AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Kiyan Cəlaləddin Məhəmmədin əsassız
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GƏLMƏSİ HAQQINDA SÖHBƏT
- Misra
- BU İL ƏRZİNDƏ BAŞ VERMİŞ MÜXTƏLİF HADİSƏLƏR
- Şahverdi xanın öldürülməsi
- Əmir Seyid Hüseyn əl-Hüseyni Kərəki Amelinin vəba xəstəliyindən vəfatı
- Şah Abbasın Ərdəbilə getməyi və Qızıl Ağacda seyr və şikarla məşğul olmağı
|
Kiyan Cəlaləddin Məhəmmədin əsassız yerə Gilan əmirlərindən fərar etməsi:
Allah divanında müəyyənləşən hər işin yerinə yetirilməsi zəruridir. Buna görə də, zamanın məsləhətinə və oranın rifahı naminə İraqa tərəf qayıdış qərara alındı. Onlar Sultan Meydanından çıxdılar. Ordudakı hər kəsdə olan azuqə Nişapur qalasındakılara kömək məqsədiylə Dərviş Məhəmməd xana verildi. [Qızılbaşlar] bir neçə mənzil və mərhələ yol qət etdilər. Müzəffər ordunun günəşi qələbə və iqballa İraq üfüqündə parladı və onlar xoş bir saatda gəlib Qəzvin darüssəltənəsinə yetişdilər. Bu xeyirli səfərdə Gilan əmirlərindən Kiya Cəlaləddin Məhəmməd təriqət silkinə xas heç bir səbəb olmadan fərar etdi, başqa gilanlılarsa onun bu əməlindən xəcalət çəkdilər. Amma şəhriyar öz inayətinə görə onu bağışladı, xosrovanə nəvazişlər etdi. Yasaqdan qayıtdıqdan sonra Mir Abbas, Talişə Kuli və yoldaşları izn alıb özlərinin hakim olduqları yerlərinə getdilər. Amma, Kiya Cəlaləddin Məhəmmədə əcəl yapışdığı və həyat badəsi dolduğu üçün gedib torpağ altına girdi. Bu il Azərbaycan vilayətinin əmirülüməralığı və o yerin işlərinin tənzimlənməsi, həmçinin həzrət sultanül-övliya rövzəsinin (Ərdəbil Şeyx Səfi ziyarətgahının – Ş.F.) sərkarının tövliyyəti* 773
Fərhad xana verildi, o vilayətin bütün işlərinin ixtiyar cilovu onun iqtidar qəbzisinə və ixtiyar pəncəsinə keçdi, o, Ərdəbil darülirşadına getdi. Etimalüddövlə Hatəm bəyə, qorçibaşı və mənsəb sahibi olan ərbablarla birlikdə Qəzvin darüssəltənəsində ləşkərin qayğısına qalmaq, onların ülufə, mərsumat və başqa ehtiyaclarını ödəmək tapşırıldı. Qərara alındı ki, qızılbaş tayfaları, döyüşçülərin el və oymaqlarının təhqiqi ilə məşğul olsunlar, məvacib alan hər bir mülazim və başqa adam müəyyənləşsin ki, onlar süvarilik və yasaq işlərinə cəlb edilə bilsinlər, Xorasan yasağında xəyanət edib gəlməyənlərsə cəzalandırılsınlar, bu dəfə onları tənbeh etmək məqsədiylə cəriməyə məruz qoysunlar, yığılan vəsait ənam şəklində yasaq və səfər əziyyəti çəkmiş dərgah qorçilərinə və mülazimlərinə verilsin ki, [bu tədbir] camaat üçün xəbərdarlıq və tənbeh sayılmış olsun, əgər bu gündən sonra yasaq elan olunarsa heç kəs ondan yayına bilməsin, yoxsa bu işdə onlar müxtəlif təqiblərə məruz qalacaqlar. Fərmanı alanlar bu ali əmri dərhal yerinə yetirdilər. Həqiqətən də bu qərar ona səbəb oldu ki, yasaq əmri alınan kimi bütün qızılbaş tayfaları və el-oymaq əhalisi padşahın cəzasının qorxusundan həm piyadalar, həm də süvarilər çağırış hökmü olmadan yola düşərək səy etdilər ki, müzəffər orduya çağırış zamanı bir-birlərindən geri qalmasınlar [və yasaq əmrinə əməl etsinlər]. Birinci səhifədə hümayun şahın davranış və hərəkətlərindən qısa şəkildə bəhs olunarkən söylənildi ki, bu qayda-qanun hümayun şahın hakimiyyəti zamanından ləşkər arasında yerinə yetirilir (estemrar), padşah qəzəbinin qorxusundan heç kim onun ziddinə gedə bilmirdi. Xülasə, əlahəzrət bu güclü dövlət ərkanını belə işlərə yönəltdi, özü isə bir neçə nədimi, yaxın adamı və xassə mülazimi ilə İsfahan darüssəltənəsinə təşrif apardı, qışı həmin cənnətməkan şəhərdə eyş-işrətlə keçirdi. Bu sətirlərin müəllifi də bu il bu astanəyə xidmət etmək səadətinə çatdı və əzəmətli münşilər silkinə daxil edildi. Qəzvində münasib ərbablar olduğundan, bu həqir zərrə ali əmrə əsasən müqəddəs məiyyətin tərkibində İsfahana getdi, inşa xidmətlərinə (kitab yazma, məktub hazırlama - Ş.F.) başladı. O, həmin tarixdən etibarən o həzrətə qulamlıq etməklə şərəfrazdır.
774
ƏMİRLƏRİYLƏ XORASANIN TUN ADLI YERİNDƏ HƏRB ETMƏSİ VƏ ALLAH-TƏALANIN KÖMƏYİ İLƏ QALİB GƏLMƏSİ HAQQINDA SÖHBƏT
Zəfər ayəli ordu bu ilin əvvəlində Gilan fəthindən sonra Xorasana tərəf hərəkət etdi və qorçilər ölkələrdən əskər çağırışına təyin olundular. Vəli xana və hmayıl xana Kirman əmrlərinin o vilayətin bütün əfşar tayfası ilə birlikdə Yəzd və Təbəs yoluyla Xorasana gəlib müzəffər orduya birləşmələri üçün hökm göndərildi. Adları çəkilən əmirlər Kirman əskərləri ilə birlikdə fərmana əməl edərək rəvan oldular və Təbəsə çatdılar. Ali əmrə görə Mustafa bəy Kənqərli Tun və Təbəs hakimiydi, özbəklərsə o yerlərin hüdudunu ələ keçirib Tun vilayətini və onun qalasını işğal etmişdilər. Hümayun şah ordusunun gəlişi xəbəri bu il Xorasanda eşidiləndə Mustafa xan azı-çoxu iki yüz əlli nəfər ustaclı qazisi ilə və özünün başqa igid mülazimləri ilə Təbəsdan Tuna hücuma keçdi, Tun qalasının şəhərbəndini özbəklərdən alıb, Tun Hakimi olan Quzi Mirzəni qalada mühasirəyə saldı. Qalada mühasirədə qalanlar Herata adam göndərib [kömək] xahiş etdilər. Yetim Sultan kimi məşhur olan Din Məhəmməd Sultan-Abdulla xanın bacısı oğlu, özbək qoşununun nıin nəfərədək adlı-sanlı bahadırlarını Naculi bahadırın sərkərdəliyi ilə qızılbaş ləşkərinin dəfinə və Quzi Mirzə və Tun qalası mühasirəçilərinin köməyinə yolladı. İgid, şücaətli və mərdanə adam olan Mustafaxan təzədən azsaylı adamıyla özbəklərin çoxsaylı döyüşçülərinə qarşı qızğın hərblər etdi, həmin ağır qoşunun gəlişi xəbərindən qorxmayaraq, səbat ayağını möhkəm saxladı. Amma, xan dəstəyə qarşı gedərək müharibəyə başlamasından sonra anladı ki, onun müqavimət taqəti yoxdur və əskərləri tələf olmaq üzrədir. O, hərbi qaydaya əməl edib, atdan düşdü, heyvanı özünə qalxan etdi, ox və tüfəng gülləsi atmaqla özbəklərin şərini özündən kənar elədi, piyada halda qayıdış vadisinə yollandı. Elə həmin gün ərzində dörd fərsəxədək yolu özbəklərlə döyüşə-döyüşə Tunun Aysək adlı bir yerinə gəlib çatdı, kəndə girib oranın bəstində əyləşdi. Özbəklər eşikdən gəlib çıxdılar və o gecə tərəflər istirahət etdilər. Mustafa xanın getməyindən Təbəsdə xəbər tutan əfşar əmirləri və Kirman ləşkəri təcili halda onun ardınca yola düşdülər. Mustafa xanın Aysəkdə bəstə əyləşdiyi ikinci gün onlar gəlib həmin yerə çatdılar. Gözə altı-yeddi min nəfərədək döyüşçü dəyən qızılbaş
775
qoşununun qaraltısı uzaqdan görsəndi. İztiraba düşən özbəklər fərar qərarına gələrək geri çəkildilər. Bəstdən eşiyə çıxan Mustafa xan əfşar dilavərlərinin münqəlayında döyüşə başladı. Onun qol hissəsi döyüş meydanına çatdıqda cəng başlandı. Özbəklərin o döyüşkən ləşkərə müqavimət etmək taqətləri yox idi, buna görə də, onlar elə birinci həmlədə məğlub oldular, böyük bir dəstə özbək əskəri ox və şəmşir yeminə çevrildi. Canməhəmməd Divanbəyi özbəklərin böyüklərindəndi və Yetim Sultanın divanbəyisi idi. O, bir neçə mötəbər bahadırla təqdir pəncəsinin əlində əsir oldu. Özbəklərin az hissəsi qaçıb qurtula bilsə də, əksəriyyəti ədəm yoluna yollandı. Bu xəbər Tun qalasındakı özbəklərə çatdıqda onların iqamət ayaqları sustaladı və müqavimət edə bilmədilər, qalanı boşaldıb fərar yolunu önə tutdular. Özbəklərin qəhrindən və əzəmətli əmirlərin zəfərindən sonra onlara məlum oldu ki, müzəffər şah ordusu İlahi kömək nəticəsində fəthdən sonra Xorasandan İraqa tərəf geri qayıtmış, Mustafa xan Tun və Cənabəddə qalmış, əfşar əmirləri Tərşiz və Səbzvar yoluyla İraqa gəlmiş və İsfahan darüssəltənəsində cahangir şəhriyarın ayağını öpməklə şərəflənmişlər. Onlar Canməhəmməd Divanbəyini və bir neçə titulları özbəyi başqa əmirlərin başları ilə birlikdə şahın nəzərinə yetirdilər, Canməhəmməd Divanbəyini xasseyi-şərifə qulamı Bicən bəyə tapşırıb sağ saxladılar. Başqalarının isə vəziyyətləri bu misrada deyildiyi kimi oldu:
Ondan ki, xəbər vardı, xəbər gəlmədi bir də. 566
Bu işlər baş verərkən, Yetim Sultan öz qardaşları və özbək döyüşçüləri ilə birgə Sultanəli Xəlifə Şamlının üstünə hücum edib, onu Derəxş qalasında mühasirəyə almışdı. Bu məsələnin qısa şərhi belədir: Qələm bundan əvvəl yazmışdı ki, Sultanəli Xəlifə qəzəbə tuş olmuşdu, çünki o icazəsiz Qayin tərəfə getmişdi. Əmir Həmzə xan Ustaclının oğlu Əliqulu xan hökmə əsasən Qayin hakimi idi, amma özbək qoşunu gələndən sonra qaladan çıxmış və əmələləriylə birlikdə Cur qalasında qalmaqdaydı. Sultanəli Xəlifə Qayin
566
Misranın farscası: An-ra ke xəbər şod xəbəri baz nəyaməd. 776
hüduduna yaxınlaşanda, nəslinin qədim mülazimləri olan bir çox şamlı tayfa üzvləri onun başına toplaşdılar. Cah-cəlal ordusunun Xorasana tərəf gəlməsi xəbərini eşidən Əliqulu xan bir az xəstə olduğu üçün öz əğrəqini qalada qoyub, kəcavəyə əyləşdi və hümayun orduya tərəf getmək istədi. Sultanəli Xəlifə və şamlı tayfası Qayinə hakimlik etmək və var-dövlət toplamaq niyyəti ilə onun yolunu kəsdi və onlar cəng etmək məqamına gəldilər. Ustaclı qaziləri onları dəf etmək istədilər, aralarında qızğın hərb başlandı, qələbə ustaclılara qismət oldu. Bu əsnada kəcavədə olan Əliqulu xana bir güllə dəydi və onu yaraladı, günün sonunda isə xan keçindi. Onun ölümü ilə məmləkəti xali görən Sultanəli Xəlifə o vilayətin dövlət taxtına əyləşdi. Bu il isə, Yetim Sultan Sultanəli Xəlifənin üzərinə qoşun çəkdi. Sultanəli Xəlifə şahın razılığı olmadan həmin vilayətin saxta (təğəllob) hakimi olduğundan o yerin əhalisi bir o qədər də ona kömək etmək diləyində olmadı. Xülasə, o yerin əskər və rəiyyətindən min nəfərə qədər adam toplayan xəlifə onun qarşısına tərəf yollandı, Qayinin Derəxş adlanan yerində tərəflər bir-birbrinə yaxınlaşdılar və güclü savaş başlandı. Yetim Sultan qələbə çaldı və qızılbaşlardan dörd-beş yüz adam o mərəkədə qətb yetirildi, qalanları isə Derəxşdə bəstə oturdular, sonra döyüşə-döyüşə özlərini qalaya çatdırdılar. Sultanəli Xəlifəni bərk mühasirəyə salan Yetim Sultan onun işini çətinliyə düçar etdiyi vaxt qızılbaş ləşkərinin gəlişi, əfşar əmirlərinin cəngi, Naculi Bahadırın, Quzi Mirzənin və Şəğan Mirzənin məğlubiyyətləri xəbəri, yuxarıda yazıldığı kimi, gəlib yetişdi və o, Derəxş qalasından kədərb çıxıb Xaf və Baxərzə tərəf getdi. [Beləliklə də,] Sultanəli Xəlifə mühasirə əziyyətindən xilas olub Qayinə tərəf yollandı. Onun əhvalatı bu dəftərin zeyl hissəsindən öz məqamında yazılacaqdır, əgər əziz Allah istərsə. 567
Bu ilin hadisələrindən biri də budur: Şahverdi xan Qaradağlı [şahın] Ərdəbilə gəlişi və Allahverdi xanın onun üzərinə göndərilməsindən sonra fərar edib rumiyyə sinirinə daxil olduğu vaxt sərhəd paşaları sülhün elə başlanğıcında sülh şərtlərinin icrasını pozmamaqdan ötrü ona imdad etmədilər. Xan rumilərin ona
567
İfadənin ərəbcə: "vəə-l-lahu-l-əəzzu". 777
köməklik göstərməmələrindən məyus olub ali hümayun çətirin kölgəsi altına sığınmaqdan özgə çarə tapa bilməyərək [şaha] peşimanlıq məktubu yolladı ki, məzmunu belədir: "Müzəffər ordunun gəlişi zamanı bu qulam şah qəzəbinin qorxusundan elə dəhşətə gəldi ki, hətta mülazimətə gələ bilmədi. Əgər, indi şahanə mürüvvət bu bəndənin günahları üzərindən əfv qələmi çəksə başımı ayaq edib ali dərgaha gələrəm". Şahın adından ona əfv olunması barədə bir iqbal məktub yazıldı və əlahəzrət onun günahını bağışladı, Şahverdi xan əyninə müqəddəs imam libası geyib Xorasanda müzəffər orduya gəldi. O, bir müddət müqəddəs orduda qaldı, amma hələ də başında özbaşınalıq havası olmasına və canında sədaqət olmamasına görə, ordu Bəstam çəmənliyində dayanarkən, özünün daxilindəki xəbisliyini biruzə çıxardı və əmllərinə görə vəzifədən çıxarılıb həsrət və nakamlıq içində gün keçirərək, türkman piyadası Şahqulu Sultan, Nədr xan Əfşar, o vaxtlar abrı-həyası olmayan Atilandilli İmamverdi xan kimi əmirlərlə [gizli] söhbətə başladı. Onlar vaxtlarının çoxunu birlikdə keçirir və düşmənçilik hisslərini özlərində saxlayırdılar. Onların söhbətlərindən agah olan sədaqətli adamların biri məsələdən şahı xəbardar etdi. Əmirlər bunu bilərək, köç zamanı ordudan geri qalıb fərar etdilər, arxada qaldılar.
İmamverdi Atılandilli ələ keçib cəzalandırıldıqdan sonra öz günahını boynuna aldı və nicat tapdı. Amma, o biri səadətsiz üç əmir isə öz cəzalarına çataraq qətl olundular. Baş vermiş hadisələrin biri də budur: Cah-cəlal ordusu Xorasan səfərində olarkən və əfşar əmirləri hələ geri dönməmişkən, yasaqdan yayındıqlarına görə cəzalandırıldılar, Kirman hakimliyi onlardan geri alındı və bu vəzifəyə ox və qılınc qorçisi Həsən xan Ustaclı namizəd oldu. Şah fikirləşdi ki, başlarında özbaşınalıq sevdası olan əfşar döyüşçüləri hələ də özlərinin əvvəlki adətlərindən əl çəkməmişlər. Buna görə də onların hamısını cəzalandırdı. Həsən xan Kirmana gedərkən əfşar əmirləri gəlib ona çatdılar və özbəklərlə müharibədə etdikləri məradanəlik bir daha özünü göstərdi. Amma, əlahəzrət zilləllah şah böyük bir padşah kimi əfşar tayfasının təqsirləndirilməsindən keçdi və onları bağışladı. Həm də Özbəklərlə döyüşdə onlar göstərdikləri mərdanəliyə görə əfv
778
olundular. Bu il adı çəkilən ülka Həsən xana verildiyi üçün onlar bunun əvəzində təşəkkür əlaməti kimi peşkəş adı ilə müəyyən məbləğ pul ödəməyi qəbul etdilər və öz məramlarına doğru Kirmana getdilər, ödənilən məbləğsə Xorasan yasağının məşəqqətlərini görmüş müqəddəs ordu mülazimlərinə verildi. İllərlə Fars vilayətinin hakimi olmuş zülqədər tayfaları [yasaq vaxtı] az miqdar əskər gətirdiklərinə görə cəzalandırıldılar və onların adı çəkilən ülkası Bünyad xan və başqa zülqədər əmirlərindən alındı və Şiraz hakimliyi Hüseyn xan Müsahib Qaçara verildi. Təqsirlərinin əfv olunmasını istəyən zülqədər tayfası boyun oldu ki, əgər onların qüsurları bu dəfə bağışlanarsa və o vilayət onlara verilərsə, növbəti yasaqlarda günahlarını yuyacaqlar. Zülqədərlərin xahişləri yerinə yetirildi və Şiraz vilayəti elə bu il Hüseyn xana verildiyi üçün qorara alındı ki, bu vilayət yalnız gələn il onlara verilsin. Amma, onların hakimliyi bir ildən artıq olmadı, çünki onlar öz zülm illərini o məmləkətin rəiyyətinə uzatdıqlarından aciz adamların və rəiyyətin şikayətlərinə səbəb oldular və gələn il hər iki tayfa öz bəd rəftarları üzündən Fars və Kirman hakimliyindən uzaqlaşdırıldı.
vəba xəstəliyindən vəfatı:
Başqa hadisələrdən biri də budur: Bu il Qəzvin darüssəltənəsində taun və vəba xəstəliyi yayıldı, şəhər əhalisinin əksəriyyəti başqa yer və bölgələrə getdi. Hümayun ordu Xorasanda olduğu vaxt vəba gün-gündən çoxaldı və çoxlu adam ədəm yoluna yolandı. O hadisədən ölənlərin biri də xatəmül-müctəhidin* olan Əmir Seyid Hüseyn əl-Hüseyni Kərəki Ameli idi ki, o cənab barədə birinci səhifənin əvvəlində cənnətməkan şah dövrünün seyid və üləmaları bəhsində yazılmışdır. O şəxs, həqiqətən də alişan seyid, doğulduğu məkanın ən üstün adamı və mərhum müctəhid Şeyx Əli Əbdülalın qız nəvəsi idi, ərəb və əcəm üləmaları arasında öz dil və bəyan fəsahətinə görə məşhur idi, əcəm vilayətində onun icdihad nağarası bərkdən çalınırdı. Üsul elmində**, imamiyyə haqq məzhəbinin şöbələrində çoxlu risalələri vardır. Hümayun ordunun ərəb və əcəm üləma və füzəlası*** ilə dolu olduğu cənnətməkan şahın dövründə mərhum müctəhid Şeyx Əli əleyhirrəhmənin oğlu Şeyx Əbdülal olduqca uca oldu və bütün üləmalar ona ictihad etdilər. 779
Cənab Mir Seyid Hüseyn onun mərtəbəsindən də yuxarı qalxdı özünə "seyyidəl-mühəqqeqin, seyyidəl-müdəqqeqin, varese- ülumül-ənbiya və-l mürsəlin" ləqəbi verdi. Onun möhrü ilə imzalanan sənədlərdə məhz belə yazılırdı. Baxmayaraq ki, üləmalar onun arxasınca bu ləqəbin əleyhinə danışırdılar, amma heç kim açıq şəkildə bu barədə bir kəlmə də deyə bilmir, onunla mübahisəyə tab gətirməyi bacarmadılar. Ölən anadək onu "xatəmül-müctəhidin" adlandırdılar. Əlahəzrət onun nəşini müqəddəs Məşhədə göndərdi və o, həmin şərafətli yerdə dəfn olundu.
Bu ilin hümayun fallı novruzu... (kitabda boş saxlanılıb - Ş.F.) başlandı. Cəm məqamlı həzrət şah keçən ilin qışını, yuxarıda yazıldığı kimi, İsfahan darüssəltənəsində işrət və kamranlıqla keçirərək, aləmi işıqlandıran novruza yaxın Qəzvin darüssəltənəsinə yollandı, mübarək dövlətxanaya düşdü və müxtəlif tayfaların ürək torpağında ədalət toxumları əkməyə başladı. Dey ayının şaxtası azalmağa başladığından ruzigarın məcazi təbii yüksəlişə başladı, yəni aləmi bəzəyən bahar havanı dəyişdi, adamların burunlarına bahar güllərinin ətri və ruzigar gülzarının müşk ənbər qoxulu nəsimi doldu, cahan bostanları paklandı və təravətləndi.
Bahar novruz ilə gəldi cahana, Döndərdi aləmi bir gülüstana.
Bülbül nəvaları tutdu hər yeri, Başlandı eyş-işrət təranələri. 568
568 Misraların farscası: Bahar-o celveye-novruz soltan Degər rəh kərd aləm-ra golestan. Səfire-bolbolane-nəğmepərdaz Nəvaye eyş-o eşrət kərde ağaz. 780
Fələk xosrovunun dördüncü dəfə işrət və kamranlıq bayrağını həməl şərəfxanəsinə qaldırdığı və cahanı irəm gülzarına döndərdiyi bu bahar fəslinin əvvəlində kamkar şəhriyarda Qızıl Ağacda seyr və şikar nəşəsinə dalmaq istəyi baş qaldırdı, səltənət paytaxtından çıxdı və Tarom ülkasına hümayun məiyyətin qədəmlərindən rəngarəng asiman qibtə etməyə başladı. Orada o cəlallı şahın qulağına çatdı ki, gilanlılar Mehdiqulu xanın bəd rəftarından narazıdırlar.
Əlahəzrət gilanlıların qəlblərini ələ almaq məqsədiylə onu hakimlikdən kənar edərək Əhməd bəy Begdelini Lahicana daruğə təyin etdi. Əhməd bəyə ona tapşırılan işin icrası üçün bir dəstə şamlı qorçisini həmrah etilər və Asəf sifətli etimadüddövləni (Hatəm bəy Ordubadini - Ş.F.) müstöfvilər, qələm ərbabı və hümayun dəftərxananın daruğəsi Bəstam ağa ilə birlikdə Gilana göndərdilər ki, o vilayətin mal və divan hüquqlarını ədalət qanununa müvafiq tənzimləsin, əgər Xan Əhmədin və sabiq hakimlərin vaxtında mövcud olan haqq-hesabsızlıq işləri və pul çatışmazlıqları aşkarlanarsa, onların üstündən batillik qələmi çəkilsin, o vilayətin işləri bu güclü dövlətin məsləhətinə müvafiq, rəiyyət vəziyyətinin yaxşılaşmasına rəğmən və acizlərin işlərinin tənzimi kimi həyata keçirilsin. Şahın özü isə Ərdəbil darülirşadına və Qızıl Ağac seyrü- şikarına yollandı. Onu istiqbal edən Fərhad xan müqəddəs məiyyətin tərkimində ona aid olan xidmətləri yerinə yetirirdi. Əlixanı Biyəpəsdən, Əmirə Səyavuşu isə Kəskərdən çağırıb onlara şikar təklifi etdilər. Onlar da fərmana əməl edərək Qızıl Ağacda görüşə yetməklə səadətləndilər. Hər iki hakim daim şahın müqəddəs məiyyətində idilər. Cənab Asəfi yoldaşlarıyla birlikdə Gilana gedərək, az vaxt içərisində qanuni haqq-hesab işlərini ədalət və rəiyyətpərvərliklə elə nizama saldı ki, o vilayətin binası indiyəcən məhz o cənabın sayəsində möhkəm qanunla yoluna qoyulmuşdur. Bu işlər baş verərkən o cənabın (etimadüddövlənin - Ş.F.) adına çağırış məktubu sadir oldu. Onunla yoldaş olan bu sətirlər
781
müəllifi öz yoldaşlıq şərtinə əməl edərək, Qızıl Ağacda hümayun ayağ öpməklə müşərrəf oldu. Gilanın Biyəpəs vilayəti bu güclü dövlət övliyalarının əlinə keçdiyindən, şahın niyyəti bu idi ki, sərhədyanı vilayətlərin hamısı, o cümlədən Təbəristan da üsyankar adamların işğal tikanından təmizlənsin. O vilayətlər zamanın tələbinə müvafiq olaraq, qədim varislər tərəfindən idarə olunurdular. Onlar da tayfa məliklərinin yolu ilə gedərək, qarışıqlıq və inqilablar əyyamında ayaqlarını nökərlik mərtəbəsindən kənara çəkib, heç bir dəxli olmayan işlərə əl uzatdılar, özbaşınalıq bayrağı qaldırdılar. O cümlədən Biyəpəs təxtgahı, yuxarıda yazıldığı kimi, ishaqi sultanları, cənnətməkan şahın damadı Cəmşid xan və o mülkün varisi olan və Xan Əhməd xanla Şirvana gedib orada qara çiçək (ablə) xəstəliyindən ölən Məhəmməd Əmin tərəfindən idarə olunurdu. O sülalə mülazimlərindən olan Əlixan ibn Karkiya Əhməd, Cəmşid xanın oğlanlarıyla dalaşaraq, onları mülklərindən qovdu, özü isə saxtakarlıqla həmin vilayəti istila edərək hakimlik bayrağı ucaltdı. Onun buna heç bir xidmət və dövlətxahlıq haqqı yoxdu ki, belə bir məmləkət ona verilmiş olsun. Şahın ilhamlı xatiri istədi ki, Biyəpəs Gilanını da, Biyəpiş Gilanına birləşdirib dövlət övliyalarının ixtiyarına versin. Xan Əhmədin üzərinə hücum edən Fərhad xan, şaha bu haqda müxtəldif vədlər verməsinə baxmayaraq, bu işin təxirə salınmasını daha münasib bilirdi. Amma, Əmir Səyavuş xanın Əmir Həmzə xan Talışla aralarındakı birlik və dostluğa görə etibarı yox idi, buna görə də şahın fikri onu dəf etmək, Təvaleş və Astaraya bitişik olan Kəskər ölkəsini ələ keçirmək və Əlixanın işləri ilə məşğul olmağı isə başqa bir vaxta saxlamaq idi. Amma, olduqca ağır bir haldır ki, onun tərəfdarı olan Biyəpəs əhalisi fitnəkarlıq həyəcanına düşərək itaətə gəlməyə və onların fitnəsi Biyəpiş Gilanına da sirayət eləyə! Məsləhələşmədən sonra məsləhət gördülər ki, əgər biz onların hər birinin cəzalandırılması ilə məşğul olarıqsa, başqalarını da ürküdüb qorxuya salarıq. Amma cahanı bəzəyən rəy bütün sərhədyanı torpaqları ələ keçirmək olduğundan onların işləriylə məşğul olmağı ləngitmək istəmədi və hümayun göstərişə görə hər ikisi cəzalandırıldı, Əlixanın qohumlarından Əmir Şahməlik adlı bir şəxsi, baxmayaraq ki, onun əlahəzrət şahla heç bir tanışlığı yox idi və etibarsız bir adamdı, gilanlıları sınamaqdan ötrü bütün Biyəpəs sipəhsalarlığının başçısı etdi. 782
Ad-sansız bir neçə Biyəpəs adamı da xasseye-şərifənin xüsusi qulamlar silkinə daxil edildilər, onlara qəbul olunmuş qaydadan artıq məvacib və tiyul verildi, Rəştə və Fumənə daruğələr təyin edildi, onları adı çəkilən gilanlılarla birlikdə yola saldılar.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|