Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

Dialektologiyanın əsas terminləri 
Dialekt dilin məhdud ərazidə işlədilən növüdür. Dialekt bü-
tün dilə xas olan əlamətlərlə yanaşı, eyni zamanda özünəməxsus 
xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. Dialektologiyanın əsas terminləri 
bunlardır: şivə, şivələr qrupu, ləhcə, dialekt, köhnə dialekt, qarı-
şıq şivə, keçid şivə və izoqloss. 
Dialektologiyanın əsas terminlərinin mahiyyəti, işlənmə 
məqamları dilçilikdə mübahisəlidir. Müasir dialektoloji ədəbiy-
yatda dialekt və şivə terminləri dilin dialekt bölünməsinin vahidi 
hesab olunur; Bakı, Şamaxı, Şəki, Quba, Ordubad və s. dialekt, 
Salyan, Qax, Zaqatala, Cəbrayıl və s. şivə adlandırılır. M.Şirə-
liyev dialekt və şivə terminlərinin fərqini belə müəyyənləşdirir: 
yanın nəzəri məsələləri ilə tanış etmək, müasir şivələrin fonetik, 
leksik və qrammatik quruluşu barədə məlumat verməkdir. Tədris 
prosesində bir sıra 
vəzifələr yerinə yetirilir:
- dialektologiyanın əsas anlayış və terminlərinin mahiyyəti izah 
olunur və onlarla bağlı mövcud mübahisələrə aydınlıq gətirilir.
- dialektologiyanın öyrədilməsinin əhəmiyyəti, başqa elmlərlə, 
xüsusilə dil tarixi, ədəbi dil, etnik tarix, folklor, etnoqrafiya və 
s. elmlərlə əlaqəsi müəyyənləşdirilir.
- dialektlərin tarixi inkişaf yoluna nəzər salınır, dialektlərin 
yaranma səbəbləri, ədəbi dillə dialektlərin bir- birinə qarşılıqlı 
təsiri, şivələrin müasir səviyyəsi diqqətə çatdırılır.
- Azərbaycan dili şivələrinin tədqiq tarixi geniş şəkildə 
işıqlandırılır; həm respublikamızda, həm də xaricdə tədqiqi 
barədə məlumat verilir.
- Şivələrin bölgüsünə tədris zamanı mühüm yer verilir, ayrı- ayrı 
alimlərin təsnifatı təhlil olunur, nöqsanları göstərilir, qarşıya 
qoyulan fərqlər qeyd edilir.
- şivələrin fonetik, leksik, qrammatik quruluşu ayrılıqda 
tədris olunur, şivələrin ümumi və fərqli xüsusiyyətləri 
müəyyənləşdirilir. Şivələrdəki qədim xüsusiyyətlər yazılı abi-
dələrin materialları ilə müqayisədə aşkara çıxarılır.
Tədris prosesində tələbələr