Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
- Yuxarı Çardaxlar kəndi. “Çartak” od məbədi
- Armatay dağının zirvəsində Günəş və Ay allahları şərəfinə tikilmiş məbəd
|
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 154
церкви. С приходом ислама традиция веротерпимости еще больше укрепилась [4, с.54]. Возможно, причиной проявления такой терпимости к различным религиям являлось положение Корана, согласно которому постулат «нет принуждения в религии» давал возможность одновременно сосуществовать различным религиям. Мусульмане всегда уважительно относились к представителям других религий: иудеям, христианам и последователям зороастризма. Азербайджан, находясь на перекрестке Великого шелкового пути, в течение многих столетий служил мостом, связывающим Восток и Запад. Исторически Азербайджан стал родиной для многих народов, которые мирно уживались с местным населением, хотя порой они были далеки друг от друга по религиозным, нравственным, языковым привязанностям [3, с.25]. В постсоветское время возрождение духовных ценностей, толерантность поднялись до уровня государственной политики республики. Право каждого человека исповедовать любую религию или не исповедовать никакую обеспечивает Конституция Азербайджана. В пунктах 1-3 Статьи 18 Конституции говорится, что в Азербайджанской республике религия отделена от государства; все вероисповедания равны перед законом, запрещено распространять и пропагандировать религии, унижающие человеческое достоинство и противоречащие принципам человечности [1, с.7-8]. В Азербайджане на высоком уровне защищается свобода совести. И сегодня демократические свободы развиваются и укрепляются. В республике созданы все условия для правового равенства, экономической и общественной свободы всех граждан независимо от их национальности и религиозной принадлежности. В рамках современной азербайджанской модели государственно-религиозных отношений все конфессии получили одинаковый статус, будучи равны перед законом. И мусульмане, и христиане, и иудеи, и представители других конфессий получили равные права перед законом, обеспечивающим им возможность беспрепятственно развивать свою деятельность в республике. Так, например, в настоящее время православие располагает в республике русскими и грузинскими церквями. Русские православные церкви страны объединены в Бакинской прикаспийской Епархии, учрежденной в 2000 г. В Азербайджане действует 11 молоканских общин, придерживающихся старообрядческих традиций. Еще в далеком 1920 году, находящийся в Азербайджане собор Святых Жен Мироносиц был закрыт распоряжением Советской власти, но в 1991 году отреставрированное здание собора было передано Русской Православной Церкви. А в мае 2001 года патриарх Московский и всея Руси Алексий II совершил освещение собора и присвоил ему статус кафедрального собора. Средства на восстановление и реставрацию собора пожертвовал крупный российский бизнесмен, азербайджанец по национальности Айдын Курбанов. В том же году после полной реставрации был открыт другой православный храм - Собор Рождества Пресвятой Богородицы. На территории республики есть места, где компактно живут и работают русские. Это село Ивановка Исмаилинского района Азербайджана, где все говорят как по-русски, так и по-азербайджански. Они сумели сохранить оазис старой Руси в Азербайджане с ее укладом и традициями. Русские начали переселяться сюда два века назад. Первыми переселенцами стали церковные раскольники. Ивановка была основана ими еще 1805 году, а первое официальное распоряжение о переселении русских раскольников из внутренних губерний России в Закавказский край было издано лишь в 1832 году. Сегодня в Ивановке сохранился колхоз, несмотря на земельную реформу в Азербайджане, именно такую форму хозяйствования для русских сохранили. Сегодня Ивановка заметно отличается от соседних деревень своим достатком. В селе проживает более 3 тысяч человек, из которых треть пенсионеры, тем не менее, колхоз вышел на полную самоокупаемость. Уникальный опыт Азербайджана в становлении и укреплении межрелигиозного диалога и сотрудничеств получил высокую оценку и признание за рубежом. Свидетельством этого стал исторический визит в республику главы римско-католической Церкви - Иоанна Павла II-го (май 2002 г.) В ходе визита понтифик подчеркнул исторические традиции
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 155
веротерпимости в Азербайджане. В Баку завершено строительство католической церкви, проект которой согласован с Ватиканом. Еврейская община Азербайджана также имеет многовековые традиции. В республике существуют три еврейские общины: горских евреев, евреев-ашкенази и грузинских евреев. В целом число иудеев составляет 16.000 человек. На сегодняшний день в двух ведущих вузах Азербайджана Бакинском Государственном Университете и Азербайджанском Университете Языков открыто отделение иврита и израилеведения. В тоже время Академия Наук Азербайджана приступила к написанию книги «Евреи в Азербайджане». В Азербайджане функционирует общество дружбы «Азербайджан-Израиль» и общество «Сохнут». В республике, на территории Кубинского района компактно уже несколько веков живет община горских евреев (около 4 тыс. чел) – поселок Красная слобода. В поселке работает школа, где обучение проходит на русском и на Азербайджанском языке. Для желающих действует факультативная еврейская школа «Ишива» [5]. В данный момент в поселке действуют две восстановленные синагоги. На территории Азербайджана, почти на границе с Россией живут лезгины. По данным последней переписи населения лезгины (178 тыс.) являются вторым после азербайджанцев народом в стране. По другую сторону реки Самур тоже живут лезгины, но они уже являются гражданами российского Дагестана. Регистрация албано-удинской христианской религиозной общины
явилась знаменательным событием в политической жизни республики. На сегодняшний день в мире насчитывается 10.000 представителей удинского этноса, причем 6.000 из них компактно проживают на территории Азербайджана. Сохранение традиций мультикультурности в республике возможно при постоянном внимании со стороны государственных органов. На это имеются определенные причины. Возрождение Азербайджанского языка не мешает уважительному отношению к культурам и языкам других национальностей, проживающих на территории республики. Президент страны Ильхам Алиев регулярно поздравляет христианские и иудейские общины страны с основными религиозными праздниками. Все знаменательные даты в истории республики отмечаются совместно. Большой вклад в сохранение веротерпимости вносит Государственный Комитет АР по работе с религиозными образованиями. Руководство вышеназванной структуры регулярно проводит встречи и семинары, международные конференции с участием религиозных общин с целью достижения между ними полного взаимопонимания и налаживания более тесных связей. Определенную роль в расширении сотрудничества между представителями различных конфессий играют международные и неправительственные организации. Азербайджан сумел сохранить межнациональную стабильность. На территории республики сосуществуют представители многих национальностей: лезгины, русские, татары, грузины, евреи, удины, курды, талыши, турки- месхетинцы, армяне и т.д. Функционируют общеобразовательные школы на азербайджанском, русском и лезгинском языках. На территории страны издаются газеты и журналы на различных национальных языках. На теле- и радиостудиях идет вещание на 5 различных языках, посредством СМИ созданы необходимые условия для национального самовыражения и развития. Национальная политика в республике смогла выработать некие уникальные, своеобразные рецепты, которые могут быть интересны мировому сообществу. Среди них можно выделить следующие: во-первых, четкая и ясная позиция государства в отношении национальных и религиозных вопросов. Во-вторых, взвешенная позиция СМИ, политических партий и оппозиции. Именно такая позиция государства в отношении религиозных, национальных вопросов сыграла свою конструктивную роль в сохранении стабильности в нашей стране. Пример Азербайджана показывает, что религиозный фактор можно использовать не как средство вражды, а как инструмент налаживания диалога между различными цивилизациями. Миграции, движение народонаселения земного шара увеличиваются, мир на пути к великому смешению, переселению народов. В этом едином пространстве стираются национальные грани, но в то же время наблюдаются тенденции ренационализации. Именно
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 156
поэтому изучение межэтнических, межнациональных отношений особенно актуально и значимо. Вопрос о национальном будущем отдельных государств становится центральным для политических лидеров современности: именно принципы его решения будут определять характер международных отношений и геополитическую обстановку в XXI веке.
Использованная литература: 1. Конституция Азербайджанской Республики. Баку, 2004, 48 с. 2. Ильхам Алиев принял участие в открытии Третьего Бакинского международного гуманитарного форума // http://ru.president.az/articles/9894 3. Алиев Р.Я. Государство и религия. Баку, 2005. 4. Буниятов З.М. Азербайджан в VII—IX веках // Избранные сочинения, том Х. Баку, 1999.
5. Зейналова С. Из истории мультикультурализма в Азербайджане, Б., 2014.
РЕЗЮМЕ В статье автор попытался раскрыть объективные причины зарождения межконфессиональных, межэтнических, межнациональных отношений в Азербайджане. Рассмотрены также основные направления укрепления и дальнейшего развития толерантных отношений в Республике.
HISTORICAL BACKGROUND OF AZERBAIJAN MULTIKULTURALIZM SUMMARY
The author tries to reveal the objective reasons for the birth of interfaith, inter-ethnic, relations in Azerbaijan. Also considered the main directions of strengthening and further development of tolerant relations in the Republic.
Qüdrət Qırtımov, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Zaqatala filialı Humanitar fənlər və tədrisi metodikası kafedrasının müdiri Qüdrət.Qırtımov@mail.ru
mədəniyyət Key words: architektural monuments, monastic complex, basilica, zoroastrian, spiritual cultures
Azərbaycanımızın füsunkar guşələrindən biri olan Zaqatala qədim tarixi abidələrlə zəngindir. Bu abidələr öz qeyri-adiliyi və müxtəlif coğrafi ərazilərdə yerləşdiyinə görə insanların diqqətini cəlb edir, onlara marağı artırır. Təəssüf hissi ilə qeyd etməliyik ki, bu abidələrimizdən bir çoxu hələ də tədqiqatçılar tərəfindən öyrənilməmişdir. Bu abidələrdə bizim əcdadlarımızın maddi və mənəvi mədəniyyəti əks olunub. IV əsrdə xristianlığın qəbul edilməsi ilə əlaqədar kilsələrin, sonradan isə monastr komplekslərinin inkişafına başlanıldı ki, bunların da tərkibində dini tikililərlə birgə,
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 157
ictimai və mülki binalar da öz əksini tapmışdır. Təbii fəlakətlər və müharibələr Qafqaz Albaniyası memarlıq abidələrinə, ümumilikdə Azərbaycan memarlıq abidələrinə böyük ziyan vurmuşdur. Onlardan çoxu bizim günlərə yarımdağılmış vəziyyətdə gəlib çıxmışdır. Böyük tarixi və elmi əhəmiyyət kəsb edən bu abidələrin öyrənilməsi və bərpa olunması bu gün çox vacibdir. Ermənilərin zəbt etdiyi Azərbaycan ərazilərində olan İslam memarlıq abidələri xüsusi amansızlıqla məhv edilir, Alban kilsə və monastrların memarlığına yad elementlər daxil edilərək Azərbaycan xalqına məxsus elementlər tamamilə silinir. Bu problem Azərbaycan vətəndaşlarının hər birini maraqlandırmalı, düşündürməlidir. Məhz biz azərbaycanlılar ulu babalarımızdan miras qalmış abidələrimizi öyrənməli, təbliğ etməliyik. Rus tarixçisi Y.İ.Krupnovun sözlərilə desək “Albaniya tarixini müxtəlif ölkələrin tarixçiləri öyrənirlər. Lakin bir şey də məlumdur”: Qafqaz Albaniyasının tarixi və taleyi ilə hamıdan çox azərbaycanlılar məşğul olmalıdırlar. Bu sahədə onlar dünya elmi qarşısında məsuliyyət daşıyırlar, dünya elminə borcludurlar [3]. Qədim Albaniyanın memarlığı Azərbaycan tarixinin az öyrənilmiş bir hissəsidir. Zərdüştlüyə və xristianlığa aid Albaniya məbədləri bu gün də tam öyrənilməmiş qalır. Bu abidələrin tədqiq olunması bizə yüz illər boyu ərazimizdə güclü dövlətin olduğunu o cümlədən Azərbaycan memarlığının köklərini öyrənməyimizə imkan yaradır. Abidələrin öyrənilməsi bir çox problemlərlə üzləşir. Bir çox abidələr yarımdağılmış və ya dağılmış vəziyyətdədir. Tarixi mənbələrdə memarlıq üslubuna aid məlumatın və epiqrafikanın olmaması bu problemlərdəndir. O cümlədən? erməni və gürcü tarixçilərinin Alban abidələrini öz xalqlarının tarixi ilə bağlamaq cəhdləri və onlara qarşı daim ciddi, tutarlı cavabın verilməməsi də tədqiqat işini çətinləşdirir [5, s.3]. Xristianlığın ilk təbliğatçıları bütpərəstliyə aid müqəddəs yerləri öz məqsədləri üçün məharətlə istifadə edirdilər. İnsanların əvvəllər ziyarət etdikləri yerlərdə xristian məbədləri tikilir, bəzən də bütpərəstliyə aid məbədlər xristian kilsələrinə çevrilirdi. Eramızın birinci əsrindən başlayaraq Albaniyada üç nefli və bir nefli bazilikalar tikilirdi [5, s.36]. Bütpərəstliyə aid birnefli bazilikalar xristianlığın ilk dövrlərində daha çox yayılmış və yeni dinə uyğunlaşdırılmışdır. Bu tipli abidələrə Mingəçevirdə, Ağdamda, Kəlbəcərdə və s. yerlərdə rast gəlinir. 313 – cü ildə Alban hökmdarı Urnayr xristianlığı dövlət dini elan etdi. Monoteist dini olan xristianlığın köməyi ilə Urnayr çoxmillətli Alban dövlətini birləşdirmək və Zərdüşt İranına qarşı durmaq niyyətində idi. Aquen kilsə məclisini çağıran Mömin III Vacaqanın dövründə çoxlu sayda kilsələr tikilirdi. Albanlar öz dininə dərindən bağlı idilər. Xristianlığın yayılması və Romanın Qafqazda nüfuzunun artması ilə barışmayan Sasanilər Albaniyaya təzyiqi artırırdılar. Albaniyada hakimiyyətdə olan II Vaçe üsyan qaldırdı. II Yezdəgird ona zorla məcus dinini qəbul etdirdi [2, s.45]. VI əsrin əvvəllərində Sasani imperiyasında vəziyyət sabitləşən kimi İran şahları Albaniya və İberiyada yerli hökmdarlar sülalələrini ləğv etdilər. Sasanilər zərdüştlüyü Albaniyada zorla yaymağa çalışırdılar. Əhali dini etiqadlarını qorumaq üçün dağların zirvələrində, keçilməz sıx meşəliklərdə məbədlər tikirdilər. Zaqatala ərazisində olan Armatay və Pipan məbədləri, Çüdüllü binə yaxınlığındakı meşənin dərinliyində yerləşən Alban məbədi bunlara misal ola bilər. Xristianlığın qəbul edilməsi ilə əlaqədar olaraq Qafqaz Albaniyasında mərkəzi günbəzli bazilikal sitayiş qurğuları meydana gəldi. Lakin əsrlər boyu təşəkkül tapmış ənənələrdən imtina etmək çətin idi. Buna görə də ilk xristian abidələri erkən bütpərəstlik tikililəri ilə böyük oxşarlığa malik olmuş və Albaniyanın sonrakı tarixi dövrdə tikilmiş kilsələrindən kəskin surətdə fərqlənmişdir. Öz möhtəşəmliyi və qeyri adiliyi ilə insanı həyəcanlandıran , düşündürən və kövrəldən bu abidələr ulu babalarımızdan bizə yadigar qalan mirasdır. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı bunu anlamalı və abidələri qorumağa çalışmalıdır.
Doğma Zaqatalamızın sirli-sehirli abidələrindən biri də Yuxarı Çardaxlar kəndinin ərazisində yerləşən hündür dağın zirvəsinə yaxın qayalıqda tikilmiş qeyri-adiliyi ilə seçilən və
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 158
əhali arasında Pəri qala adı ilə tanınan abidədir. Bu abidəyə çıxmaq olduqca çətindir, demək olar ki, qeyri mümkündür. Abidə iki otaqdan ibarətdir. Yəqin ki, qayalıq deşilərək, otaq tikmək üçün düz yer hazırlanmışdır. Sonra həmin yerdə qaya daşlarından iki otaq tikilmişdir. Birinci otaq yerdən göründüyü kimi tağ formasında girişə malikdir. İkinci otaq isə birinciyə nisbətən aşağıda yerləşir İkinci otağın iki pəncərə yeri var. Abidə tikinti quruluşuna görə və yerləşdiyi yerinə görə çox unikaldır. Məbəddən xeyli aşağıda ora çıxmaq üçün qaya çapılaraq xüsusi yol çəkilmişdir. İndi bu yolun bir hissəsi mövcuddur. Yolun abidəyə tərəf vertikal hissəsi dağılmışdır. Abidənin Azərbaycan tarixinin Albaniya dövrünə aid olduğunu söyləyə bilərik. Kəndin adı burada sıldırım qaya üzərində qurulmuş çartakla (od məbədi) izah olunur. Çartak Sasani dövrünə aid abidələr kompleksinə daxildir [4,s. 27-28]. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi zərdüştlükdə oda sitayiş birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edirdi. Sasani sülaləsi oda sitayişlə daha sıx bağlı idi. Od məbədləri əsasən hündür dağ zirvələrində tikilirdi. Belə ki, baş od məbədləri sayılan Farroborq Xvaromand dağında, Adurquşnasp Əsnavənd dağında, Adur Burzen Mihr-Rəvand dağında yerləşmişdi [1,s.110]. Rəvayətə görə bu məbədlərdəki odu insanlar yandırmayıb, onlar əzəldən mövcud olmuşdur. Digər məbədlərin odu bu məbədlərdən alınan odla alışdırılırdı. Məbəddəki od gecə-gündüz yanmalı idi. İran şahları və əyanları tərəfindən təsis edilmiş od məbədlərinə təsisatçının, yaxud onun nəslindən olanların adları verilirdi. Söhbət açdığımız Çartak od məbədi zərdüştlüklə bağlı olub, xüsusi dini təyinatlı abidədir (Plan baxımından kvadrat şəkilli, həcm cəhətdən kub olması bu məbədlərin fərqləndirici cəhətləri idi [1,s. 161]. Armatay dağının zirvəsində Günəş və Ay allahları şərəfinə tikilmiş məbəd Zaqatalanın Mamrux və Gözbarax kəndləri ərazisində yerləşən Armatay dağının ən ucqar zirvəsində, çox möhtəşəm, əzəmətli, tikilmə üsuluna görə qeyri-adi və başqalarından xarici görünüşü ilə fərqlənən “Pəri qala” adı ilə tanınan tarixi abidə mövcuddur. Qala Azərbaycan tarixinin Alban dövrünə aiddir. Abidə mürəkkəb kompozisiyaya malikdir. Üç girişə malik abidənin Şərq tərəfində dərin divar oyuğu – absida vardır. (Absida-yunanca yarımdairəvi çıxış, düzbucaqlı tağ, yüksək dərəcəli ruhanilər üçün yer). Absida binanın əsas yuxarı hissəsində yerləşir. Absidanın eni 4m, uzunluğu 6m-dir. Tağın hündürlüyünü nəzərə alsaq, binanın kümbəzinin 2-3 metr olduğunu güman etmək olar. Binanın ümumi hündürlüyü isə 9-10 metrə yaxın olduğunu söyləyə bilərik. Absida binanın əsas yuxarı hissəsində yerləşir. Kümbəzli yuxarı baraban dayaqlıq tağları olan dörd sütuna dayaqlanmışdır. Abidənin diametri 12,8 metrdir. Mamrıx məbədlərinin memarlığı artıq yerli alban formalarında, kilsə dağdakı Mitra allahı məbədinə nisbətən daha mükəmməl və mürəkkəb tərzdə həllini tapmışdır. Dörd pilon (Sadə sütun) və mərkəzi absida məbədin interyerində əsas rol oynayır. Günbəzin alt hissəsi kvadrat formasındadır. Pilonların arasında ayrı-ayrı yerləşən sütunlar səkkiz guşəli özülün dayağı rolunu oynayır. Abidənin demək olar ki, yarıdan çoxu uçub dağılsa da, onun ilkin görünüşünü fikrimizdə canlandırmaq mümkündür. Bina qaya və çaydaşı, kirəcdən və kərpicdən tikilmişdir. Sağ qalmış Şimal girişinin solunda və Cənub girişinin sağında binanın içərisində iki otaq var. Otaqların içərisində divarlarda əşyalar qoymaq üçün xüsusi yerlər var. Bina qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. Divarlar təqribən binadan 17 m məsafədədir. Divarlarda hündürlüyü 5 m yaxın olan salamat qalmış 2 bürc var. Bundan əlavə qala divarının yaxınlığında hündürlüyü 5 m olan konusabənzər qüllə var. Qüllənin içərisi aşağıdan 1m, yuxarı çıxış hissəsi isə 50 sm-dir. Qüllənin aşağısında ocaq yandırmaq üçün xüsusi dəlik var. Bu abidənin sonralar hərbi məqsədlər üçün istifadə olunduğunu söyləyə bilərik. Çox güman ki, gözətçilər burada ocaq yandırıb, tüstüsünü havaya buraxmaqla digər gözətçi məntəqələrə hər hansı bir xəbəri çatdırıdırırlar. Qala divarlarından 450-500 metrə yaxın bir məsafədə, eni və uzunluğu 3 m, dərinliyi isə təqribən 5 m olan su hovuzu var. Hovuzun divarları qaya daşından, kirəclə tikilmişdir. Qala sakinlərinin bu hovuzda saxlanılan sudan istifadə etmələri güman olunur. Qaladan aşağıda 100 metrə yaxın bir məsafədə, qar və yağış sularının süzülüb gəldiyi |