AZƏrbaycan respublikasinin müLKİ prosessual məCƏLLƏSİ MÜNDƏRİcat

ödənilməsi 
İddianın  rədd  edilməsi  haqqında  qətnamə  qanuni  qüvvəyə  mindikdən  sonra  cavabdeh 
iddianın  təmin  edilməsi  ilə  əlaqədar  məhkəmə  tərəfindən tədbirlərin  görülməsi  nəticəsində 
vurulmuş zərəri iddiaçıdan tələb etməyə haqlıdır. 
F ə s i l   1 4  
İŞLƏRİN MƏHKƏMƏDƏ BAXILMAĞA HAZIRLANMASI 
M a d d  ə  1 6 5 .  İşlərin məhkəmədə baxılmağa hazırlanması vəzifəsi 
Hakim çəkişmə prinsipinə əməl etməklə işlərin, məhkəmə iclasında məhkəmə araşdırmaları 
aparılması,  mahiyyəti  üzrə  işə  baxılıb  qətnamə  qəbul  edilməsinə  yönələn  bütün  lazım  olan 
hərəkətləri etməlidir. 
M a d d  ə  1 6 6 .  İşi məhkəmədə baxılmağa hazırlamaq haqqında qərardad 
166.1. İşin məhkəmədə baxılmağa hazırlanması haqqında hakim qərardad çıxarır. 
166.2.  Qərardadda  işin  hazırlanması  barədə  ediləcək hərəkətlər,  işin  məhkəmə  iclasında 
baxılmağa təyin edilməsi, onun keçirilmə yeri və vaxtı göstərilir. 
M a d d  ə  1 6 7 .  İşin məhkəmədə baxılmağa hazırlamaq üzrə hakimin hərəkətləri 
167.1.  Hakim  çəkişmə  prinsipinə  əməl  etməklə, işi məhkəmədə  baxılmağa  hazırlamaq 
qaydasında aşağıdakı hərəkətləri edir: 
167.1.1.  işdə  iştirak  edən  şəxslərə  işin  icraatı  barədə  məlumat  verir,  onların  iştirakı  ilə 
iddianın məhkəməyə çıxarılması məsələsi müzakirə edilir; 
167.1.2.  cavabdehin  və  ya  cavabdehlərin  iştirakı  ilə  iddia  tələbinin  mahiyyəti  barəsində 
iddiaçıdan izahat alır, cavabdeh tərəfindən edilə biləcək etirazları araşdırır, hakim zəruri olan 
hallarda  əlavə  sübutların  təqdim  edilməsini  təklif  edir,  prosessual  hüquq  və  vəzifələrini  ona 
izah edir; 
167.1.3. cavabdehi çağırır, iddiaçının iştirakı ilə ondan işin halları barədə izahat alır, iddiaya 
qarşı nə  kimi  etirazlar  olduğunu  və  həmin  etirazların  hansı  sübutlarla  təsdiq  edilə  biləcəyini 
aydınlaşdırır,  xüsusilə  mürəkkəb işlər  üzrə  işə  dair  yazılı  sübutları  müəyyən  olunmuş 
müddətdə  və surəti  iddiaçıya  verilməklə  təqdim  etməyi cavabdehə təklif edir, ona  prosessual 
hüquq və vəzifələrini izah edir; 
167.1.4.  birgə  cavabdehlərin  və  birgə  iddiaçıların  və  ya  üçüncü  şəxslərin  işə  daxil  olması 
məsələsini, habelə əsl olmayan tərəfin əvəz edilməsi məsələsini həll edir; 

167.1.5.  mübahisəni  həll  etmək  üçün  tərəflərin  münsiflər məhkəməsinə  müraciət  etmək 
hüququnu və bu hərəkətin nəticələrini onlara izah edir; 
167.1.6. tərəflərin barışması üçün tədbirlər görür; 
167.1.7.  işin  nəticəsində  maraqlı  olan  fiziki  və  hüquqi  şəxslərə  onun  baxılma  yeri  və  vaxtı 
barədə məlumat verir; 
167.1.8. şahidlərin çağırılması məsələsini həll edir; 
167.1.9.  tərəflərin  vəsatəti  və  ya  öz  təşəbbüsü  ilə  ekspertiza  təyin  edir,  habelə  prosesdə 
iştirak etmək üçün mütəxəssis və tərcüməçi cəlb edilməsi məsələsini həll edir; 
167.1.10. tərəflərin vəsatəti ilə fiziki və hüquqi şəxslərdən sübutlar tələb edir; 
167.1.11.  təxirə  salınmamalı  hallarda  işdə  iştirak  edən  şəxslərə  xəbər  verməklə  maddi  və 
yazılı sübutların yerində müayinəsini aparır; 
167.1.12. məhkəmə tapşırıqları göndərir; 
167.1.13. iddianın təmin edilməsi üçün tədbirlər görür. 
167.2. Hakim işin düzgün və vaxtında həll edilməsinə yönələn digər hərəkətləri də edir. 
M a d d  ə  1 6 8 .  Ərizənin və ona əlavə edilmiş sənədlərin cavabdehə rəsmi qaydada 
verilməsi 
168.1.  Hakim  iddia  ərizəsinin  surətinin  və  ona  əlavə  edilmiş  sənədlərin  cavabdehə  rəsmi 
qaydada verilməsini təmin edir, zəruri hallarda müəyyən edilmiş müddətdə özünün rəy və ya 
etirazlarını və bu etirazlarını əsaslandıran sübutlarını təqdim etməyi təklif edir. 
73 
Hakim  izah  edir  ki,  cavabdeh  tərəfindən  sübutların  və  etirazın  təqdim  edilməməsi  işdə 
mövcud olan sübutlar əsasında işə baxılmasına mane olmur. 
168.2.  Mülki  iş  üzrə  iddia  ərizəsinin  surətinin  və  ona  əlavə  edilmiş  sənədlərin  cavabdehə 
rəsmi  qaydada  verilməsi  iddiaçı  tərəfindən də  edilə  bilər.  Bu  halda  iddiaçı  məhkəməyə 
göndərilən sənədlərin rəsmi qaydada verilməsini təsdiq edən sənəd təqdim etməlidir. 
74 
M a d d  ə  1 6 9 .  Bir neçə iddia tələbinin birləşdirilməsi və ayrılması 
169.1. Hakim tələblərə ayrıca baxılmasını məqsədə müvafiq hesab edərsə, tələblərdən birini 
və ya bir neçəsini ayrıca icraata ayırmağa haqlıdır. 
169.2.  Bir  neçə  iddiaçı  iddia  verərsə  və  ya  bir  neçə  cavabdehə  qarşı  iddia  verilərsə,  hakim 
tələblərə  ayrıca  baxılmasını  məqsədə  müvafiq  hesab  edərsə,  bir  və  ya  bir  neçə  tələbi  ayrıca 
icraata ayırmağa haqlıdır. 
169.3. Hakim həmin məhkəmənin icraatında eyni tərəflərin iştirak etdiyi eyni növlü bir neçə 
işin,  yaxud  bir  iddiaçının  müxtəlif  cavabdehlərə,  yaxud  müxtəlif  iddiaçıların  eyni  cavabdehə 
iddiaları  üzrə  bir  neçə  işin  olduğunu  müəyyən  etdikdə,  bu  işlərin  birləşdirilməsini 
məqsədəmüvafiq  hesab  edərsə,  onları  birlikdə  baxılmaq  üçün  bir  icraatda  birləşdirməyə 
haqlıdır. 
169.4.  Bu  Məcəllənin  169.1‐169.3‐cü  maddələrində  göstərilən hərəkətləri  hakim  çəkişmə 
prinsipinə  əməl  etməklə  həmin  məsələ  üzrə  işdə  iştirak  edən  şəxsləri  dinlədikdən  sonra  edə 
bilər. 
75 
M a d d  ə  1 7 0 .  İşin məhkəmə baxışına hazırlanması zamanı iş üzrə icraatın 
dayandırılması, xitam verilməsi və ərizənin qaytarılması 

170.1.  Bu  Məcəllənin  254,  255,  261.0.1—261.0.3  və  261.0.6—261.0.8‐ci  maddələrində 
göstərilən  əsaslar  olduqda,  məhkəmə  baxışına  hazırlığın  icraatı  dayandırıla  və  ya  xitam  edilə 
bilər, yaxud iddiaçının vəsatəti ilə ərizə qaytarıla bilər. 
170.2. İşin məhkəmə baxışına hazırlanmasının dayandırılması və ya xitam verilməsi zamanı 
hakim qərardad çıxarır. 
170.3.  Bu  Məcəllənin  170.1‐ci  və  170.2‐ci  maddələrində  göstərilən  qaydada  qəbul  edilmiş 
qərardaddan şikayət verilə bilər. 
76 
M a d d  ə  1 7 1 .  İşin məhkəmə baxışına təyin edilməsi 
Hakim işi kifayət qədər hazırlanmış hesab etdikdə, işdə iştirak edən şəxslərə prosesin vaxtı 
və  yeri  haqqında  məlumat  verməklə,  onun  məhkəmə  iclasında  baxılmağa təyin  edilməsi 
haqqında qərardad çıxarır. 
F ə s i l   1 5  
MƏHKƏMƏ BAXIŞI 
M a d d  ə  1 7 2 .  İşlərin baxılması və həll edilməsi müddətləri 
172.1.  Ərizə  məhkəməyə  daxil  olduğu  vaxtdan  sonra  3  aydan  gec  olmayan  müddətdə  işə 
baxılmalı və həmin işin həllinə dair qətnamə və ya qərardad çıxarılmalıdır. 
77 
172.2. İşə bərpa, aliment tutulması, dövlət orqanlarının, ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin 
qərarlarının,  hərəkətlərinin  (və  ya  hərəkətsizliklərinin)  düzgün  olmaması  barədə  işlərə  1  ay 
müddətində baxılır və həll edilir. 
172.3. Ayrı‐ayrı kateqoriya işlərə baxılması və onların həllinə dair qətnamə və ya qərardad 
çıxarılması üçün qanunla qısaldılmış müddətlər müəyyən edilə bilər. 
78 
M a d d  ə  1 7 3 .  Məhkəmə iclası 
İşə, işdə iştirak edən şəxslər mütləq xəbərdar edilməklə, məhkəmə iclasında baxılır. 
M a d d  ə  1 7 4 .  Məhkəmə iclasına sədrlik edən 
174.1. İşə təkbaşına baxan hakim sədrlik edən sayılır. 
174.2. Sədrlik edən işin bütün hallarının, tərəflərin hüquq və vəzifələrinin tam, hərtərəfli və 
obyektiv surətdə aydınlaşdırılmasını təmin edərək məhkəmə iclasına rəhbərlik edir, baxılan işə 
aidiyyəti olmayan hər şeyi məhkəmə baxışından çıxarır. 
174.3.  Prosesdə  iştirak  edən  şəxslərdən hər  hansı  biri  sədrlik  edənin  hərəkətlərinə  qarşı 
etiraz  etdiyi  hallarda,  bu  etiraz  məhkəmə  iclasının  protokolunda  yazılır.  Sədrlik  edən  öz 
hərəkətləri ilə bağlı şərhlər verir. 
174.4. Sədrlik edən məhkəmənin iclasında müvafiq qaydaya riayət olunmasını təmin etmək 
üçün  zəruri  tədbirlər  görür.  Onun  göstərişləri  prosesin  bütün  iştirakçıları,  habelə  məhkəmə 
iclası zalında olan şəxslər üçün məcburidir. 
M a d d  ə  1 7 5 .  Məhkəmə baxışının bilavasitəliyi və şifahiliyi 
175.1.  Məhkəmə  işə  baxarkən iş  üzrə  sübutları  bilavasitə  tədqiq  etməyə, tərəflərin  və 
üçüncü  şəxslərin  izahatlarını,  şahidlərin  ifadələrini,  ekspertlərin  rəylərini  dinləməyə,  yazılı 

sübutlarla  tanış  olmağa,  maddi  sübutları  müayinə  etməyə, səs  yazılarına  qulaq  asmağa, 
videoyazılara baxmağa və işə baxılması ilə əlaqədar digər hərəkətləri etməyə borcludur. 
175.2.  Zəruri  hallarda  iş  üzrə  sübutların  tədqiqi  zamanı  məhkəmə  mütəxəssisin  məsləhəti 
və şərhini dinləyir. 
175.3. İşə şifahi və hakimlərin dəyişilməz tərkibində baxılır. 
M a d d  ə  1 7 6 .  Məhkəmə iclasında qayda 
176.1. Məhkəmə (hakim) iclas zalına daxil olduqda məhkəmə iclası katibi «məhkəmə gəlir» 
elan edir və məhkəmə iclasında iştirak edənlərin hamısı ayağa qalxır. İclas zalında olan bütün 
şəxslər məhkəmə  qətnaməsini  və  ya  iş  qətnamə  çıxarılmadan  qurtardıqda  məhkəmə 
qərardadlarını ayaq üstə duraraq dinləyirlər. 
176.2.  Prosesdə  iştirak  edən  şəxslər  hakimə  «möhtərəm  hakim»  sözləri  ilə  müraciət  edir, 
ifadə  və  izahat  verərkən  ayaq  üstə  dayanırlar.  Bu  qaydadan  kənara  çıxmağa  yalnız  hakimin 
icazəsi ilə yol verilə bilər. 
176.3.  İşə  məhkəmənin  normal  işləməsini  və  proses  iştirakçılarının  təhlükəsizliyini  təmin 
edən şəraitdə baxılır. 
Bu şəraitin təmin edilməsi üçün zəruri hallarda işə məhkəmə nəzarətçiləri cəlb edilir. 
176.4.  Məhkəmə  iclası  başlanandan  sonra  sədrlik  edənin  razılığı  olmadan  məhkəmə  iclası 
zalına daxil olmaq və oradan çıxmaq olmaz. 
176.5. İşdə iştirak edən şəxslərin və açıq məhkəmə iclasında olan şəxslərin məhkəmə iclası 
zalında əyləşdikləri yerdən məhkəmə baxışının gedişini yazılı formada , həmçinin məhkəmənin 
icazəsi  ilə  kompyuterdən  istifadə  etməklə  istifadə  etməklə  qeydə  almaq  hüququ  vardır. 
Məhkəmə iclasında qeydlərin səsyazan vasitələrdən istifadə etməklə aparılmasına, habelə kino 
və  fotoçəkilişə,  videoyazıya,  canlı  yayıma  (o  cümlədən,  mobil  rabitə  vasitələri  ilə) işdə  iştirak 
edən  şəxslərin  rəyi  nəzərə  alınmaqla  məhkəmənin  icazəsi  ilə  yol  verilir.  Göstərilən hərəkətlər 
məhkəmə baxışının normal gedişinə mane olmamalıdır və vaxtla məhdudlaşdırıla bilər. 
79 
176.6.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər,  prosesin  digər iştirakçıları  və  məhkəmə  iclası  zalında  olan 
bütün şəxslər sədrlik edənin müəyyən etdiyi qaydaya və tapşırıqlara riayət etməyə borcludur. 
M a d d  ə  1 7 7 .  Məhkəmə iclasında qaydanı pozan şəxslər haqqında görülən tədbirlər 
177.1.  Məhkəmə  iclasına  vaxtında  gəlməyən və  yaxud  məhkəmə  iclasında  qaydanı  pozan 
şəxslərə sədrlik edən məhkəmənin adından xəbərdarlıq edir. 
177.2.  Qaydanı  təkrar  pozan  şəxs  sədrlik  edənin  qərardadı  ilə  məhkəmə  iclası  zalından 
çıxarılır. 
177.3.  Sədrlik  edən məhkəmə  iclasında  qaydanı  kobud  surətdə  pozan  və  ya  məhkəməyə 
açıq surətdə hörmətsizlik edən şəxslər barəsində qərardad çıxararaq, onları əlli beş manatadək 
cərimə etməyə və yaxud 3 saatdan 24 saata kimi tutmağa haqlıdır.
80 
177.4.  Məhkəmə  iclasında  qaydanı  pozan  şəxsin  əməlində  cinayət tərkibi  olarsa,  hakim 
onun barəsində cinayət işi başlamaq üçün materialları müvafiq orqanlara göndərir. 
177.5.  Məhkəmə  iclasında  olan  şəxslər tərəfindən  qaydalar  kütləvi  şəkildə  pozulduqda, 
hakim işdə iştirak etməyən bütün şəxsləri məhkəmə iclası zalından çıxara bilər. 
177.6.  İşdə  iştirak  edən  şəxs  tərəfindən  qaydalar  təkrar  pozulduqda,  onlar  məhkəmənin 
qərardadı  ilə  məhkəmə  baxışının  bütün  müddətində  və  yaxud  bir  hissəsində  məhkəmə  iclası 
zalından  çıxarıla  bilər.  Yenidən məhkəmə  iclası  zalına  buraxılan  şəxs  onun  iştirakı  olmadan 
həyata keçirilən prosessual hərəkətlərlə tanış ola bilər. 

M a d d  ə  1 7 8 .  Məhkəmə iclasının açılması 
İşə  baxılması  üçün  təyin  olunmuş  vaxtda  hakim  məhkəmə  iclasını  açır  və  məhkəmənin 
hansı işə baxmalı olduğunu elan edir. 
M a d d  ə  1 7 9 .  Məhkəmə prosesi iştirakçılarının gəlməsini yoxlama 
179.1. Məhkəmə iclasının katibi həmin iş üzrə çağırılanlardan kimin gəldiyini, gəlməyənlərə 
məhkəmə  bildirişlərinin  verilib‐verilmədiyini  və  onların  gəlməmələrinin  səbəbləri  barədə  nə 
kimi məlumatlar olduğunu məhkəməyə məruzə edir. 
81 
179.2. Sədrlik edən prosesə gələn iştirakçıların şəxsiyyətini müəyyən edir, vəzifəli şəxslərin 
və nümayəndələrin səlahiyyətlərini yoxlayır. 
M a d d  ə  1 8 0 .  Tərcüməçiyə onun vəzifələrinin izah edilməsi 
180.1.  Sədrlik  edən məhkəmə  icraatının  aparıldığı  dili  bilməyən  şəxslərin  izahatlarını, 
ifadələrini,  vəsatətlərini  tərcümə  etmək,  həmin  şəxslərə  isə  işdə  iştirak  edən  şəxslərin  və 
şahidlərin  ifadələrini,  izahatlarını,  vəsatətlərini,  işdə  olan  və  elan  edilən sənədlərin, 
səsyazmaların,  ekspert  rəylərinin,  mütəxəssis  məsləhətlərinin  məzmununu,  habelə  sədrlik 
edənin sərəncamlarını, məhkəmə qərardad və qətnamələrini tərcümə etmək vəzifəsini ona izah 
edir. 
180.2.  Sədrlik  edən tərcüməçiyə,  bilə‐bilə  düzgün  edilməyən tərcüməyə  görə  cinayət 
məsuliyyəti  barədə  xəbərdarlıq  edir,  bu  barədə  tərcüməçinin  iltizamı  məhkəmə  iclasının 
protokoluna əlavə edilir. 
180.3.  Tərcüməçi  məhkəməyə  gəlməkdən və  ya  öz  vəzifəsini  icra  etməkdən  boyun 
qaçırdıqda, ona yüz on manatadək cərimə tətbiq edilə bilər.
82 
180.4. Bu maddənin qaydaları kar və lalların işarələrini izah edən (surdotərcüməçi) şəxslərə 
də aiddir. 
M a d d  ə  1 8 1 .  Şahidlərin məhkəmə iclası zalından çıxarılması 
Gəlmiş  şahidlər məhkəmə  iclası  zalında  xüsusi  ayrılmış  otağa  çıxarılırlar.  Sədrlik  edən 
dindirilmiş şahidlərin dindirilməmiş şahidlərlə əlaqə saxlamaması üçün tədbirlər görür. 
M a d d  ə  1 8 2 .   Məhkəmə  tərkibinin  elan  olunması  və  etiraz  etmək  hüququnun  izah 
edilməsi 
182.1.  Sədrlik  edən məhkəmə  tərkibini  elan  edir,  kimin  ekspert,  mütəxəssis,  tərcüməçi, 
məhkəmə  iclası  katibi  kimi  iştirak  etdiyini  bildirir  və  işdə  iştirak  edən  şəxslərin  onlara  etiraz 
etmək hüququnu izah edir. 
182.2. Etiraz əsaslı olmalı və yazılı formada verilməlidir. 
Etiraz  etməyin  səbəbləri  prosesin  hazırlıq  mərhələsində  deyil,  müstəqil  olaraq  məhkəmə 
iclasında göstərilir. 
182.3.  Etiraz  üçün  əsaslar,  edilən  etirazın  həlli  qaydası  və  bu  cür  etirazın  təmin  edilmə 
nəticələri bu Məcəllənin 19—23‐cü maddələri ilə müəyyən olunur. 
M a d d  ə  1 8 3 .  İşdə iştirak edən şəxslərə onların hüquq və vəzifələrinin izah olunması 
Sədrlik edən, işdə iştirak  edən şəxslərə  onların  prosessual hüquq  və  vəzifələrini izah  edir, 
habelə tərəflərə, mübahisəni həll etmək üçün  onların  münsiflər məhkəməsinə müraciət  etmək 
hüquqlarını və bu cür hərəkətin nəticələrini izah edir. 

M a d d  ə  1 8 4 .  İşin və mübahisənin vəziyyətinin müzakirə edilməsi. İşdə iştirak edən 
şəxslərin vəsatətlərinin həlli 
184.1.  Hakim  tərəflərlə  işin  və  mübahisənin  vəziyyətini  müzakirə  edir,  onların  bütün 
sübutları təqdim edib‐etməmələrini, iş materialları ilə tanış olub‐olmamalarını aydınlaşdırır. 
184.2.  Hakimin  işdə  iştirak  edən  şəxslərə  təklif  etməsinə  baxmayaraq,  onların  iddia 
ərizəsinə  dair  rəyi  (etirazı)  və  ya  əlavə  sübutları  təqdim  etməməsi,  işdə  olan  mövcud 
materiallar əsasında işə baxılmasına mane olmur. 
184.3.  Hakim  yeni  sübut  təqdim  edilməsi  üçün  işin  təxirə  salınması  haqqında  verilmiş 
vəsatəti, əgər o, işin baxılmasını yubadırsa və tərəflər işə baxılana qədər həmin sübutları kobud 
səhlənkarlıqları üzündən təqdim etməyiblərsə, onu gecikmiş kimi rədd edə bilər. 
184.4. İşə baxılması  ilə əlaqədar olan  məsələlərə dair  işdə iştirak edən şəxslərin  vəsatətləri 
işdə  iştirak  edən  digər  şəxslərin  fikirləri  dinlənildikdən  sonra  məhkəmə  qərardadları  ilə  həll 
olunur. 
M a d d  ə  1 8 5 .   İşdə  iştirak  edən  şəxslərin  və  nümayəndələrin  məhkəmə  iclasına 
gəlməməsinin nəticələri 
185.1.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər,  məhkəməyə  gəlməyə  və  ya  gəlməməyin  səbəbini  və  ya 
mümkünsüzlüyünü bildirməyə və bu səbəblərin üzürlü olması barədə sübutlar təqdim etməyə 
borcludurlar. 
185.2.  İşdə  iştirak  edən  şəxslərdən hər  hansı  biri  məhkəmə  iclasına  gəlmədikdə,  onlara 
məhkəmə bildirişi verilməsi haqqında məlumat olmadıqda, işə baxılması təxirə salınır. 
83 
185.3.  Əgər işdə  iştirak  edən  şəxslər məhkəmə  iclasının  vaxtı  və  yeri  haqqında  lazımi 
qaydada  xəbərdar  ediliblərsə, məhkəmə  gəlməməyin  səbəblərini  üzürlü  hesab  etdikdə  işə 
baxılmasını təxirə salır. 
185.4. Tərəflər və yaxud iddiaçı məhkəmə baxışının vaxtı və yeri haqqında lazımi qaydada 
xəbərdar edilib, lakin onlar məhkəmə iclasına təkrar gəlmədikdə məhkəmə həmin işə baxmağa 
haqlıdır. 
Belə hallarda bu Məcəllənin müvafiq olaraq 259.0.6‐cı və 259.0.7‐ci maddələri tətbiq edilir. 
185.5.  Məhkəmə  iclasının  vaxtı  və  yeri  haqqında  lazımi  qaydada  xəbərdar  edilmiş 
cavabdehin  gəlməməsinin  səbəbləri  haqqında  məlumat  olmadıqda  və  ya  məhkəmə 
gəlməməyin  səbəblərini  üzürsüz  hesab  etdikdə,  yaxud  məhkəmə  cavabdehin  icraatı  qəsdən 
yubandırdığını  aşkar  etdikdə, işə  baxmağa  haqlıdır.  Bu  halda  qətnamə  çəkişmə  şəraitində 
qəbul  edilmiş  kimi  qiymətləndirilərək  cavabdehə  apellyasiya  qaydasında  şikayət  etmək 
hüququ verilir. 
185.6.  İşdə  iştirak  edən  şəxsin  nümayəndəsinin  gəlməməsi  işə  baxılmasına  mane  olmur. 
Hakim işdə iştirak edən şəxsin vəsatəti ilə onun nümayəndəsinin üzürlü səbəbdən gəlməməsi 
ilə əlaqədar işin baxılmasını təxirə sala bilər. 
185.7.  Tərəflər məhkəmədən işə  onların  iştirakı  olmadan  baxılmasını  xahiş  etməkdə  haqlı 
olsalar da, məhkəmə onların gəlməsini məcburi hesab edə bilər. 
84 
M a d d  ə  1 8 6 .  Şahidlərin, ekspertin və mütəxəssisin məhkəmə iclasına gəlməməsinin 
nəticələri 
186.1.  Şahidlər,  ekspertlər və  ya  mütəxəssislər məhkəmə  iclasına  gəlmədikdə, məhkəmə 
onların  iştirakı  olmadan  işə  baxmağın  mümkün  olması  haqqında  işdə  iştirak  edən  şəxslərin 
mülahizəsini dinləyir və məhkəmə araşdırmasını davam etdirmək və ya işə baxılmasını təxirə 
salmaq haqqında qərardad çıxarır. 

186.2. Çağırılmış şahid, ekspert və ya mütəxəssis məhkəmə tərəfindən üzürsüz hesab edilən 
səbəblərə  görə  məhkəmə  iclasına  gəlmədikdə,  o,  yüz  on  manatadək cərimə  edilə  bilər.  Şahid 
üzürsüz səbəbdən ikinci dəfə gəlmədikdə məcburi qaydada gətirdilə bilər.
85 
M a d d  ə  1 8 7 .  Ekspertə və mütəxəssisə onların hüquq və vəzifələrinin izah edilməsi 
Sədrlik  edən  ekspertə  və  mütəxəssisə  onların  hüquq  və  vəzifələrini  izah  edir,  habelə 
eksperti  bilə‐bilə  yalan  rəy  verməyə  görə  cinayət məsuliyyəti  daşıması  barədə  xəbərdar  edir. 
Ekspertdən məsuliyyət və  vəzifələrinin  izah  edilməsi  barədə  iltizam  alınır.  İltizam  məhkəmə 
iclasının protokoluna əlavə edilir.
86 
M a d d  ə  1 8 8 .  İşə baxılmasının təxirə salınması 
188.1. İşə baxılmasının təxirə salınmasına bu Məcəllə ilə nəzərdə tutulmuş hallarda, habelə 
əgər hakim həmin məhkəmə iclasında işə baxılmasını qeyri‐mümkün hesab edərsə, işdə iştirak 
edən  şəxslərdən hər  hansı  biri  gəlmədiyinə,  qarşılıqlı  iddia  verildiyinə,  əlavə  sübutlar  təqdim 
və tələb etmək zərurəti olduğuna, işdə iştirak etməyə digər şəxs cəlb edildiyinə, hər hansı digər 
prosessual hərəkətlər edilməyə görə yol verilir. 
188.2.  İşə  baxılması  təxirə  salındıqda,  proses  iştirakçılarını  çağırmaq  və  ya  sübutlar  tələb 
etmək  üçün  zəruri  olan  vaxt  nəzərə  alınmaqla,  məhkəmə  iclasının  yeni  günü  təyin  edilərək, 
gəlmiş  şəxslərə  imzalatmaqla,  bu  barədə  xəbər  verilir.  Gəlməmiş  və  işdə  iştirak  etməyə  yeni 
cəlb  edilmiş  şəxslərə  yeni  məhkəmə  iclasının  vaxtı  və  yeri  haqqında  müəyyən  olunmuş 
qaydada xəbər verilir. 
M a d d  ə  1 8 9 .   İşə  baxılması  təxirə  salındıqda  şahidin  dindirilməsi  və  prosessual 
hərəkətlərin edilməsi 
Tərəflər məhkəmə  iclasında  olarsa,  işə  baxılması  təxirə  salındıqda  məhkəmə  gəlmiş 
şahidləri  dindirə  və  prosessual  hərəkətlər  edə  bilər.  Həmin  şahidlərin  yeni  məhkəmə  iclasına 
ikinci dəfə çağırılması və ya təkrar prosessual hərəkətlərin edilməsinə yalnız zəruri hallarda yol 
verilir. 
M a d d  ə  1 9 0 .  İşə mahiyyəti üzrə baxılmağa başlanması 
İşə  mahiyyəti  üzrə  baxılması  sədrlik  edənin  məruzəsi  ilə  başlanır.  Bundan  sonra  sədrlik 
edən irəli sürülmüş tələblər üzrə tərəflərin və üçüncü şəxslərin mülahizəsini aydınlaşdırır. 
M a d d  ə  1 9 1 .  İddiaçının iddiadan imtina etməsi, cavabdehin iddianı etiraf etməsi və 
tərəflərin barışıq sazişi 
191.1. İddiaçının iddiadan imtina etməsi, iddia tələbinin dəyişdirilməsi, cavabdehin iddianı 
etiraf  etməsi  və  ya  tərəflərin  barışıq  sazişi  şərtləri  məhkəmə  iclasının  protokoluna  yazılır  və 
protokolu  müvafiq  surətdə  iddiaçı,  cavabdeh  və  ya  hər  iki  tərəf  imzalayır.  İddiadan  imtina 
etmə, iddianın dəyişdirilməsi, cavabdehin iddianı etiraf etməsi və ya tərəflərin barışıq sazişi, bu 
hərəkətlərin  nəticəsi  aydın  surətdə  şərh  olunan,  məhkəməyə  göndərilən  yazılı  ərizələrdə  də 
ifadə oluna bilər. 
87 
191.2.  Hakim  iddiaçının  iddiadan  imtina  etməsini,  cavabdehin  iddianı  etiraf  etməsini  və 
tərəflərin barışıq sazişini təsdiq edənə qədər onlara müvafiq prosessual hərəkətlərin nəticələrini 
izah  edir.  İddiaçı  iddiadan  imtina  etdikdə  və  bu,  məhkəmə  tərəfindən təsdiq  edildikdə  və  ya 
tərəflərin barışıq sazişini təsdiq etdikdə məhkəmə bu barədə qərardad çıxararaq, bu qərardadla 

eyni zamanda iş üzrə icraata xitam verir. Tərəflərin məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən barışıq 
sazişinin şərtləri qərardadda göstərilməlidir. 
191.3.  Cavabdeh  tərəfindən  iddia  etiraf  edildikdə  və  bu,  məhkəmə  tərəfindən təsdiq 
edildikdə, məhkəmə iddiaçının irəli sürdüyü tələblərin təmin olunması barədə qətnamə çıxarır. 
191.4.  Məhkəmə  iddiaçının  iddiadan  imtina  etməsini,  cavabdehin  iddianı  etiraf  etməsini 
qəbul  etmədikdə  və  ya  tərəflərin  barışıq  sazişini  təsdiq  etmədikdə,  bu  barədə  əsaslandırılmış 
qərardad çıxarır və işə mahiyyəti üzrə baxılmasını davam etdirir. 
M a d d  ə  1 9 2 .  İşdə iştirak edən şəxslərin izahatları 
192.1.  İşi məruzə  etdikdən  sonra  hakim  iddiaçını  və  onun  tərəfində  iştirak  edən  üçüncü 
şəxsi,  cavabdehi  və  onun  tərəfində  iştirak  edən  üçüncü  şəxsi,  habelə  işdə  iştirak  edən  digər 
şəxsləri  dinləyir.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər sədrlik  edənin  icazəsi  ilə  bir‐birinə  suallar  verməyə 
haqlıdırlar. 
192.2. İşdə iştirak edən şəxslərin yazılı izahatları və bu Məcəllənin 83 və 85‐ci maddələri ilə 
nəzərdə tutulan qaydada məhkəmənin aldığı sübutlar sədrlik edən tərəfindən elan olunur. 
M a d d  ə  1 9 3 .  Sübutların tədqiq edilmə ardıcıllığının müəyyən olunması 
Hakim  işdə  iştirak edən şəxslərin  izahatlarını dinləyib  onların  mülahizəsini nəzərə  alaraq, 
sübutların tədqiq edilməsinin ardıcıllığını müəyyən edir. 
M a d d  ə  1 9 4 .  İfadə  verməkdən  imtina  etmək və  bilə‐bilə  yalan  ifadə  verməyə  görə