Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ p o L i s a k a d e m I y a s I kafedra: «İctimai elmlər»

Nəriman Nərimanov (1870-1925) görkəmli ictimai və dövlət xadimi, mütəfəkkir yazıçı, 
inqilabçı, publisist və həkim olmuşdur. N.Nərimanov dialektik və tarixi materializm 
nümayəndəsi olmuşdur. Elmi-materialist fəlsəfənin mahiyyətini ifadə edərək N.Nərimanov 
qeyd edirdi ki, əhalinin maariflənməsi, dinin təsiri, sosial ədalətə hər cür çağırışlar və s. 
cəmiyyətin ictimai münasibətlərindəki ziddiyyətləri məhv edib aradan qaldıra bilməz. Onu 
yalnız həmin ziddiyyətlərin mənbələrini məhv edəcək yeni bır cəmiyyət qurulması həll 
edəcəkdir. Onun əqidəsinə görə xalqın azadlığı, sosial-siyasi və iqtisadi tərəqqisi ancaq fəhlə 
sinfi və digər zəhmətkeş kütlələrin zülm və istismara qarşı birgə mübarizəsi, inqilabda qalib 
gəlməsi yolu ilə mümkündür. "Proletar inqilabından başqa... heç bir azadlıq yolu yoxdur", "Biz 
bütün dünya insanlarını iki sinfə bölüb, ancaq zalim və məzlum məsələsini meydana gətiririk" 
o qeyd edirdi.
N.Nərimanov maarifçi, inqilabçı-demokrat əqidəli yazıçı idi. Ətaləti, nadanlığı 
avamlığı tənqid etmək, xalqın savadlanması, maariflənməsi və inqilabi azadlıq şüurunun 
formalaşması uğrunda mübarizəsinin təsviri onun bədii əsərlərinin əsas mövzusu idi. 
N.Nərimanov "Nadanlıq", "Şamdan bəy", "Nadir şah", "Bahadır və Sona", "Pir" və s. kimi 
bədii əsərlərin cəmiyyətdəki ədalətsizliklərin, sinfi zülm və istismarın, feodal əsarəti və 
mütləqiyyət üsul-idarəsinin ifşası onun bədii əsərlərinin qayəsini təşkil edirdi. 
N.Nərimanov Azərbaycan ictimai-siyasi fikrinin görkəmli nümayəndəsi idi. O, 
M.F.Axundovdan sonra çar üsul-idarəsinin və Şərq despotizminin ən kəskin tənqidini 
vermişdir. 
Nərimanov cəmiyyətdə xalq və dövlət arasında dərin uçurum olduğunu görür və bu 
uçurumu yox etməyə çalışırdı. O, hesab edir ki, monarxiya üsul-idarəsi istər konstitusiyalı 

---

42 
monarxiya olsun, istər başqa forma, fərqi yoxdur, monarxiya xalqı əsarət və nadanlıqda 
saxlayır, xalqın tərəqqisinə mane olur. O, əsil ümumxalq demokratik respublika, parlamentli 
respublika üsul-idarəsinə tərəfdar idi. O, "Dövlət xalq üçündür" ideyasının böyük təbliğatçısı 
idi. Belə bir dövlətin qurulmasının əsas amilini isə o, fəhlə və kəndlilərin ittifaqı əsasında 
həyata keçiriləcək ictimai inqilabda görürdü.