Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

Laborator diaqnostika. İnsan sağ ikən toksoplazmoz törə di -

cisini aşkar etmək üçün onurğa beyni mayesi, limfa düyün lə ri nin 

punktatı, biopsiya edilmiş limfatik düyünlər və badamcıqlar, döl-

yanı qişaların qalıqları və cift müayinə edilir. Seksiya materialı 

mü a yinə edildikdə dalaq və baş beyindən törədicini ayırd et  mək 

olar. Bu zaman yaxmalar, kəsiklər hazırlanır, Romanovski üsulu 

ilə boyanır. Daha yaxşı nəticə siçanlarda bioloji sınaq q o yul   duq-

 da əldə edilir. Ölmüş siçanları toksoplazmaya görə müa yinə e di r -

lər:  əgər  onlar  sağ  qalırsa,  öldürür,  3-5  kortəbii  ək mə  apa  rırlar. 

İmmunoloji  müayinə  üçün  KBR,  HAR,  İFR,  h a belə  tok sop laz-

minlə dəriiçi sınaq qoyulur. Dəriiçi sınaq hətta xəs tə likdən son ra 

ömürlük qalır.

681

Profilaktik tədbirlər. Əsas şəxsi və ictimai gigiyena qayda-

larına əməl etməkdir. Evdə it və pişik saxladıqda gigiyenik rejim 

cid di gözlənilməli, xəstə izolyasiya və ya hospitalizasiya olunma-

lıdır. Ət və süd məhsullarını termiki işləmədən keçirməlidir. Xəs-

tə şəxslər aşkar edildikdə müalicə olunmalıdırlar. Sanitar-ma arif-

lən dirici tədbirləri aparılmalıdır. Xəstəliyin spesifik profilaktikası 

yoxdur.

Əksepidemik  tədbirlər.  Xəstələr  müalicəyə  cəlb  olunmalı-

dır.  Həmçinin  toksoplazmozun  fəallaşması  qeyd  edilən  hamilə 

q a  dın lar  da  müalicə  olunmalıdır.  Xəstələnmiş  azqiymətli  hey-

vanlar məhv edilməlidir. Xəstə heyvanlar saxlanan təsərrü fat lar-

 da ümumi zootexniki qaydalar gözlənilməli, deratizasiya apa rıl  -

malıdır.

Kriptosporidioz

Cryptosporidium cinsindən olan koksidiyalar ilk dəfə 1907-

ci  ildə  laboratoriya  siçanının  mədəsinin  selikli  qişasında  aşkar 

edil mişdir. Hazırda 20 sahib orqanizmdə parazitlik edən kripto-

spo ridiyaların  15-dən  artıq  növü  məlumdur.  Onlar  müxtəlif  s a-

hiblərdə  –  balıqlar,  quşlar,  suda-quruda  yaşayanlar,  sürünənlər, 

mə məlilərdə tapılmışdır.

İnsanda ilk kriptosporidioz hadisəsi 1976-cı ildə təsvir olun-

muşdur. Kriptosporidiya ağır formada kəskin enterokolitdən əziy-

yət  çəkən  3  yaşında  olan  qızda  rektal  biopsiya  zamanı  alınmış 

mate rialda  aşkar  edilmişdir.  Son  illər  uşaqlarda  qastro ente rit lər 

və  enterokolitlər  zamanı,  həmçinin  baytarlıq  işçilərində  və  iri-

buynuzlu qaramalın daşınması və satışında iştirak edən şəxs lə rin 

sənəti xarakterli yoluxmalarının baş verməsində kriptosporidiya-

ların etioloji əhəmiyyəti müəyyən edilmişdir.

Müasir dövrdə QİÇS zamanı opportunist infeksiya kimi krip-

tosporidiozun iştirakı təyin edilmişdir. Əgər immuncavabdeh sis -

temin normal funksional fəallığı olan şəxslərdə kriptosporidiya-

larla  invaziyalaşma  əksər  hallarda  əlverişli  başa  çatırsa,  onda 

İİV- infek si yalı xəstələrdə kriptosporidiyalarla şərtlənən opportu-

nist infeksiya çox vaxt vəbayabənzər xarakter alır ki, o da qeyri-

682

qənaətbəxş  proq nozla  qurtarır.  QİÇS-lə  xəstələrdə  kriptospori-

dioz  mədə-bağırsaq  yolunun  patologiya sının  səbəbləri  arasında 

aparıcı yer tutur.

Kriptosporidiyaların  oosistalarını  insan  qida  və  su  ilə  udur. 

Nazik bağırsağın proksimal şöbələrində sistaların dağılması z a-

ma nı onlardan sporozoitlər azad olur ki, onlar da bağırsağın epi-

tel hüceyrələrinə yapışırlar. Parazitin özünəməxsus lokalizasiyası 

vardır: o, hüceyrənin sitoplazmasına daxil olmayaraq ekstrasitop-

lazmatik parazit formalı hüceyrə qovuğunda yerləşir. Burada t ö-

rə  dicinin inkişaf tsikli başa çatır, nəticədə cinsi hüceyrələr forma-

laşır  ki,  onlar  da  ziqotanın  yaranmasına  başlanğıc  verir.  Z i qota 

qişa ilə örtülür və oosistaya çevrilir. Parazitin bütün inkişaf pro-

sesi, yəni oosistanın sahib orqanizminə düşməsindən yeni nəsil 

oosistanın  xaric  edilməsinə  qədər  olan  proses  insanda  5  günə 

yaxın  davam  edir.  Çox  zaman  nazik  qişalı  oosista  bağırsaqdan 

xaric edilmir və autoinvaziya törədə bilir ki, o da kriptosporidio-

zun xronik gedişatını şərtləndirir.

Beləliklə,  kriptosporidiyalarla  invaziyalaşma  cavan  yaşlı  ev 

hey vanları: buzovlar, çoşqalar, cücələr arasında geniş yayılmış-

dır. İnvaziya mənbəyi kimi ehtimal olunan heyvanlara balıqların 

2, sürünənlərin 3, quşların – 7, məməlilərin – 31 növü, həmçinin 

insan daxildir. İnsanların yoluxması alimentar yolla (süd, ət məh-

sulları), oosistalarla çirklənmiş əllər, su vasitəsilə baş verir. Həm-

çinin bazarlarda satılan tərəvəzlərin də kriptosporidiyaların oo s is-

taları ilə xeyli dərəcədə çirklənməsi aşkar olunmuşdur.

İnsandan insana yoluxma yolu da mümkündür. Burada simp-

tomsuz parazitgəzdirmə vacib rol oynaya bilər, belə ki, oosistalar 

diareya qurtardıqdan sonra nəcisdə 2 həftə ərzində saxlana bilər. 

Xəstələnmənin 80%-dən çoxunu sporadik hallar təşkil edir. L a-

kin qapalı kollektivlərdə uşaqlar arasında alovlanmalar, hospital 

infeksiyaları, su alovlanmaları da müşahidə olunmuşdur. Su y o-

lux ma yolu aparıcıdır. Xəstəliyin mövsümi yüksəlişi ayırd edilir 

ki, o da ən çox isti, rütubətli aylar dövründə qeydə alınır. Törə-

dici  xarici  mühitdə çox  davamlıdır və  geniş  istifadə  edilən d e-

zin fektantların çoxuna qarşı rezistentdir. Kişilər qadınlara nis bə-

tən  daha  çox  yoluxurlar.  Azərbaycanda  diareyalı  uşaqlarda 

683

kr i  p   tosporidiozun xüsusi çəkisi 17%, praktik sağlamlarda – 0,8%, 

tez-tez xəstələnənlərdə – 13,6% təşkil edir.

Yoluxma və xəstələnməyə görə risk qrupuna kiçik yaşlı uşaq-

lar,  baytarlar,  kənd  təsərrüfatı  işçiləri,  İİV-infeksiyalı  şəxs lər, 

laborantlar,  xroniki  somatik  xəstəlikləri  olan  ahıl  yaşlı  şəxs lər 

daxildir. Xəstəlik əvvəllər ev heyvanları arasında və peşəsi ilə ə la  -

qədar  heyvanlarla  bağlı  olan  şəxslərdə  (baytarlar,  sallaqxana 

işçiləri) diareya kimi təsvir edilmişdir. Erkən yaşlı uşaqlarda kəs-

kin diareya hallarının strukturunda kriptosporidioz 4-10% təşkil 

edir.

QİÇS zamanı kriptosporidiyalar enterositlərin ağır degene rativ 

dəyişikliklərini törədir. Bağırsaqda sorma prosesi və fermentativ 

fəallıq pozulur, malabsorbsiya sindromu inkişaf edir, pro fuz dia-

reya yaranır. Kriptosporidiozun başlıca simptomu – sulu diareya-

dır.  İnvaziyanın  təsiri  altında  xəstənin  orqanizmində  laktazanın 

defisiti əmələ gəlir. Bağırsaqda disaxaridlərin yağlı turşulara q ə-

dər bakterial fermentasiyası baş verir ki, bu da əlavə ola raq s u yun 

bağırsaq boşluğuna çıxmasını şərtləndirir. İnkuba siya döv rü 3 gün-

dən 8 günə qədər davam edir.

Normal immun statusda klinik simptomatikada diareya üstün-

lük təşkil edir. Nəcis suludur, boldur, tezləşmişdir, nəcis küt lələri 

sorulmayan  maddələrin  bakterial  fermentasiyası  nəti cə sin də  pis 

qoxuya malikdir. Xəstələri ürəkbulanma, əzginlik, ümu mi zəiflik, 

qarında  spazm  xarakterli  ağrılar  narahat  edir.  Palpasiya  zamanı 

göbəkyanı sahənin ağrılı olması, qarında köp nəzərə çarpır. Müva-

fiq  müalicə  (duz  məhlulları,  pəhriz)  zamanı  kriptosporidioz  5-6 

gün ərzində əlverişli sonluqla nəticələnir. Diaqnoz yalnız labora-

toriya məlumatları (nəcisdə oosistaların aşkarlanması) n ə zə rə alın-

maqla qoyula bilər.

İİV-infeksiyalı  xəstələrdə  kriptosporidioz  öz-özünə  sağalma 

mey li olmadan ağır keçir və uzun müddət sürür, bəzən bir çox il lər 

ərzində, hətta qeyri-qənaətbəxş nəticəyə qədər davam edir. Bu z a-

man  intensiv  sulu  diareya  əmələ  gəlir,  bu  halda  tezləşmiş  sulu 

nəcislə mayenin itirilməsi sutkada 8-15 litrə çata bilər ki, n ə ti   cədə 

xəs təlik  vəbaya  bənzəyir.  Xəstələrin  bir  qismində  bağır saq  b o-

yunca intensiv ağrı əmələ gəlir, o, çox əzab verir və xəs tənin v ə-

684

ziy yətinin  yüngül ləşdirilməsi  üçün  narkotiklərin  təyin  edil mə-

si nə ehtiyac yaranır.

Diareya bir çox aylar ərzində davam edərək bədən çəkisinin 

xeyli azalmasına, dərin qida pozğunluqlarına, asteniyaya, nadir 

hal larda zəifliyin yaranmasına gətirib çıxarır. Xəstəlik üçün dia-

reyanın kimyəvi preparatlara və möhkəmləndirici vasitələrə m ü-

a licə olunmaması səciy yəvidir.

Xəstələrdə  T-hüceyrə  immunitetinin  azalması  kriptospo ri di-

oz un generalizasiyasına gətirib çıxarır, nəticədə parazit bəl ğəm-

 də, mədə möhtəviyyatında, öd kisəsində aşkar edilir.

Kriptosporidiozun diaqnostikasının aparıcı metodu törə di-

cinin mikroskopik yolla aşkarlanması sayılır. Bu məqsədlə xəs-

tə  lərin  rənglənmiş  nəcis  yaxmaları  müayinə  edilir.  Yaxmanın 

Sil-Nilsen  üsulu  ilə  karbol-fuksinlə  boyanması  zamanı  krip tos-

po  ridiyaların  oosistaları  parlaq-qırmızı  rəngin  müxtəlif  çalarla-

rına boyanır və diametri 5 mkm-ə qədər çatan dairəvi törəmələr 

şək  linə düşürlər. Bəzi oosistaların içərisində uzunsov sporo zoit-

lər aşkar olunur.

Kriptosporidiozlu xəstələrin hospitalizasiyası inva ziyanın g ə-

lə  cəkdə yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə onları ayrı-ayrı 

bokslara yerləşdirməklə həyata keçirilir.

Müalicəsi  əsasən  su-duz  balansını  tənzimləmək  üçün  duz 

məh    lullarının (trisol, asesol, xlosol, kvartasol) yeridilməsi ilə apa -

rılır. İİV-infeksiyalı xəstələrdə invaziyanın uzunmüddətli və ağır 

gedişatında  aminturşuları,  lipid  və  karbohidrat  preparatları  ilə 

p a renteral  qidalandırmanı  həyata  keçirmək,  plazma  və  digər 

qan  ə vəzedicilər köçürmək lazımdır. Ağrı sindromunda spaz mo-

litiklər və opium preparatları yeridilir. Askorbin turşusunun, ana-

bolik v a si  tələrin təyin edilməsi məqsədəuyğundur.

Kriptosporidozla  xəstələrin  spesifik  müalicəsi  effektiv  etiot-

rop preparatların yoxluğu üzündən böyük çətinliklər törədir. Ədə -

biy yat məlumatları preparatın sutkalıq dozası 3-4 həftə ə r zində 

3-4qr təşkil etdiyi halda rovamitsinin (spiramitsinin) ef fek tiv li-

yi ni sübut edir.

Furazolidonla (peroral 100-300 mq olmaqla sutkada 4 dəfə), 

metronidazolla (750 mq-dan peroral və ya venadaxili sut kada 3 

685

də fə) və ya tetrasiklinlə (0,5 q-dan sutkada 4 dəfə peroral) müa-

li cədən  sonra  bir  sıra  xəstələrin  vəziyyətinin  əhəmiyyətli  dərə-

cə də yax şılaşması müşahidə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, hər 

han  sı dərman terapiyası aparılmayan di gər xəstələrdə də vəziy-

yət yaxşılaşmışdır. Digər bağırsaq koksi doz larının və tokso plaz-

mo zun müalicəsi zamanı müvəffəqiyyətlə istifadə olunan bir çox 

pre paratlar,  məsələn,  sulfanilamidlər,  piri metamin,  pentamidin, 

xinokrin, hətta yüksək dozalarda kripto sporidlərlə xəstələrin v ə-

ziy  yətini yaxşı laş dırmamışdır. İnəklərin immun ağız südü ilə xəs  -

t ə lərin müvəffəqiyyətli müalicəsi haqqında olan məlumatlar diq-

qəti cəlb edir.

Onu da nəzərə alaq ki, qazanılmış və ya anadangəlmə immun 

çatışmazlığı olmayan xəstələrdə kriptosoridoz çox zaman spon-

tan sağalma ilə başa çatır. Belə hallarda, adətən, pəhriz terapiyası 

aparmaq  və  qoruyucu  oral  rehidratasiyanı  (standart  qlüko za-

duzlu  bikarbonat  məhlulu  ilə)  həyata  keçirmək  kifayətdir. Ağır 

hallarda su-elektrolit tarazlığın bərpasına yönəl dilmiş patogene-

tik terapiya həlledici əhəmiyyət daşıyır.

Profilaktik tədbirlər invaziyanın fekal-oral yoluxma mexa-

nizmi  nəzərə  alınmaqla  əllərin  səylə  yuyulmasını,  xüsusən  də 

hey     vanlarla  təmasdan  sonra,  yalnız  qaynadılmış  suyun  və  ter-

miki emaldan keçirilmiş qidanın istifadəsini nəzərdə tutur.

İzosporoz

İzosporoz – Isospora cinsinin nümayəndələri tərəfindən törə-

dilən koksidiozdur. İzosporoz insanda nisbətən az, əsasən tropik 

və subtropik iqlimli ölkələrdə təsadüf olunur.

İzosporlar mürəkkəb inkişaf tsikli keçir. Yalnız insanın nazik 

bağır saqlarının epitel hüceyrələrində parazitlik edirlər. Bu z a man 

orada rəngsiz, şəffaf, bir tərəfdən sıxılmış oosistaların y a ran   ması 

baş verir. İnsanın nəcisində yalnız cinsi çoxalma nəti cə sin də ə m ə-

lə gələn oosistaların koksidiyaları aşkar edilir. Cinsi ç o xal ma dan 

əvvəl qeyri-cinsi çoxalma – şizoqoniya baş verir, bu zaman on -

la rın  hər  ikisi  nazik  bağırsağın  epitel  qişasında  h ü ceyrədaxili 

inkişaf  edir.  Əgər  qeyri-cinsi  fərdlər  –  merozoitlər  və  ya  cinsi 

686

for malar – qametlər bağırsağın epitel qişasının dağılmış hücey rə-

lərindən çıxaraq hər hansı səbəbdən yeni hüceyrələrə daxil ola bil-

mir və bağırsaq möhtəviyyatında qalırsa, onda tez lik lə məhv olur 

və parçalanırlar, ona görə də nəcisdə onları aşkar etmək müm kün 

deyildir.

Xəstəliyin klinik əlamətləri şizoqoniya və qametoqoniya döv-

ründə maksimal təzahür edir. Oosistaların xaric edilmə dövrünün 

əv  vəlinə  qədər  bu  əlamətlər  yox  olur. Ona görə də Patoloji n ə-

cisdə  oosistalar  çox  nadir  hallarda  aşkar  edilir,  formalaşmış  n ə-

cis də isə onları, adətən, heç axtarmırlar. Bunun nəticəsində izos -

poroz  diaqnozu  az-az,  özü  də  bu  xəstəliyin  yayılma  səviy yəsinə 

nis bətən xeyli az təyin edilir. Bundan başqa, laborator diaqnosti-

kanın qoyulması zamanı çətinliklər ona görə yaranır ki, digər i b-

tidailərin oosistalarına nisbətən bu patolo giyada oosistalar çox az 

miqdarda xaric edilir.

İnvaziya mənbəyi insan və iribuynuzlu qaramaldır. Yolux ma 

amilləri  içərisində  koksidiyaların  sistaları  olan  nəcislə  çirk lən-

miş qida, su, çirkli əllər və əşyalar əsas sayılır.

İzosporların inkişaf tsikli sahiblərin dəyişdirilməsi ilə bağ-

lıdır. Şizoqoniya iribuynuzlu qaramalın və çox güman ki, do nuz-

ların  əzələlərində  baş  verir.  Bu  heyvanların  əti  ilə  insan  or qa-

nizminə düşən sistalar cinsi prosesə – sporoqoniyaya başlanğıc 

verir ki, o da nazik bağırsağın epitel qişasında həyata keçir. İ n-

san  da  həmçinin  invaziya  mənbəyi  ola  bilər.  Koksidiyaların 

oo sistaları digər ibtidailərə nisbətən xeyli az miqdarda ifraz edi-

lir, ancaq yüksək virulentliyi ilə fərqlənir.

Klinika. İnkubasiya dövrü 6-9 günə bərabərdir, bundan sonra 

kəskin enterokolit sindromu baş verir ki, o da xəstələrin bir qis-

mində qızdırma və ümumi toksikozun digər simptomları ilə m ü-

şa yiət olunur.

Xəstəliyin davametmə müddəti 2 həftədən 6 həftəyə qə dər-

dir. Zəiflik, baş ağrısı, iştahanın azalması, əzginlik, subfebril qız-

dırma  qeyd  edilir.  Bağırsağın  selikli  qişasının  zədələnməsi  bol 

selik  ifrazı  ilə  bərabər,  sulu  diareyanın  baş  verməsinə  gətirib 

çıxarır ki, onda bəzən qan qarışığı da görünür. Xəstələri ürək bu-

lan ma, köp və qarında qurultu, duru nəcis narahat edir. Nəcis pis 

687

q o xulu, bol, sulu, nadir hallarda çox az, qanla qarışıq ola bilər. 

Seliyin  aşkar  edilməsi  də  səciyyəvidir.  İzosporozun  kəskin, 

şiddətli  başlancığı,  bədən  hərarətinin  38,5-39,5

0

C-yə  qədər  art-

ması ilə inkişaf edən ağır gedişli halları təsvir olunmuşdur. Nəcis 

tezləşmişdir,  köpüklüdür,  selik,  irin,  qan  qarışığı  vardır,  kəskin 

nəzərə çarpan intoksikasiya səciyyəvidir. İzosporozun belə ge di-

şa tı İİV-infeksiya ilə və ya digər mənşəli immundefisitli xəstələr 

üçün xarakterdir.

Laborator diaqnostika. Nəcisdə xarakterik oosistaların a ş-

kar  lanmasına əsaslanmışdır. Onlar nəcisdə klinik simpto mati ka -

nın  inkişaf  etməsindən  çox  gec  (adətən,  yoluxmadan  2-4  həftə 

sonra) əmələ gəlirlər. Oosistaların xaric olunmasının davametmə 

müddəti 7 gündən 50 günə qədər dəyişir. Nəcisdə oosistalar az 

miq darda,  bir  qayda  olaraq,  enterokolit  simptomları  söndükdən 

sonra  əmələ  gəlir.  İzosporozun  simptomsuz  gedişində  diaq nos-

tika yalnız xəstənin nəcisində xarakterik oosistaların aşkarlan ma-

sına əsaslanmışdır.

Oosistaların aşkarlanması üçün Fyuleborn üzrə flotasiya m e-

todu tətbiq edilir. Nəcis qarışığının duruldulması 40 dəqiqə çəkir, 

çünki duz məhlulunda uzun müddət saxlanması oosista ların d e-

formasiyasına  gətirib  çıxarır,  bu  isə  onların  tanınmasını  çətin-

ləşdirir.  Təzə  nəcisdə  koksidiyaların  növünün  təyin  edilməsi 

həmçinin  onunla  çətinləşir  ki,  oosistalar,  adətən,  inkişaf  etmə-

miş, sporsuz vəziyyətdə xaric olunurlar. Belə hallarda nəcisin ü z-

ə rinə 2%-li kalium xromat və ya 0,5%-li xrom turşusu tökülməli 

və otaq temperaturunda saxlanmalıdır. Bu məhlullar nəcisdə bak-

teriyaların  və  protozoy  ibtidailərin  çoxalmasının  qarşısını  alır, 

lakin oosistaların inkişafına maneçilik törətmir. Onların tam i n ki-

şafı isə bağırsaqdan xaric edildikdən sonra 1-4 sutka ərzində başa 

çatır. Bundan sonra koksidiyanın növü asanlıqla təyin edilə bilər.

İzosporların oosistaları işığı zəif sındırır, şəffafdır, ona görə 

də onları zəif işıqda tapmaq və öyrənmək lazımdır.

688

İnfuzorlar sinfi

Balantidiaz

Xronik invazion xəstəlik olub, yoğun bağırsağın zədələnməsi 

ilə müşayiət olunur və dizenteriyayabənzər sindromla müşayiət 

olunur.

Törədici. İnfuzorlar sinfindən olan Balantidiumcoli-dir. P a-

ra zit vegetativ və sista formasında mövcuddur. Vegetativ for ma 

– çox iri hüceyrədir (50-80 mkm), xaricdən kirpikciklərlə ö r tül-

müşdür  ki,  onlar  da  parazitin  maye  mühitdə  sürətlə  yerdə yiş-

məsini təmin edir. Balantidiyalar qida hissəciklərini: bak te  riyalar, 

göbələklər, eritrositlər, leykositlər və s. udmaqla qida lanır. Balan-

tidiyalar  həm  qeyri-cinsi  (eninə  bölünmə),  həm  də  cinsi  yolla 

( k on yuqasiya) bölünür. Sistaların diametri 50 mkm-ə çatır. O n-

lar, bir qayda olaraq, donuzların bağırsağında və nadir hallarda – 

insanda  parazitlik  edərkən  əmələ  gəlir.  Parazitin  vegetativ  for-

maları otaq temperaturunda 2-3 gün ərzində həyat qabiliyyətini 

saxlayır. Donuzların nəcisində sistalar bir neçə həftə ərzində sağ 

qalırlar.  Qurudulma  həm  vegetativ  formalara,  həm  də  sistalara 

ö l dürücü təsir göstərir. 

İnvaziya mənbəyi. Əsas invaziya mənbəyi donuzlardır, o n-

la rın arasında yüksək yoluxma (40-50%) qeyd edilir, bəzi təsər-

rüfatlarda isə heyvanların hamısı başdan-başa xəstələnir. G  ü   man 

edilir ki, insan da invaziya mənbəyi ola bilər. Bunu do  nuz larla 

yoluxmanın mümkün olmadığı ərazilərdə insanlar ara sında xəs-

tə liyin geniş yayılması sübut edir. Törədicilər həm çinin siçovul 

və itlərdə aşkar edilir, lakin bu məlumatlar elə m ü hüm rol oyna-

mır.

İnvaziya  mənbəyinin  yoluxduruculuq  dövrü.  Heyvanlar 

b a lan tidiyaları uzun müddət xaric edirlər. İnsanlar törədicini b a-

ğırsaq əlamətlərinin bütün dövrü ərzində xaric edə bilərlər. 

Yoluxma mexanizmi və yolları. İnsanın yoluxma mexanizmi 

fekal-oraldır. Bu, balantidiya sistalarının insanların və ya d o nuz-

ların  nəcisi  ilə  çirklənmiş  su,  tərəvəz,  meyvələr,  hazır  q i danın 

udulması zamanı baş verir. Çirkli əllər də müəyyən rol oynayır, 

689

xüsusən də donuzçuluq təsərrüfatlarında işləyən və ya şəxsi t ə-

sə rrüfatda  donuzlara  qulluq  edən  şəxslərdə  mühüm  əhəmiyyət 

kəsb edir. Milçəklər də epidemioloji rol daşıyır. 

Həssaslıq və immunitet. İnsanlar balantidiaza qarşı kifayət 

d ə rəcədə təbii rezistentliyə malikdir. Lakin balantidiazla yolux-

ma ya  qədər  ağır  xəstəlik  keçirmiş  şəxslərdə  invaziyanın  gedişi 

letal nəticələnə bilər. 

Epidemik prosesin təzahürləri. Balantidiaza sporadik hallar 

və ya kiçik alovlanmalar şəklində, demək olar ki, dünyanın bir 

çox  ölkələrində  rast  gəlir.  Balantidiaza  daha  çox  tək-tək  xəs tə-

lənmələr şəklində təsadüf olunur, lakin qrupşəkilli xəstəliklər də 

baş verə bilər. Balantidiaz daha çox kənd yerlərində, donuzlara 

qulluq göstərən insanlar arasında qeyd edilir. İnkubasiya dövrü 

tam müəyyən olunmamışdır, güman ki, bir neçə gündür.

Əsas klinik əlamətlər. Balantidiazın kəskin forması normal 

tem peraturda  baş  verir. Tezləşmiş,  selik  və  irinlə  birlikdə  duru 

nə cis, yoğun bağırsaq boyunca ağrılar qeyd olunur. Mədə şirə-

sinin turşuluğu kəskin azalır. Rektoromanoskopiya zamanı hipe-

remiya,  selikli  qişanın  şişkinliyi  və  xırda  xoralar  aşkar  edilir. 

Kəskin balantidiazın davametmə müddəti 1-2 aydan uzun sürmür. 

Balantidiazın müalicəsi aparılmadıqda uzunmüddətli, xronik resi-

divləşən gedişə malik olur. Hazırkı dövrdə müasir diaqnostika ilə 

bağlı olaraq və səmərəli müalicə vasitələrinin i  ş  lə dilməsi nəti cə-

sin də letallıq kəskin aşağı düşmüşdür. Müalicə amöbiazda olduğu 

kimidir. 

Laborator diaqnostika. İnvaziyanın laborator diaqnostikası 

nəcisdə parazitin vegetativ formalarının və sistaların tapılmasına 

əsaslanmışdır. Təzə nəcisdən fizioloji məhlulda hazırlanmış nativ 

yaxmalar müayinə edilir. Bağırsaqdan balantidiyaların döv ri ş ə-

kil də azad edildiyini nəzərə alaraq müayinələri bir neçə dəfə tək-

rarlamaq lazımdır.

Profilaktik tədbirlər. Donuzların və insanların nəcisi ilə x a-

ri ci mühitin çirklənməsinin qarşısını alan tədbirlər həyata k e çi-

rilir. Ayaqyoluların və donuzxanaların tikilməsi və istismarında 

sanitar-gigiyenik qaydalara riayət edilməlidir. Balantidiazla xəs-

tə lərin vaxtında aşkarlanması və müalicəsinə böyük diqqət ayrıl-

690

malıdır.  Donuzçuluq  təsərrüfatlarında  və  sallaqxanalarda  əha li-

nin tibbi savadının və şəxsi gigiyena səviyyəsinin artırılması üzrə 

sanitar-maarifləndirici iş aparılmalıdır. 

Əksepidemik  tədbirlər.  Balantidiazla  xəstələr  hospitaliza-

siya və müalicə olunmalıdır. Dezinfeksiya amöbiazda olduğu k i-

midir. Xəstəliyi keçirmiş şəxslərə bir il ərzində nəzarət edilir. 

Hospital