıdıb onun ruhuna qida verə bilirdi. Onun sevincini, fərəhi- ni cilalayırdı. Allahçılıq gəlib Tanrıçılığı içimizdən çıxartdı, ləğv elədi. Onun yerinə özünü sırıdı. O Allah ki, o Allahda biz Allah tapa bilmirk. O Allahda da qatil görürük, cəllad görürük, cənnət-cəhən- nəm görürük, şəhvət görürük, – “Ya peyğəmbər, səninlə hicrət etmiş filankəsləri sənə halal buyururuq”. Bunu görürəm mən. Belə Allah obrazı olmaz axı. Ona dua edəndə nə gəlir içimə? Bu və ya o birilər. Fərq eləməz. Bunlar hamısı feodalizm qanunlarının ortaya gətirdiyi düşüncələr- dir, ayələrdir. Asif Ata deyir ki, Allah obrazını elə canlandırmalısan ki, elə təqdim eləməlisən ki, hər bir bəşər övladı onda özünü görə bilsin. Allahı görə bilsin. Mən niyə Ağşın bəyi sevirəm, İnamlını sevirəm, məsələn. Çünkü onda özümü görürəm. Özüməxas ayrı, gözəl, yüksək keyfiyyətləri onda görürəm, doğmalaşıram ona. Yox- sa, özümə əks nəsnələr görürəmsə, necə doğmalaşaram ona. İndi mən Allahda özümü görməliyəm. Nə görməliyəm? Yenilməz bir qüdrət, özünə sığmayan, kükrəyən, yeri-göyü titrədən hikmət yiyəsi, mənə- viyyat yiyəsi, iradə yiyəsi. Onu görəndə nə baş verir? – Dünyaya münasibətim dəyişir; Həyata münasibətim dəyişir; Vətənə müna- sibətim dəyişir; Millətə, insana münasibətim dəyişir; Körpəyə, zəlilə, səfilə münasibətim dəyişir. Hamısı əsilləşir. Mən Allaha duadan 300
içimdə əsillik tapmalıyam. Ancaq dua eləyən deyir, mən cənnətə gedib hürü-pərilərlə kef edəcəm. Ona görə namaz qılır, ona görə ibadət edir. Buna görə Allah məfhumu öz keyfiyyətini itirir. Allah anlamını Asif Ata aradan qaldırmadı. Ateistlərə dedi ki, siz Allah anlamını aradan qaldıra bilməzsiniz. Çünkü Allah anlamı mücərrəd deyil, cəfəngiyyat deyil, insanın içində, dünyanın maya- sındadır. Ona yanaşmanı doğru qurmaq gərəkdir. Onu tanımaq gərək, onu sevmək gərək, o qüdrəti və onu özündə görmək gərək. Mütləq – insanda, dünyada, həyatda yüksək bir qüdrətdir, uyumdur, bir nizam- dır. Bizim İnsanlıq deyə daşıdığımız məna Allah anlamına, əslində Mütləqə aiddir. Mütləq – insanlıqdır. İnsan cılız ola bilir, kiçilə bilir, insanlıq, mahiyyət heç vaxt dəyişilmir, kiçilmir, ölmür, itmir. İnsan- lıq Əzəlidir, Əbədidir. İnsan dünyaya ona görə gəlib ki, öz mahiyyə- tinə qovuşsun. Onunla bir olsun, dünyaya nizam gətirsin. Düzdür, bu fəlsəfi açımı vermirdilər, ancaq Hürufilər ona görə deyirdilər ki, insan Allahdır. Nəiminin aşamaları o idi. Peyğəmbərlik aşaması, imamlıq aşaması, Allahlıq aşaması. Allahlıq aşaması insan- dan başlayır. O da mənəm. Həqq mənəm, həqq məndədir, ona görə deyirdi. Bunu da təkcə Fəzlullah Nəimiyə aid eləmirdilər. Bütövlük- də insanlığa aid idi. Seçilmişlərə, seçkinlərə yox, insana. Çatmaq üçün də Asif Ata deyir özünlə döyüş, içindəki cılızlığı, keçiciliyi, əksikliyi öldür, onda ömrün mənaya bərabər olacaq. Onda başlayır hər şey. İşıqlı üfüqlər onda açılır. Onda sən qanad çalırsan. Onda yaradıcılıq başlayır, onda vətən başlayır, hamısı o nöqtədən başlayır. Mütləq – həyatlıq deməkdir. Həyat ötəridir, keçicidir əlamətlə- riylə, filanla. Ancaq Həyatlıq – ondan artıq olan mənadır. Məsələn, Ata deyir – bir var ana, bir də var analıq. Ana gördüyümüz hər bir qadındır. Analıq isə onun özündə daşıdığı ilahi keyfiyyətdir ki, bala- ya onu həsr edir. Yas törənlərində dönə-dönə vurğu edirəm (özü heç dərk eləmir, mahiyyətindən gəlir), ana bizə layla çalır, bizim içimizə, alt yapımıza millilik yeridir. Dilin gözəlliyini, doğmalığını saxlayır. Ona görə deyirik ki, o bizim ana dilimizdir, qutsaldır. Ərəb mənim layla dilimi öldürdü. Ərəb Allahla öldürdü layla dilimi. Allah öldür- məli deyildi, Allah diriltməliydi. Ona görə də mən deyirəm: Asif Ata bəşəri peyğəmbərdir, Məhəmməd bəşəri peyğəmbər deyil. Məhəm- məd milləti öldürür, çünkü insanı öldürür. Kölə, müti, bəndə insan- dan kamil, yetkin millət yarana bilməz. Milləti öldürürsən, necə sən 301
mənim peyğəmbərimsən. Məni necə inkişaf elətdirə bilərsən, necə mən tərəqqiyə qədəm qoya bilərəm. Sən mənim milli kimliyimi öldürürsən. Sən məni ümmət adlı bir sürüyə çevirirsən. Üzü bəlli olmayan, düşüncəsi bəlli olmayan heyvanat aləminin sakininə çevi- rirsən. Necə sən bəşərisən?! – Bəşəri deyilsən. Asif Ata isə deyir ki, bəşər millətdən başlayır. Hər bir millət özü qutsaldır, hər bir millət özü dəyərdir. Öz içindəki keyfiyyətlərlə aşkarlanmalı, qurulmalı, özünə uyğarlıq (mədəniyyət) yaratmalıdır. Millət özünə bənzədikcə, öz içindəki yüksək, gözəl xüsusiyyətləri aşkarladıqca, ortaya çıxartdıqca bəşər səviyyəsinə qalxır. Xalqların hər biri bu səviyyəyə ucalarsa, içindəki kimliyin əsilliyi ilə, böyük- lüyü ilə Birlik əmələ gətirir, olur bəşər. Burdakı insanlar heç biri bir- birinə bərabər deyil, hərəsinin içində bir gözəllik var. Burdakı doğmalığı o gözəlliklərin birliyi yaradır. Bəşəri olan odur. Bəşərilik – bu birliklərin yüksək formasıdır… Mütləq – dünyada Dünyalıq adlanır. Biz Dünyalıq deyəndə təkcə planetimizi götürmürük, əlbəttə. Dünyanı böyük anlamda götürürük, kainatı içinə alır. Kainatın içsəl qüdrətidir, insanlıq ahəngidir. O qüd- rət təcəlla tapır, oluşur. O qüdrət bənna deyil, usta deyil, əliylə götü- rüb kərpic-kərpic tikmir, yaratmır 6 gündə öncə bu planeti, sonra o biri planeti. Belə bir nağıl yoxdur. Belə bir cəfəngiyyata inanmaq olmaz.
Ən əsası Asif Atanın fəlsəfəsinin əsasında bu durur: Dünya məna- ca Əzəlidir. Bütün dinlər deyir ki, Allah onu bir baxışla yaratdı. Bir kəs soruşmur ki, yoxluqdan varlıq necə yarandı bəs? Yoxdan da var yaranarmı? Onu soruşan yoxdur. Asif Ata deyir dünyanın olmayan vaxtı olmayıb. Dünyada dəyişikliklər gedir, kainatda dəyişikliklər gedir. Planetin biri dağıla bilər içindən. Bu, kainatın dağılması anla- mına gəlmir. Qravitasiya sabiti deyilən bir şey var. Bərpa edəcək özünü. Başqa bir ulduz yaranacaq, ya da bizim planetimizi götürün. Bizim planetimizdə bu qədər katastroflar əmələ gəlir. İnsan ölür, ağac quruyur, çay soğulur, daşqın əmələ gəlir, yeni çay əmələ gəlir, biri dağılır, o biri əmələ gəlir. Bu dəyişir, bu dağ burda var idi, indi yoxdur. Ancaq bütövlükdə varlıq yoxa çıxmır. Yoxa çıxmayacaq. Çünkü varlığın yox olma anlamı yoxdur. Mütləq yoxluq anlayışı yoxdur, nisbi yoxluq anlayışı var. Atanın bitiqlərindən birinə önsöz yazanda vurğu elmişəm: bəzən deyirlər mütləq qaranlıq. Mütləq qaranlıq yoxdur. Hər bir qaranlığın içində işıq var. Əgər Yer plane- 302
tini bir anlıq götürərsən və deyərsən ki, planetin ortası mütləq qaran- lıqdır. Mən deyirəm mütləq qaranlıq deyil. Aç bax, görəcəksən ki, işıq var. Təsəvvüründə mütləq qaranlığı formalaşdıra bilərsən. Ger- çək olaraq mütləq qaranlıq yoxdur. Mütləq yoxluq yoxdur. Bədən ölür, insan ölür, mütləq yox olmur. Nəsil var, torpaqdan, təbiətdən oyanıb yenidən qayıdır əlamətləriylə, nişanələriylə. Mifologiyalar onun əsasında yarandı: Tanrı göydən sel qopartdı, palçıqlar əmələ gəlib mağaralara doldu. Günəş doğdu, qızdırdı, onun içindən canlılar əmələ gəldi. Mifologiyalar hamısı onun üzərində qurulub. Ona görə də mütləq yoxluq yoxdur. Mütləq – kainatın içsəl qüdrətidir ki, Asif Atada o, bir cəhətiylə insanlıq adlanır, bir cəhətiylə həyatlıq adlanır, ümumiləşmiş olaraq Dünyalıq adlanır. Təzahür, təcəlla məsələsi. İnsanda kədərdən göz yaşı doğması məsələsi. Göz yaşını doğuran səbəb var. Biz bilirik kədər var. O maddi deyil, ona toxuna bilmirik. Onun təzahürünü biz görürük göz yaşı biçimində, yaxud üzün ifadəsində, cizgilərdəki dəyişiklikdə. Bu, kədərin göz yaşı biçimində təzahür etməsi məsələ- sidir. Dünyalıq dünyada o biçimdə təzahür edir. Deyək ki, insan biçimində təzahür edir, təbiət biçimində. Daha bunu götürüb əliylə yaratmır. Kədər göz yaşını quraşdırıb yaratmır, bağlamır onu vint kimi. Təcəlla tapır da onunla. Ataya qədərkilər dünya yaradılıb deyəndə onlar qəsd edirlər ki, öncə Allah olub, ondan qıraqda mütləq yoxluq olub. Allah istədi, yoxluqdan var yaratdı. Mənim ağlıma girmir axı bu. Elə elə ki, elmin ağlına batsın bu. Əgər istənilən bir məntiqin bu və ya başqa biçimdə gerçək əsası yoxdursa, nağıldır, daha doğrusu, cəfəngiyyatdır o. Na- ğıl yaxşı şeydir. Yenə öz yazdığımdan çıxış eləmək istəyirəm: bizim nağıllarımızda qəhrəman olur, gedir qaranlıq yeraltı dünyaya, döyü- şür, əslində yeraltı qaranlıq dünya insanın iç dünyasıdır. Yerin altında dünya, bəlldir ki, yoxdur. O gedir ora, qarşısına 40 otaqlı qəsr çıxır. Birinci otaq bağ-bostan, ikinci otaq gül-çiçək, 39-cu otaq qızıl, ləl-cəvahirdir. Qəhrəman bunun heç birində dayanmır. Qəhrəman olmayan ora gedib çıxa bilmir. Hamısı yarı yolda qalır. Quyunun içi- nə salan kimi deyir, vay, yandım, çıxart məni. Ancaq qəhrəman deyir çıxartma, gedir axıra kimi. O aşamaların hamısından keçir, nəfs onu saxlaya bilmir. 1-ci otağın qarşısında dayanmır, 39-cu otağın qarşı- sında dayanmır. Demir ki, bu elə mənə bəsdir. Bağ-bağça, gül- bülbül, çay. Dayandırmır bunu. 40-cıya girəndə görür ki, qaranlıq bir 303
otaqdır, bir gözəl qız saçından asılıb orda. Qızı saçından açıb yerə qoyur, olur xilaskar. Çıxanda da divlə döyüşür, qızı çıxardıb qurtarır, ailə qurur və həyat davam edir. Xilaskarlıq ideyası və həyatın davam eləməsi ideyası. Bunu uşaqlarımızın beyninə Asif Ata fəlsəfəsi ilə yeritmək olmaz, belə nağıllarımızla yeritmək olar. Təbii, o demək deyil ki, uşaq nağıla qulaq asıb artıq mən dediklərimi tutur. Onun alt yapısında bu məsələlər oturur, böyüdükcə də Asif Atanın dediyini anlayacaq. Ona bir aşamadır, hazırlıqdır. İnsanın formalaşması üçün. Qayıdıram qardaşımızın o sorusuna ki, adam və insan anlayışı nə- dir. Bir var fərdiyyət, bir var şəxsiyyət. Fərdiyyətçilik bir fərdin içsəl keyfiyətiylə bağlı, davranışları ilə bağlı bir nizamdır. Nizamı ifadə eləyən sözdür. Ancaq şəxsiyyət bir az genişdir. Yəni fərdin topluma bağlı xarakerinin, keyfiyyətlərinin aşkarlanması, ifadə olunması ilə bağlı bir anlayışdır. Bunu kim verir? İnsan özü verir bu sözə belə bir anlam. Özü o sözə işlənmə dəyəri verir. Adam sözü bizim dilimizə ərəbdən keçsə də, Ata onu ümumi insana xas olan bir şey kimi götürür. “İnsan” – bir az fərdiləşib hardasa. Asif Ata onlara öz anlamını verir. Yəni adam deyəndə nə başa düşürəm, insan deyəndə nə başa düşürəm. Ata Adama bu keyfiyyəti verir, insana bu keyfiy- yəti verir. Ümumiləşdirib deyir: Bəşər övladı dünyaya məxluq kimi göz açır, adam kimi böyüyür, insan kimi özünü yenidən yaradır. Dilimizə ərəb sözləri elə girib ki, tam çıxara bilmirik. Biz də hələ- lik Asif Atanın qoyduğu özül anlayışlara toxunmağa gərək bilmirik. Çünkü o anlayışlara toxunmaq ciddi bir sorumluluqdur. Bu gün elə toxunarsan, sabah bir başqa cür. Axırda, deyək ki, 100 il sonra deyəcəklər bu Soylunun düzəlişidir, Asif Ata belə deməyib. Məxluq kimi doğulur, adam kimi böyüyür, insan kimi yenidən doğulur. Bu sözlər araç (vasitə) rolunu oynayır. Məxluq kimdir – qarnının qulu. Qısa deyirəm, sıralamaq istəmirəm. Onun üçün nə vətən var, nə həqiqət var, heç nə yoxdur. Adam kimdir – Yarı məxluq, yarı insan. Həm qarnının quludur, həm də bir az vətənini sevir. Vətəni sevir, ancaq vətəni uğrunda savaşmır. Həqiqət uğrunda savaşmır, ölmür vətən uğrunda. Onun da ipinin üstünə odun yığmaq olmaz. Çünkü bu adam vətən sevgisindən danışar, danışar, sən ona bel bağlayarsan, güvənərsən, gedərsən vətəni qorumağa, arxadan sənə güllə çaxar. Bizim çağdaş azərbaycanlılarımız kimi, müsəl- manlarımız kimi. Asif Ata deyir ki, insan öz içindəki müsbət keyfiyyətləri tapmış fərddir, şəxsiyyətdir. Ona hər mənada güvənə 304
bilərsən. Heç bir vaxt o, xəyanət eləməz. Onun içində xəyanət eləyə- cək bir şey qalmayıb. Hüsaməddin bəy: Belə çıxır ki, o sözlər şərti seçilib.
Nəyəsə əsaslanıb yaranıb. Adam, insan sözləri də nəyəsə əsaslanıb o biçimi alıb. Biz bunun içinə girmədən Asif Atanın ona verdiyi keyfiyyətlərə üz tuturuq. Ümumiləşdirir, insana özünü tanıtmaq üçün o cür keyfiyyətlərlə sunur. Hüsaməddin bəy: Birinci dəfədir belə bir izahatla qarşılaşdım, tam mənası ilə dərk eləyə bildim. Bir dəfə dindarların məclsində cəsarət elədim, sistemi pozmaq istədim, dedim ki, nə üçün Quran deyir ki, insan iradəsi azaddır, həm də allahın adından deyir ki, mənim icazəm olmadan heç bir şey baş verə bilməz. Bu ziddiyyət, təzad nədir? Cavab o oldu ki, biz o işə qarışa bilmərik. O, böyük alimlərin işidir. Sən nahaq o sorunu verirsən. Bir də belə şey eləmə. Ancaq insan ilişdiyi bir şeyə izahat istəyir axı. Ona görə deyirəm ki, birinci dəfədir məsələlərə bu cür gözəl izah eşitdim. Kitabdan oxusam da, bu cür dərk eləməmişdim. Ocaqçılar belə açıqlamalar verilməlidirlər ki, mənim kimi insanlara aydınlaşsın.
mənim icazəm olamdan nələrsə yapmaq olmaz. Bunu dinin adına bağlamaq olmaz. Çünkü din onu demir. Lap götürək, Asif Atanın fəlsəfəsinin içinə girsək, orda da İnsan iradəsinin azad olduğu vur- ğulanır. Söhbət nədən gedir. Asif Ata arılmış, durulmuş şəxsiyyətə deyir insan. Onun iradəsi azaddır. Əgər o, insan olmayıbsa, əgər o, kamilləşməyibsə, onun iradəsi azad deyil, onun iradəsi yanlışlar edə bilər, ziyan verə bilər. Beləsinə nəyisə yasaq da eləmək olar. Əslində dövlət bunun üçün yarandı. (Ancaq o başqa məsələ ki, dövlət öz mənasını tam ifadə eləmədi). Yalnız yetkin, kamilləşmiş, mənasına bərabər yaşayan insan öz iradəsini ifadə eləyə bilər. Ancaq Adamlıq səviyyəsini ötə bilməyənin iradəsi isə zor yetirir, qəbahət gətirir, başqasını əzir, başqasını sıxışdırır. Ona nəzarət gərəkdir. Ona nəzarət üçün dövləti fikirləşiblər. 305
Ayaz Şıxalıoğlu: Məndə hikkə yaradır, deyirsiz Quranda belə yazılıb filan. Orda heç bir iradə azadlığı yazılmayıb. Əgər orda elə bir şey yazılsaydı, bəli, insan iradəsi azaddır, mən o kitabı öpərdim, heç bura gəlməzdim. Mirzə Cəlil İslamı bilirdi, ona görə “Danabaş kəndinin əhvalat- ları”nı yazdı. O ağrılar indi də qalır. Bu gün də davam edir. Asif Atanı da Asif Ata eləyən həmin ağrılardır. Bəşərin ağrısıdır. Orda yazır ki, biz istəməyincə… Allahın adından deyir, o deyir Cəbrayıla, Cəbrayıl da Məhəmmədə deyir. Biz, yəni Allah. Biz istəməyincə, heç bir insanın beyni işıqlana bilməz, mən yazdığımı başa düşə bilməz. Biz icazə versək, o başa düşəcək. Ona görə də möminlərə xitabən deyir ki, görürsən bir adam başa düşmürsə, siz ona baş qoşmayın. Çünkü Allah özü istəmir o başa düşsün. Onu Allah özü istəmir, ona görə də şər yolda da saxlayıb. Sən onu doğru yola çəkmək istəyirsənsə, deməli, Allaha qarşı çıxırsan. Məntiq belədir. Allah özü istəyir ki, o elə şər yola qayıtsın. Tutaq ki, sabah bu adam qayıtdı haqq yoluna.
Deyir ki, Allah istəməyincə o, haqq yoluna gələ bilməz. Bu adam qayıtsa belə, ondan da yenə bunun sözü göyərir ki, Allah istədi deyə o qayıtdı. Bunun hər iki başında bu peyğəmbər düzdür. Qayıtsa, deməli Allah istədi qayıtdı. Qayıtmasa, deməli, Allah istəmədi. Mirzə Cəlildə eşşəyin itməkliyi var. Həsən əmi getdi Naxçıvana Danabaş kəndinə. Getdi eşşəyi axtarmağa. Karvansarada Kərbalayi Cəfərdən soruşur ki, eşşəyimi görmədin ki. Deyir, sənin eşşəyin
306
içəridədir. Deyir, ver aparım. Deyir ki, ə, sən mənə eşşək vermisən? Lap sənin eşşəyin olsa da, mən sənə verə bilmərəm. Yeri get. Sonra Cəfər əmi buna baxır, görür yazıq adamdır. Deyir ki, bilirsən nə var, sənin eşşəyin burda idi, ancaq götürüb apardı. Kim apardı? Deyir sənin kəndçin idi. Bilmirəm. Hara apardı, bilmirəm. Yenə soruşanda deyir ki, belə cəhənnəmin ortasına apardı, mən nə bilim. Çıx get burdan. Bu kişi də gəlib oturub söykəndi divara. Öz-özünə danışıb deyir: ay Allah, sən bilirsən ki, mən neçə ildir Kərbəlaya getmək istəyirəm. O müqəddəs torpağı ziyarət eləmək istəyirəm. Sənə qur- ban olum, sən görürsən bu köpəkoğlu gəlib mənim eşşəyimi aparır, sən buna necə rəvac verirsən? Sonra birdən deyir ki, ayə, mən nə asi- asi danışıram. Bu, Allaha kəc gələr, ağır gedər, deməli, bu qurban olduğum özü istəmir də mən o müqəddəs torpağa gedim. Ona görə də mənim eşşəyimi Xudayar bəy aparıb. Oğru gəlib apardı, demək, Allah istəmir ki, mən Kərbəlaya gedim. Onda belə çıxır ki, mən də eşşəyimi tələb eləməyim də. Halal xoşu olsun. Bu, Quranın qoyduğu məntiqdir…
nü 7-ci yüzildə Məhəmməd yaratdı. Qureyşilərin baş bütünün adından götürdü. Bu da bir variantdır hər halda. Qədim Şumerlərdə Ellax sözü olub. Ellax yaradan deməkdir. Ancaq mən daha çox üstünlük verirəm Əlillahın adından götürülənə. Məhəmmədin Allahında qureyşilərin bütünün keyfiyyətləri özünü çox tapıb. Bir çox keyfiyyətlərini axtar Quran ayələrində görəcəksən onu. Allah anlamı nə vaxt yaranıb? Allah anlamı yaranıb Tanrıçılıqla. 7 min il öncəyə gedib çıxır. Tarixən axtarışlar ondan da öncədir… “Ailə Günü” Törəni “Ata Ruhunu Ürəyimizdə aparırıq!”, “Atamız Var olsun!” səcdəsilə sona yetdi.
(noyabr, 2015. Bakı.)
|