AZƏrbaycan respublikasinin müLKİ prosessual məCƏLLƏSİ MÜNDƏRİcat

31 
43.2.  Bir‐biri  ilə  əlaqəli  olan  işlərin  bir  icraatda  birləşdirilməsi  həm işdə  iştirak  edən 
şəxslərin vəsatəti, həm də məhkəmənin öz təşəbbüsü ilə həyata keçirilə bilər. 
32 
M a d d  ə  4 4 .  Məhkəmənin öz icraatına qəbul etdiyi işi başqa məhkəməyə verməsi 
44.1.  Aidiyyət  qaydalarına  riayət  edilməklə  məhkəmənin  öz  icraatına  qəbul  etdiyi  iş, 
sonradan başqa məhkəməyə aid olsa da, mahiyyəti üzrə həmin məhkəmədə həll edilməlidir. 
44.2. Məhkəmə işi aşağıdakı hallarda başqa məhkəmədə baxılmağa verir: 
44.2.1. əvvəlcə yaşayış yeri məlum olmayan cavabdeh işi onun yaşadığı yerin məhkəməsinə 
vermək haqqında vəsatət verərsə; 
44.2.2.  iş  həmin  məhkəmədə  baxıldığı  zaman  onun  aidiyyət  qaydalarının  pozulması  ilə 
icraata qəbul edildiyi aşkar olarsa; 
44.2.3. hakimlərdən birinə və ya bir neçəsinə edilmiş etiraz təmin edildikdən sonra, eləcə də 
digər  ciddi  səbəblərdən həmin  məhkəmədə  onları  əvəz  etmək və  ya  işə  baxmaq  mümkün 
olmazsa; 
44.2.4. iddia həmin məhkəməyə qarşı qaldırılmışdırsa; 
33 
44.2.5.  hər  iki  tərəf işə  sübutların  əksər  hissəsinin  olduğu  yerin  məhkəməsində  baxılması 
barədə vəsatət vermişdirsə;
34 
44.2.6. bu Məcəllənin 43‐cü maddəsində nəzərdə tutulmuş hallarda. 
M a d d  ə  4 5 .   İşlərin  başqa  məhkəməyə  verilməsi  və  aidiyyət məsələlərindən  şikayət 
vermə qaydası 
45.1.  Mübahisənin  məhkəməyə  aidiyyəti  ilə  əlaqədar  məsələlər  ərizənin  məhkəmənin 
icraatına  qəbul  edilməsi  və  ya  işin  hakim  tərəfindən  baxılmağa  hazırlanması  mərhələsində, 
yaxud da işdə iştirak edən şəxsin əsaslandırılmış vəsatəti üzrə həll oluna bilər. 
45.2.  Mübahisənin  məhkəməyə  aid  olmaması  və  ya  işin  başqa  məhkəməyə  verilməsi 
məsələləri  barədə  hakim  bu  Məcəllənin  21‐ci  fəslinin  qaydalarına  uyğun  olaraq  qərardad 
çıxarır. Həmin qərardaddan işdə iştirak edən şəxslər tərəfindən qərardadın alındığı (verildiyi) 
andan 10 gün ərzində şikayət verilə bilər. 
35 
45.3. İşin bir məhkəmədən başqa məhkəməyə verilməsi həmin qərardaddan şikayət verilmə 
müddəti başa çatdıqdan sonra icra edilir. 
45.4.  Bir  məhkəmədən  digərinə  göndərilən iş,  onun  göndərildiyi  məhkəmə  tərəfindən 
baxılmağa qəbul  edilməlidir.  Məhkəmələr  arasında  ərazi  aidiyyətinə  dair  mübahisələrə  yol 
verilmir. 
Məhkəmələr  arasında  fikir  ayrılığı  olduğu  hallarda  apellyasiya  instansiyası  məhkəməsi 
tərəfindən iş bir məhkəmədən başqasına verilir. 
45.5.  İşin  bu  Məcəllənin  44.2.3  və  44.2.4‐cü  maddələrində  nəzərdə  tutulmuş  hallarda  aid 
olduğu məhkəməyə verilməsi apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən həyata keçirilir. 
45.6.  Fövqəladə  vəziyyətin  tətbiq  edildiyi  ərazidə  ədalət  mühakiməsinin  birinci  instansiya 
məhkəməsi  tərəfindən həyata  keçirilməsi  qeyri‐mümkün  olduqda  bu  səlahiyyət  Azərbaycan 
Respublikasının Ali Məhkəməsi tərəfindən başqa birinci instansiya məhkəməsinə verilə bilər. 
36 
F ə s i l   5 

İŞDƏ İŞTİRAK EDƏN ŞƏXSLƏR VƏ PROSESİN DİGƏR İŞTİRAKÇILARI 
M a d d  ə  4 6 .  İşdə iştirak edən şəxslərin tərkibi 
Tərəflər,  üçüncü  şəxslər,  ərizəçilər,  maraqlı  şəxslər,  pozulmuş  və  ya  mübahisə  edilən 
hüquqlarının  müdafiəsi  üçün  məhkəməyə  müraciət  etmək  hüququ  olan  ictimai  təşkilatlar, 
dövlət orqanları və digər orqanlar işdə iştirak edən şəxslərdirlər. 
M a d d  ə  4 7 .  İşdə iştirak edən şəxslərin hüquq və vəzifələri 
47.1.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər  prosessual  qanunvericiliklə  onlara  verilmiş  prosessual 
hüquqlardan vicdanla istifadə etməyə borcludurlar. 
47.2. İşdə iştirak edən şəxslər işin materialları ilə tanış olmaq, onlardan çıxarışlar etmək və 
surət  çıxarmaq,  etirazlar  vermək,  sübutlar  təqdim  etmək və  onların  tədqiqində  iştirak  etmək, 
işdə  iştirak  edən  digər  şəxslərə,  şahidlərə,  ekspertlərə  və  mütəxəssislərə  suallar  vermək, 
vəsatətlər,  o  cümlədən də  əlavə  sübutların  tələb  edilməsi  barədə  vəsatətlər  vermək, 
məhkəməyə  şifahi  və  yazılı  izahatlar  vermək,  məhkəmə  prosesinin  gedişi  vaxtı  ortaya  çıxan 
bütün məsələlər barədə dəlillər gətirmək, işdə iştirak edən digər şəxslərin vəsatət və dəlillərinə 
etiraz  etmək,  məhkəmə  qərarlarından  şikayət  etmək və  mülki  məhkəmə  icraatı  barədə 
qanunvericilikdə verilən digər prosessual hüquqlardan istifadə etmək hüququna malikdirlər. 
47.3.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər,  mülki  məhkəmə  icraatı  barədə  qanunvericiliklə  nəzərdə 
tutulan, icra olunmaması nəticə yarada bilən hallarda prosessual vəzifələr daşıyırlar. 
M a d d  ə  4 8 .  Mülki_prosessual_hüquq_qabiliyyəti'>Mülki prosessual hüquq qabiliyyəti 
Hər bir fiziki və hüquqi şəxs eyni dərəcədə qanunla müəyyən edilən və qanunla yol verilən 
mülki  prosessual  hüquqlar  əldə  etmək və  vəzifələr  daşımaq  qabiliyyətinə  (mülki‐prosessual 
hüquq qabiliyyəti) malikdir. 
M a d d  ə  4 9 .  Mülki prosessual fəaliyyət qabiliyyəti 
49.1.  Öz  fəaliyyəti  ilə  məhkəmədə  hüquqlarını  həyata  keçirmək və  vəzifələrini  yerinə 
yetirmək,  işin  aparılmasını  nümayəndəyə  tapşırmaq  qabiliyyəti  (mülki‐prosessual  fəaliyyət 
qabiliyyəti)  tam  həcmdə  yetkinlik  yaşına  çatmış  hər  bir  fiziki  şəxsə  və  qanunvericiliklə 
müəyyən edilmiş qaydada qeydə alınmış hüquqi şəxsə məxsusdur. 
49.2. On altı yaşı olan yetkinlik yaşına çatmamış şəxs tam fəaliyyət qabiliyyətli elan edildiyi 
halda (emansipasiya) o, məhkəmədə şəxsən öz hüquq və vəzifələrini həyata keçirə bilər. 
49.3.  Yetkinlik  yaşına  çatmayan  on  dörd  yaşından  on  səkkiz  yaşınadək  şəxslərin,  habelə 
məhdud  fəaliyyət  qabiliyyətli  hesab  edilən  şəxslərin  hüquq,  azadlıq  və  qanunla  qorunan 
mənafeləri  məhkəmədə  onların  qanuni  nümayəndələri  tərəfindən  qorunur.  Lakin  məhkəmə 
yetkinlik  yaşına  çatmayanların  və  ya  məhdud  fəaliyyət  qabiliyyətli  hesab  edilən  şəxslərin 
özlərini bu işlərdə iştirak etməyə cəlb edə bilər. 
49.4.  On  dörd  yaşınadək  yetkinlik  yaşına  çatmayanların,  habelə  fəaliyyət  qabiliyyəti 
olmayan hesab edilən şəxslərin hüquq, azadlıq və qanunla  qorunan mənafelərini məhkəmədə 
onların qanuni nümayəndələri qoruyurlar. 
49.5.  Qanunla  nəzərdə  tutulan  hallarda  mülki,  ailə,  əmək,  inzibati  və  digər  hüquq 
münasibətlərindən  əmələ  gələn və  alınmış  əmək  haqqı  və  ya  sahibkarlıq  fəaliyyətindən  əldə 
edilən gəlirə  sərəncam  verməklə  əlaqədar  olan  əqdlər  üzrə  öz  hüquq,  azadlıq  və  qanunla 
qorunan mənafelərini yetkinlik yaşına çatmayanlar məhkəmədə şəxsən özləri müdafiə edirlər. 

M a d d  ə  5 0 .  Tərəflər 
50.1. Prosesdə tərəflər iddiaçı və cavabdeh hesab edilirlər. Fiziki və hüquqi şəxslər, vəzifəli 
şəxslər, dövlət orqanları və başqa orqanlar iddiaçı və ya cavabdeh qismində çıxış edə bilərlər. 
50.2.  Özünün  və  ya  başqasının  mənafeyi  naminə  iddia  qaldırmış  fiziki  və  hüquqi  şəxslər, 
təsisçisi  dövlət və  ya  dövlət  idarəsi,  yaxud  təşkilatı  olan  hüquqi  şəxslərin  müvafiq  müraciəti 
olduğu hallarda dövlət mənafeyinin müdafiəsi üçün iddia qaldırmış prokuror iddiaçılar hesab 
edilirlər. 
50.3. İddia tələbinin yönəldiyi fiziki və hüquqi şəxslər cavabdeh hesab olunurlar. 
50.4.  Qanunda  nəzərdə  tutulan  hallarda  hüquqi  şəxs  olmayan  təşkilatlar  da  tərəf  ola 
bilərlər. 
50.5.  Qanun  üzrə  başqasının  hüquq,  azadlıq  və  qanunla  qorunan  mənafeyinin  müdafiəsi 
üçün  məhkəməyə  müraciət  etmək  hüququ  olan  şəxsin  ərizəsi  ilə  mənafeyi  üçün  iddia 
qaldırılmış  şəxs,  başlanmış  proses  barədə  xəbərdar  edilir  və  məhkəmə  prosesində  iddiaçı 
qismində  iştirak  edir.  Tərəflər  prosessual  hüquqlardan  bərabər  istifadə  edirlər və  bərabər 
prosessual vəzifələr daşıyırlar. 
M a d d  ə  5 1 .  İşdə bir neçə iddiaçının və cavabdehin iştirakı 
51.1.  İddia  müştərək  qaydada  bir  neçə  iddiaçı  tərəfindən və  ya  bir  neçə  cavabdehə  qarşı 
qaldırıla bilər. İddiaçıların və ya cavabdehlərin hər biri digər tərəfə dair prosesdə müstəqil çıxış 
edir. 
51.2. Birgə iştirakçılar işin aparılmasını həmin iştirakçılardan birinə tapşıra bilərlər. 
51.3.  Başqa  cavabdehin  cəlb  edilməsi  zərurəti  olarsa,  məhkəmə  qətnamə  çıxarana  kimi 
iddiaçının razılığı ilə həmin cavabdehi işə cəlb edə bilər. 
M a d d  ə  5 2 .  İddiadan imtina edilməsi, iddianın etiraf edilməsi, barışıq sazişi 
52.1.  İddiaçı  iddiadan  imtina  edə  bilər.  İddiadan  imtina  etmə  yazılı  formada  ifadə 
edilməlidir. 
52.2. Cavabdeh bu barədə yazılı ərizə verilməklə və ya protokolda qeyd edilməklə ona qarşı 
verilən iddianı tam və ya qismən etiraf etmək hüququna malikdir. 
52.3. Tərəflər məhkəmə işini barışıq sazişi bağlamaqla qurtara bilərlər. 
52.4. Məhkəmə prosesin istənilən mərhələsində tərəflərə mübahisənin hüquqi həlli ilə bağlı 
məlumat və barışıq sazişi üçün təkliflər verməyə haqlıdır.
37 
52.5.  İddiaçının  iddiadan  imtina  etməsi,  iddianın  cavabdeh  tərəfindən  etiraf  edilməsi  və 
tərəflərin  barışıq  sazişi  qanuna  zidd  olarsa  və  ya  hər  hansı  bir  şəxsin  hüquqlarını  və  qanunla 
qorunan  mənafeyini  pozarsa,  məhkəmə  belə  hərəkətləri  qəbul  etmir.  Belə  hallarda  məhkəmə 
mübahisəyə mahiyyəti üzrə baxır. 
M a d d  ə  5 3 .  İddianın dəyişdirilməsi 
İddiaçı məhkəmə tərəfindən qətnamə qəbul edilənə kimi iddianın əsasını və ya predmetini 
dəyişməyə, iddia tələbinin həcmini artırmağa və ya azaltmağa haqlıdır. 
M a d d  ə  5 4 .  Əsl olmayan tərəfin əvəz edilməsi 
54.1.  İddia  tələb  hüququ  olmayan  şəxs  tərəfindən  verildikdə  və  ya  iddiaya  cavab  verməli 
olmayan şəxsə verildikdə məhkəmə iddiaçının razılığı ilə, işi xitam etmədən ilk iddiaçını və ya 
cavabdehi əsl iddiaçı və ya cavabdeh ilə əvəz edə bilər. 
38 

54.2.  İddiaçı  özünün  əsl  iddiaçı  ilə  və  ya  cavabdehin  əsl  cavabdehlə  əvəz  edilməsinə  razı 
olmadıqda, məhkəmə işə irəli sürülmüş tələblər üzrə baxır. 
39 
54.3.  İddiaçı  cavabdehin  başqa  şəxslə əvəz  edilməsinə  razı  olmadıqda,  məhkəmə  bu  şəxsi 
ikinci cavabdeh kimi işə cəlb edə bilər. 
40 
54.4. Əsl olmayan tərəf əvəz edildikdən sonra işə əvvəldən baxılmağa başlanır. 
M a d d  ə  5 5 .  Mübahisə predmeti barəsində müstəqil tələblər irəli sürən üçüncü 
şəxslər 
55.1.  Mübahisə  predmeti  barəsində  müstəqil  tələblər  irəli  sürən  üçüncü  şəxslər məhkəmə 
qətnamə  çıxarana  qədər  bir  tərəfə  və  yaxud  hər  iki  tərəfə  qarşı  iddia  irəli  sürməklə  işə  qarışa 
bilərlər. 
55.2.  Onlar  həmin  kateqoriya  mübahisələr  üçün  qanunda  və  ya  müqavilələrdə  nəzərdə 
tutulmuş, iqtisad məhkəməsində cavabdehlə mübahisənin məhkəməyə qədər həlli (pretenziya) 
qaydasına əməl olunması vəzifəsi istisna olmaqla, iddiaçının bütün hüquqlarından istifadə edir 
və onun bütün vəzifələrini daşıyırlar. 
M a d d  ə  5 6 .  İşə bərpa etmək haqqında işlər üzrə üçüncü şəxslərin cəlb edilməsi 
56.1. Qanunsuz  olaraq işdən  çıxarılan və ya  başqa  işə keçirilən işçilərin  işə bərpa  edilməsi 
haqqında  işlər  üzrə  sərəncamı  ilə  işçini  işdən  çıxarmış  və  ya  başqa  işə  keçirmiş  vəzifəli  şəxsi 
məhkəmə cavabdehin tərəfində üçüncü şəxs kimi işdə iştirak etməyə cəlb edə bilər. 
56.2. Məhkəmə işçinin işdən çıxarılmasında və ya başqa işə keçirilməsində qanunun aşkar 
surətdə pozulduğunu müəyyən etdikdə, çarəsizlikdən məcburi işburaxma müddəti üçün və ya 
aşağı maaşlı işin görüldüyü müddət üçün haqq ödənilməsi ilə əlaqədar hüquqi şəxsə vurulmuş 
zərəri  və  ya  işçiyə  vurulmuş  mənəvi  zərəri  ödəmək vəzifəsini  təqsirli  vəzifəli  şəxsin  üzərinə 
qoya  bilər.  Belə  hallarda  vəzifəli  şəxslərdən  tutulmalı  olan  məbləğin  miqdarı  əmək 
qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir. 
41 
M a d d  ə  5 7 .   Mübahisə  predmeti  barəsində  müstəqil  tələblər  irəli  sürməyən  üçüncü 
şəxslər 
57.1. Mübahisə predmeti barəsində müstəqil tələblər irəli sürməyən üçüncü şəxslər iş üzrə 
birinci  instansiya  məhkəməsi  tərəfindən qətnamə  çıxarılana  qədər,  bu  qətnamə  tərəflərdən 
birinə  münasibətdə  onların  hüquq  və  vəzifələrinə  təsir  edə  biləcəyi  təqdirdə,  prosesdə 
iddiaçının  və  ya  cavabdehin  tərəfində  iştirak  edə  bilərlər.  Onlar  işdə  iştirak  edən  şəxslərin 
vəsatəti üzrə və ya məhkəmənin təşəbbüsü ilə işdə iştirak etməyə cəlb oluna bilərlər. 
57.2.  Müstəqil  tələblər  irəli  sürməyən  üçüncü  şəxslər  iddianın  əsasını  və  predmetini 
dəyişdirmək,  iddia  tələblərinin  miqdarını  artırmaq  və  ya  azaltmaq,  iddiadan  imtina  etmək, 
iddianı  etiraf  etmək və  ya  barışıq  sazişi  bağlamaq,  qarşılıqlı  iddia  vermək,  məhkəmə 
qətnaməsinin  məcburi  icrasını  tələb  etmək  hüquqları  istisna  olmaqla,  tərəfin  prosessual 
hüquqlarından istifadə edir və onun prosessual vəzifələrini daşıyırlar.
42 
M a d d  ə  5 8 .  Prosessual hüquq varisliyi 
58.1.  Mübahisə  edilən  hüquq  münasibətində  və  ya  qətnamə  ilə  müəyyən  edilən  hüquq 
münasibətində  tərəflərdən  biri  sıradan  çıxdıqda  (şəxs  öldükdə,  hüquqi  şəxs  yenidən təşkil 
edildikdə, tələb  güzəşt  edildikdə,  borc  köçürüldükdə  və  maddi  hüquq  münasibətlərində 
şəxslərin  dəyişməsinin  digər  hallarında)  məhkəmə  həmin  tərəfi  onun  hüquq  varisi  ilə  əvəz 
etməyə yol verir. Hüquq varisliyi prosesin hər hansı mərhələsində mümkündür. 

58.2. Hüquq varisi prosesə daxil olana qədər prosesdə edilmiş bütün hərəkətlər, onun əvəz 
etdiyi şəxs üçün məcburi olduğu kimi, hüquqi varisi üçün də məcburidir. 
M a d d  ə  5 9 .  Başqa şəxslərin  hüquqlarını və  dövlət mənafeyini müdafiə  etmək  üçün 
məhkəməyə müraciət etmə 
59.1. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda dövlət orqanları, ayrı‐ayrı fiziki və hüquqi şəxslər 
başqa şəxslərin hüquqlarının, azadlıqlarının və qanunla qorunan mənafelərinin müdafiəsi üçün 
onların xahişi ilə və yaxud digər şəxslərin mənafelərinin müdafiəsi üçün iddia ilə məhkəməyə 
müraciət edə bilərlər. Fəaliyyət  qabiliyyəti olmayan və ya yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin 
mənafelərinin müdafiəsi üçün maraqlı şəxslərin xahişi olmadan iddia qaldırıla bilər. 
59.2.  Başqa  şəxslərin  mənafelərinin  müdafiəsi  üçün  iddia  qaldıran  şəxslər  barışıq  sazişi 
bağlamaq  hüququndan  başqa  iddiaçının  bütün  prosessual  hüquqlarından  istifadə  edir  və 
vəzifələrini  daşıyırlar.  Həmin  şəxslərin  və  orqanların  iddiadan  imtina  etməsi,  xeyrinə  iddia 
qaldırılmış şəxsi işə mahiyyəti üzrə baxılmasını tələb etmək hüququndan məhrum etmir. 
59.3. Mənafeyi naminə iş  başlanmış şəxs  tələbdən  imtina etdikdə məhkəmə iş  üzrə  icraata 
xitam verir. 
M a d d  ə  6 0 .   Dövlət  orqanlarının  və  yerli  özünüidarə  orqanlarının  rəy  vermək  üçün 
prosesdə iştirakı 
Qanunla  nəzərdə  tutulmuş  hallarda  birinci  instansiya  məhkəməsi  qətnamə  çıxaranadək 
onlara tapşırılmış vəzifələrin həyata keçirilməsi, fiziki şəxslərin hüquqlarının, azadlıqlarının və 
qanunla qorunan mənafelərinin, habelə dövlət və ictimai mənafelərin müdafiəsi məqsədi ilə iş 
üzrə  rəy  vermək  üçün  dövlət  orqanlarını  və  yerli  özünüidarə  orqanlarını  prosesdə  iştirak 
etməyə cəlb edə bilər. 
M a d d  ə  6 1 .  Prosesin digər iştirakçıları 
İşdə  iştirak  edən  şəxslərdən  başqa  prosesdə  şahidlər,  ekspertlər,  mütəxəssislər, 
tərcüməçilər, nümayəndələr və vəkillər iştirak edə bilərlər. 
M a d d  ə  6 2 .  Şahid 
62.1.  Məhkəmə  tərəfindən  mübahisənin  düzgün  həlli  məqsədi  ilə  işin  halları  barədə 
məlumatı olan hər bir şəxs şahid qismində dindirilə bilər. 
62.2. Şahid qismində məhkəməyə çağırılan şəxs məhkəməyə gəlməyə və iş üzrə ona məlum 
olan məlumatları və halları bildirməyə borcludur. 
62.3. Şahid düzgün ifadə verməyə, hakimlərin və prosesdə iştirak edən şəxslərin suallarına 
cavab verməyə borcludur. 
62.4.  Şahid  bilərəkdən  yalan  ifadə  verməyə  və  ifadə  verməkdən  boyun  qaçırmağa  görə 
cinayət məsuliyyəti daşıyır. 
M a d d  ə  6 3 .  Ekspert 
63.1. Xüsusi biliyə malik olan, bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş hallarda rəy verməsi zəruri 
hesab edilən və məhkəmə tərəfindən təyin edilən şəxs məhkəmədə ekspert qismində çıxış edə 
bilər. 
63.2.  Ekspertizanın  aparılması  tapşırılan  şəxs  məhkəmənin  çağırışı  üzrə  gəlməyə  və 
qarşısına  qoyulan  suallar  barədə  obyektiv  rəy  verməyə  borcludur.  Ekspert  onun  üzərinə 

qoyulan  vəzifəni  yerinə  yetirmək  üçün  zəruri  biliyə  malik  olmadıqda,  rəy  verməkdən  imtina 
etməlidir. 
63.3.  Rəy  vermək zəruri  olduqda,  ekspert  iş  materialları  ilə  tanış  olmaq,  məhkəmə 
iclaslarında iştirak etmək, suallar vermək, əlavə materialların təqdim edilməsini məhkəmədən 
xahiş etmək hüquqlarına malikdir. 
63.4. Ekspert bilə‐bilə yalan rəy verməyə görə cinayət məsuliyyəti daşıyır.
43 
M a d d  ə  6 4 .  Mütəxəssis 
64.1. İşə baxılarkən məhkəməyə kömək etmək üçün zəruri texniki, digər bilik və düşüncəyə 
malik olan şəxs məhkəmədə mütəxəssis qismində çıxış edə bilər. 
64.2.  Mütəxəssis  qismində  məhkəməyə  çağırılmış  şəxs  məhkəməyə  gəlməyə, məhkəmənin 
və tərəflərin verdiyi suallara cavab verməyə, şifahi və yazılı məsləhətlər və izahatlar verməyə, 
zəruri hallarda məhkəməyə texniki kömək göstərməyə borcludur. 
M a d d  ə  6 5 .  Tərcüməçi 
65.1.  Dilləri  bilən,  tərcümə  etmək  üçün  zəruri  biliyə  malik  olan  və  bu  Məcəllədə  nəzərdə 
tutulmuş hallarda məhkəmə tərəfindən təyin edilmiş şəxs tərcüməçi hesab olunur. 
65.2. Tərcüməçi proses iştirakçıları tərəfindən təklif olunan şəxslərdən təyin oluna bilər. 
65.3.  Prosesin  digər iştirakçıları  dilləri  bilsələr də, tərcüməçi  vəzifəsini  öz  üzərinə  götürə 
bilməzlər. 
65.4. Tərcüməçi məhkəmənin çağırışı üzrə gəlməyə, tam, dəqiq və vaxtında tərcümə etməyə 
borcludur. 
65.5.  Tərcüməçi  tərcüməni  dəqiqləşdirmək  üçün  proses  iştirakçılarına  suallar  verməyə 
haqlıdır. 
65.6. Tərcüməçi bilə‐bilə yanlış tərcüməyə görə cinayət məsuliyyəti daşıyır. 
44 
M a d d  ə  6 6 .  Vəkil 
Azərbaycan  Respublikasının  ərazisində  mülki  prosesdə  vəkil  kimi  Azərbaycan 
Respublikasında müəyyən olunmuş qaydada səlahiyyəti təsdiq olunmuş vəkillər iştirak edirlər. 
M a d d  ə  6 7 .  Vəkilin_prosesdə_məcburi_iştirakı_45'>Vəkilin prosesdə məcburi iştirakı 
45 
67.1. Kassasiya və əlavə kassasiya şikayətləri, habelə məhkəmə aktına yeni açılmış hallar 
üzrə yenidən baxılması haqqında ərizələr yalnız vəkil tərəfindən tərtib edildikdə icraata qəbul 
edilir.  Kassasiya  və  əlavə  kassasiya  qaydasında,  habelə  məhkəmə  aktına  yeni  açılmış  hallar 
üzrə  yenidən  baxıldıqda  işdə  iştirak  edən  şəxslər məhkəmə  iclaslarında  yalnız  vəkillə  birgə 
iştirak edirlər. 
67.2. Bu Məcəllə ilə vəkilin prosesdə məcburi iştirakı tələb olunduğu hallarda işdə iştirak 
edən şəxslərin vəkilin xidmətlərini ödəmək üçün kifayət qədər vəsaiti olmadıqda, məhkəmə 
aktını qəbul etmiş məhkəmə işdə iştirak edən şəxslərin yazılı müraciəti əsasında vəkilin 
prosesdə iştirakını təmin edir. 
M a d d  ə  6 8 .  Vəkilin hüquq və vəzifələri 
68.1. İş məhkəmə baxışına hazırlandıqda və həmin işə məhkəmədə baxıldıqda vəkil ixtisaslı 
hüquqi yardım göstərməyə borcludur. 

68.2.  Məhkəmə  tərəfindən işə  buraxılmış  vəkil  iş  materialları  ilə  tanış  olmaq,  onlardan 
çıxarışlar  götürmək,  surətlərini  çıxartmaq,  sübutlar  təqdim  etmək və  sübutların  tədqiqində 
iştirak etmək, işdə iştirak edən başqa şəxslərə, şahidlərə, ekspertlərə və mütəxəssislərə suallar 
vermək,  vəsatət  vermək,  habelə  əlavə  sübutlar  tələb  olunması  barədə  vəsatət  vermək, 
məhkəməyə  şifahi  və  yazılı  izahat  vermək,  məhkəmə  baxışı  gedişində  baş  verən  bütün 
məsələlər  barədə  öz  dəlil  və  mülahizələrini  təqdim  etmək,  işdə  iştirak  edən  digər  şəxslərin 
vəsatət və dəlillərinə etiraz etmək hüququna malikdir. 
68.3.  İşdə  iştirak  edən  şəxslərin  tapşırığı  ilə  vəkalət  əsasında  vəkil  məhkəmə  aktlarından 
şikayət verir və qanunla ona verilmiş sair hüquqlardan istifadə edir. 
F ə s i l   6 
MƏHKƏMƏDƏ NÜMAYƏNDƏLİK 
M a d d  ə  6 9 .  Nümayəndə vasitəsi ilə işin aparılması 
69.1. Hər bir fiziki və ya hüquqi şəxs şəxsən, yaxud müvafiq qaydada səlahiyyəti müəyyən 
edilmiş nümayəndəsi vasitəsi ilə məhkəməyə iddia verə bilər. Zəruri olduqda məhkəmə izahat 
vermək üçün tərəfi şəxsən məhkəməyə çağırmaq hüququna malikdir. 
69.2. Hüquqi şəxslər məhkəmədə qanunlarla, normativ hüquqi aktlarla və ya hüquqi şəxsin 
təsis sənədləri ilə müəyyən edilmiş orqanlar, yaxud hüquqi şəxslər tərəfindən bu məqsədlərlə 
vəkil edilmiş nümayəndələri vasitəsi ilə təmsil olunurlar. 
69.3.  Təşkilat  rəhbərinin  səlahiyyəti  onun  tərəfindən məhkəməyə  təqdim  edilmiş  xidməti 
vəzifəsini  bildirən sənədi,  zəruri  olduqda  isə  təsis  sənədləri  ilə  (nizamnamə,  müqavilə  ilə) 
təsdiq olunur. 
69.4. Ləğv edilən hüquqi şəxsin adından məhkəmədə ləğvetmə komissiyasının səlahiyyətli 
nümayəndəsi çıxış edir. 
M a d d  ə  7 0 .  Məhkəmədə nümayəndə ola bilən şəxslər 
Bu Məcəllənin 71‐ci maddəsində sadalanan şəxslər istisna olmaqla, məhkəmədə iş aparmaq 
üçün  səlahiyyəti  lazımi  qaydada  rəsmiləşdirilmiş  hər  hansı  fəaliyyət  qabiliyyətli  şəxs 
nümayəndə ola bilər. 
M a d d  ə  7 1 .  Məhkəmədə nümayəndə ola bilməyən şəxslər 
71.1.  Tam  fəaliyyət  qabiliyyəti  olmayan,  yaxud  qəyyumluq  və  ya  himayəçilik  altında  olan 
şəxslər məhkəmədə nümayəndə ola bilməzlər. 
71.2.  Hakimlər,  müstəntiqlər,  prokurorlar,  Azərbaycan  Respublikası  Milli  Məclisinin  və 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisinin  deputatları,  onların  prosesdə  müvafiq  orqanın 
səlahiyyətli təmsilçiləri və ya qanuni nümayəndələr kimi iştirak etdiyi hallar istisna edilməklə, 
məhkəmədə nümayəndə ola bilməzlər. 
71.3.  Şəxs,  mənafeyi  təmsil  edilənin  mənafeyinə  zidd  olan  şəxslərə  həmin  iş  üzrə  hüquqi 
yardım  göstərirsə  və  ya  əvvəllər  belə  yardım  göstərmişsə,  yaxud  hakim,  prokuror,  ekspert, 
mütəxəssis,  tərcüməçi,  şahid,  hal  şahidi  və  ya  məhkəmə  iclasının  katibi  qismində  iştirak 
etmişsə, eləcə də o,  işə  baxılmasında iştirak edən vəzifəli şəxslə  qohumdursa, nümayəndə ola 
bilməz. 
71.4.  Bu  Məcəllənin  19  və  20‐ci  maddələrində  göstərilən  hallar  və əsaslar  olduqda  işdə