AZƏrbaycan respublikasinin müLKİ prosessual məCƏLLƏSİ MÜNDƏRİcat

KM2
iştirak edən şəxslər tərəfindən nümayəndəyə etiraz oluna bilər. 

71.5. Etirazların həlli qaydası bu Məcəllənin 22‐ci maddəsi ilə müəyyən edilir. 
M a d d  ə  7 2 .  Qanuni nümayəndələr 
72.1.  Fəaliyyət  qabiliyyəti  olmayan,  tam  fəaliyyət  qabiliyyəti  olmayan  və  ya  məhdud 
fəaliyyət qabiliyyətli hesab edilən fiziki şəxslərin hüquqlarını və qanunla qorunan mənafelərini 
məhkəmədə  onların  valideynləri,  övladlığa  götürənlər,  qəyyumları,  himayəçiləri  və  başqa 
şəxslər müdafiə edirlər. 
72.2.  Müəyyən  edilmiş  qaydada  xəbərsiz  itkin  düşmüş  hesab  edilmiş  fiziki  şəxsin  iştirak 
etməli olduğu iş üzrə xəbərsiz itkin düşmüş şəxsin əmlakının mühafizə və idarə olunması üçün 
təyin edilmiş qəyyum həmin şəxsin nümayəndəsi qismində çıxış edir. 
72.3.  Ölmüş  və  ya  müəyyən  olunmuş  qaydada  ölmüş  elan  edilmiş  şəxsin  nümayəndəsi 
qismində  iştirak  edən vərəsə, vərəsəlik  heç  kim  tərəfindən qəbul  edilməmişsə,  miras  əmlakın 
saxlanılması  və  idarə  olunması  üçün  təyin  edilmiş  şəxs  və  ya  himayəçi  iş  üzrə  varisin 
nümayəndəsi kimi çıxış edir. 
72.4.  Qanuni  nümayəndələr,  qanunla  nəzərdə  tutulan  məhdudiyyətlərlə  yerinə  yetirilmə 
hüququ  təmsil  edənə  aid  olan  bütün  prosessual  hərəkətləri  təmsil  edilən  adından  yerinə 
yetirirlər. Onlar öz səlahiyyətlərini bildirən sənədi məhkəməyə təqdim edirlər. 
72.5.  Qanuni  nümayəndələr məhkəmədə  işin  aparılmasını  nümayəndə  sifətində  seçdikləri 
başqa şəxsə tapşıra bilərlər. 
M a d d  ə  7 3 .  Nümayəndənin səlahiyyətinin rəsmiləşdirilməsi 
73.1.  Nümayəndənin  səlahiyyəti  qanuna  uyğun  olaraq  verilmiş  və  rəsmiləşdirilmiş 
etibarnamədə əks etdirilməlidir. 
73.2.  Fiziki  şəxslər tərəfindən  verilmiş  etibarnamələr  notariat  qaydasında,  yaxud  etibar 
edənin  oxuduğu və  ya  işlədiyi  hüquqi  şəxsin  rəhbərliyi,  etibar  edənin  yaşayış  yeri  üzrə 
müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanı  tərəfindən,  əhalinin  sosial  müdafiəsi  müəssisəsi  tərəfindən, 
etibar  edənin  müalicə  olunduğu xəstəxana  və  ya  digər  stasionar  müalicə‐profilaktika 
müəssisəsi tərəfindən, etibarnamə hərbi qulluqçulara, hərbi hissənin işçilərinə və ya onların ailə 
üzvlərinə verilirsə, müvafiq hərbi hissənin komandiri tərəfindən təsdiq edilir. 
73.3. Azadlıqdan məhrumetmə yerində olan şəxsin verdiyi etibarnamə müvafiq azadlıqdan 
məhrumetmə yerinin rəisi tərəfindən təsdiq edilir. 
73.4. Hüquqi şəxs adından etibarnamə onun rəhbərinin və ya təsis sənədlərinə əsasən buna 
səlahiyyəti olan digər şəxsin imzası ilə həmin hüquqi şəxsin möhürü vurulmaqla verilir. 
73.5. Vəkilin səlahiyyəti qanunla müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilir. 
M a d d  ə  7 4 .  Nümayəndənin səlahiyyəti 
74.1. Nümayəndənin məhkəmədə səlahiyyəti təmsil olunanın adından işin müvəffəqiyyətli 
həlli üçün zəruri olan bütün prosessual hərəkətlərin edilməsini özündə birləşdirir. 
74.2.  İddia  ərizəsinin  imzalanması,  işin  münsiflər məhkəməsinə  verilməsi,  iddia 
tələblərindən tam və ya qismən imtina edilməsi, iddianın etiraf edilməsi, iddianın predmetinin 
və ya əsasının dəyişdirilməsi, barışıq sazişi bağlanması səlahiyyətinin başqa şəxsə tapşırılması, 
məhkəmə  aktından  şikayət  verilməsi,  məhkəmə  aktının  məcburi  icrası  tələbləri,  qət  olunmuş 
əmlakın və ya pul məbləğinin alınması ilə əlaqədar nümayəndənin səlahiyyətləri təmsil olunan 
tərəfin verdiyi etibarnamədə xüsusi göstərilməlidir. 
46 

M a d d  ə  7 5 .  Nümayəndənin səlahiyyətinə xitam verilməsi 
75.1.  İşdə  iştirak  edən  şəxs  istənilən  vaxt  etibarnaməni  ləğv  edə  bilər,  müvəkkil  edilmiş 
istənilən vaxt etibarnamədən imtina etməklə etibarnaməyə xitam verə bilər. 
75.2.  Qanunla  müəyyən  olunmuş  qaydada  nümayəndənin  səlahiyyətinə  xitam  verildikdə, 
işdə  iştirak  edən  şəxs  dərhal  bu  barədə  məhkəməyə  məlumat  verməli,  yaxud  çıxmış 
nümayəndəni başqası ilə əvəz etməlidir. 
F ə s i l   7 
Sübutlar'>SÜBUTLAR 
M a d d  ə  7 6 .  Sübutlar 
76.1.  Tərəflərin  tələb və  etirazlarını  əsaslandıran  halların  və  işi  düzgün  həll  etmək  üçün 
əhəmiyyəti  olan  başqa  halların  mövcud  olduğunu  və  ya  olmadığını  məhkəmə  müəyyən 
edərkən bu Məcəllədə və başqa qanunlarda müəyyən olunmuş qaydada əldə etdiyi məlumatlar 
sübutlar hesab olunur. 
76.2.  Bu  məlumatlar  yazılı  və  maddi  sübutlarla,  ekspertlərin  rəyləri  ilə,  yerində  müayinə 
keçirməklə, səs və video yazıları ilə, şahidlərin ifadələri ilə, işdə iştirak edən şəxslərin izahatları 
ilə müəyyən edilir. 
76.3. Qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə olunmasına yol verilmir. 
M a d d  ə  7 7 .  Sübut etmə vəzifəsi 
77.1.  Hər  bir  tərəf  öz  tələblərinin  və  etirazlarının  əsası  kimi  istinad  etdiyi  halları  sübut 
etməlidir. 
77.2.  Dövlət  orqanlarının,  icra  və  s.  orqanların  aktlarının  etibarsız  hesab  edilməsi  barədə 
mübahisələrə  baxıldıqda  həmin  aktların  qəbul  edilməsi  üçün  əsas  olmuş  halları  sübut  etmək 
vəzifəsi bu aktı qəbul etmiş orqanın üzərinə düşür. 
77.3.  İşdə  olan  sübutlar  əsasında  işə  baxmaq  mümkün  olmadıqda  məhkəmə  zəruri  əlavə 
sübutlar təqdim etməyi tərəflərə təklif edə bilər. 
M a d d  ə  7 8 .  Sübutların_mümkünlüyü'>Sübutların_aid_edilməsi'>Sübutların_olduğu_və_saxlanıldığı_yerdə_müayinə_və_tədqiq_edilməsi'>Sübutların_təqdim_edilməsi_və_tələb_olunması'>Sübutların təqdim edilməsi və tələb olunması 
78.1.  Sübutlar  işdə  iştirak  edən  şəxslər tərəfindən  birinci  instansiya  məhkəməsinə  təqdim 
edilir. 
78.2.  İşdə  iştirak  edən  şəxsin  işdə  iştirak  edən və  iştirak  etməyən  şəxslərdən və  ya 
orqanlardan  onlarda  olan  zəruri  sübutları  müstəqil  əldə  etmək  imkanı  olmadıqda  o,  həmin 
sübutları tələb etmək barədə vəsatətlə məhkəməyə müraciət edə bilər. Vəsatətdə bu sübutlarla 
iş üçün əhəmiyyətli olan hansı halların müəyyən edilməsi, sübutların əlamətləri və olduğu yer 
göstərilməlidir.  Zəruri  olan  hallarda  məhkəmə  işdə  iştirak  edən  şəxsə  sübutun  əldə  edilməsi 
üçün sənəd verə bilər. Məhkəmənin tələb etdiyi sübutu onda olan şəxs bilavasitə məhkəməyə 
göndərir yaxud məhkəməyə çatdırmaq üçün sorğunu təqdim edən şəxsə verir. 
78.3.  Sübut  tələb  olunan  şəxsin  həmin  sübutu  təqdim  etmək  imkanı  olmadıqda  və  ya  onu 
məhkəmənin  müəyyən  etdiyi  vaxtda  təqdim  edə  bilmədikdə,  o,  səbəblərini  göstərməklə, 
sorğunu aldıqdan 5 gün müddətində bu barədə məhkəməyə məlumat verməlidir. 
78.4. Tələb olunan sübutu təqdim etmək vəzifəsi məhkəmə tərəfindən üzürsüz hesab edilən 
səbəblərə görə yerinə yetirilmədikdə, sübutlar onda olan şəxs iki yüz iyirmi manatadək cərimə 
olunur.
47 

78.5.  Cərimənin  qoyulması  tələb  olunan  sübuta  malik  şəxsi  həmin  sübutu  məhkəməyə 
təqdim etmə vəzifəsindən azad etmir. 
M a d d  ə  7 9 .  Sübutların_təmin_edilməsi'>Sübutların olduğu və saxlanıldığı yerdə müayinə və tədqiq edilməsi 
79.1.  Yazılı  və  ya  maddi  sübutları  məhkəməyə  təqdim  etmək  mümkün  olmadıqda  və  ya 
məhkəməyə  gətirmək çətin  olduqda  məhkəmə  onları  olduğu və  ya  saxlandığı  yerdə  müayinə 
və tədqiq edə bilər. 
79.2.  Məhkəmə  tərəfindən  sübutların  müayinəsi  və  tədqiqi  işdə  iştirak  edən  şəxslərə 
məlumat  verilməklə  aparılır.  Onların  gəlməməsi  müayinə  və  tədqiqatın  aparılmasına  mane 
olmur. 
79.3.  Zəruri  hallarda  müayinə  və  tədqiqatda  iştirak  etmək  üçün  ekspertlər və  şahidlər 
çağırıla bilər. 
79.4.  Sübutlar  olduğu  yerdə  müayinə  və  tədqiq  edildikdən  sonra  dərhal  protokol  tərtib 
edilir. 
M a d d  ə  8 0 .  Sübutların_təmin_edilməsi_qaydası'>Sübutların aid edilməsi 
Məhkəmə  işin  gedişində  təqdim  olunmuş  ancaq  o  sübutları  qəbul  edir  və  nəzərə  alır  ki, 
onlar işdə tərəflərin tələblərini müəyyən edən faktlarla və hallarla əlaqədardır. 
M a d d  ə  8 1 .  Sübutların mümkünlüyü 
Qanuna  və  ya  digər  normativ  hüquqi  aktlara  əsasən  müəyyən  sübutetmə  vasitələri  ilə 
təsdiq edilməli olan işin halları başqa sübutlarla təsdiq oluna bilməz. 
M a d d  ə  8 2 .  Sübut etməkdən azad olmaq üçün əsaslar 
82.1. Hamıya bəlli olan hallar və ya faktlar mübahisə edilə bilməz və onların sübuta ehtiyacı 
yoxdur. 
82.2.  Məhkəmənin  qanuni  qüvvəyə  minmiş  qətnaməsi  ilə  müəyyən  edilən və  işdə  iştirak 
edən şəxslərə aid olan hallar başqa işə baxan məhkəmə üçün məcburidir. 
48 
82.3.  Bir  mülki  iş  üzrə  qanuni  qüvvəyə  minmiş  məhkəmə  qətnaməsi  ilə  müəyyən  edilmiş 
faktlar  həmin  işdə  iştirak  edən  şəxslər
tərəfindən  başqa  məhkəmə  prosesində 
mübahisələndirilmir və yenidən sübut edilmir. 
49 
82.4.  Cinayət işi  üzrə  qanuni  qüvvəyə  minmiş  məhkəmə  hökmü  bu  hərəkətlərin  olub‐
olmaması və bu hərəkətlərin kim tərəfindən edilməsi məsələlərində mülki işə baxan məhkəmə 
və ya hakim üçün məcburidir. 
M a d d  ə  8 3 .  Məhkəmə tapşırıqları 
83.1. İşə baxan  məhkəmə başqa şəhərdə  və ya  rayonda sübutlar toplamaq lazım  gəldikdə, 
müvafiq məhkəməyə müəyyən prosessual hərəkətləri etməyi tapşırmağa haqlıdır. 
83.2.  Məhkəmə  tapşırığı  haqqında  qərardadda  baxılan  işin  mahiyyəti  qısa  şərh  edilir, 
aydınlaşdırılmalı  hallar,  tapşırığı  yerinə  yetirən məhkəmənin  toplamalı  olduğu  sübutlar 
göstərilir. 
83.3.  Məhkəmə  tapşırığı  haqqında  qərardad  onu  icra  edən məhkəmə  üçün  məcburidir  və 
qərardad alındığı gündən sonra 10 gün müddətindən gec olmayaraq yerinə yetirilməlidir. 

83.4.  Rayon  məhkəmələrinin  başqa  dövlətin  məhkəmələrinə  göndərdiyi  tapşırıqlar 
«Məhkəmələr və  hakimlər  haqqında»  Azərbaycan  Respublikası  Qanununun  91‐ci  maddəsinə 
müvafiq olaraq həyata keçirilir. 
M a d d  ə  8 4 .  Məhkəmə tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi qaydası 
84.1.  Məhkəmə  tapşırığının  yerinə  yetirilməsi  bu  Məcəllə  ilə  müəyyən  olunmuş  qaydalar 
üzrə məhkəmə iclasında həyata keçirilir. İşdə iştirak edən şəxslər iclasın vaxtı və yeri haqqında 
xəbərdar edilir, onların gəlməməsi iclasın keçirilməsinə mane olmur. 
84.2.  Məhkəmə  tapşırığının  yerinə  yetirilməsi  haqqında  qərardad  qəbul  edilir  və  həmin 
qərardad dərhal bütün materiallarla birlikdə işə baxan məhkəməyə göndərilir. 
84.3. Tapşırığı yerinə yetirən məhkəməyə izahat və ya ifadə verən işdə iştirak edən şəxslər 
və ya şahidlər məhkəmə iclasına gəldikdə ümumi qaydada izahat və ifadə verirlər. 
M a d d  ə  8 5 .  Sübutların təmin edilməsi 
85.1.  Özləri  üçün  zəruri  sübutların  təqdim  edilməsinin  nəticə  etibarı  ilə  mümkün 
olmayacağından və ya çətin olacağından ehtiyat etməyə əsası olan şəxslər bu sübutların təmin 
olunmasını məhkəmədən xahiş edə bilərlər. 
85.2.  Məhkəmədə  işə  başlamamışdan  əvvəl  sübutların  təmin  edilməsi  qanunvericilikdə 
nəzərdə  tutulmuş  qaydada  notariuslar,  konsul  idarələrinin  vəzifəli  şəxsləri  və  notarius 
hərəkətlərini yerinə yetirən digər şəxslər tərəfindən həyata keçirilir. 
M a d d  ə  8 6 .  Sübutların təmin edilməsi haqqında ərizə 
86.1.  Sübutların  təmin  edilməsi  haqqında  ərizə  işə  baxan  və  ya  sübutların  təmini  üzrə 
prosessual hərəkətlərin yerinə yetirilməli olduğu rayonun məhkəməsinə verilir. 
86.2.  Ərizədə  təmin  edilməli  sübutlar,  həmin  sübutlarla  təsdiq  edilməli  olan  hallar,  təmin 
etmə haqqında xahişlə müraciət etməyə ərizəçini vadar edən səbəblər, habelə sübutların təmin 
edilməsinin hansı iş üçün zəruri olduğu göstərilməlidir. 
M a d d  ə  8 7 .  Sübutların təmin edilməsi qaydası 
87.1. Sübutlar bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş qaydada hakim tərəfindən təmin edilir. 
87.2. Məhkəmə sübutları, xüsusən şahidləri dindirməklə, ekspertiza təyin etməklə, yazılı və 
maddi sübutları tələb və müayinə etməklə təmin edir. 
87.3. İşdə iştirak edən şəxslər sübutların təmin edilməsi haqqında ərizəyə baxılmanın vaxtı 
və  yeri  barədə  xəbərdar  edilirlər,  onların  gəlməməsi  isə  sübutların  təmin  edilməsi  haqqında 
ərizəyə baxmağa mane olmur. 
87.4.  Məhkəmə  sübutların  təmin  edilməsi  haqqında  qərardad  çıxarır  və  orada  icra  edilmə 
qaydaları və üsullar göstərilir. 
87.5.  Protokollar  və  ya  sübutları  təmin  etmə  qaydasında  toplanmış  bütün  materiallar  işə 
baxan məhkəməyə göndərilir və işdə iştirak edən şəxslərə bu barədə məlumat verilir. 
87.6. Sübutların təmin edilməsi barədə qərardada onu çıxaran məhkəmə tərəfindən yenidən 
baxıla bilər. 
M a d d  ə  8 8 .  Sübutların qiymətləndirilməsi 

Məhkəmə sübutlara obyektiv, qərəzsiz, hərtərəfli və tam baxdıqdan sonra həmin sübutlara 
tətbiq  edilməli  hüquq  normalarına  müvafiq  olaraq  qiymət  verir.  Heç  bir  sübutun  məhkəmə 
üçün qabaqcadan müəyyən edilmiş qüvvəsi yoxdur. 
M a d d  ə  8 9 .  Yazılı sübutlar 
89.1. Yazılı sübutlar—iş üçün əhəmiyyətli hallar barədə məlumat verən notariat qaydasında 
təsdiq  olunmuş  sənədlər,  aktlar,  müqavilələr,  arayışlar,  işgüzar  yazışmalar  və  sair  sənəd və 
materiallardır. 
89.2. Faks, elektron və ya digər rabitə vasitəsi ilə, yaxud sair üsulla əldə edilmiş materiallar 
məhkəmə  tərəfindən o  şərtlə  yazılı  sübut  kimi  qəbul  edilə  bilər  ki,  həmin  sənədlərin 
həqiqiliyini müəyyən etmək mümkün olsun. 
89.3. Lazımi sübutların əsli və ya lazımi qaydada təsdiq olunmuş surəti təqdim edilir. Əgər 
baxılan  işə  sənədin  yalnız  bir  hissəsi  aiddirsə,  belə  olan  halda,  bu  sənəddən təsdiq  olunmuş 
çıxarış təqdim edilir. 
89.4.  Sənədlərin  əsli  qanunlara  və  ya  digər  normativ  hüquqi  aktlara  müvafiq  olaraq,  işin 
halları  ancaq  bu  cür  sənədlərlə  təsdiq  edildikdə  və  ya  məhkəmənin  tələbi  ilə  digər zəruri 
hallarda təqdim edilir. 
89.5.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər tərəfindən məhkəməyə  təqdim  olunmuş  yazılı  sübutların 
surətləri onlarda olmayan digər işdə iştirak edən şəxslərə göndərilir (verilir). 
M a d d  ə  9 0 .  Sənədlərin əslinin qaytarılması 
90.1.  İşdə  olan  sənədlərin  əsli,  məhkəmə  qətnaməsi  qanuni  qüvvəyə  mindikdən  sonra 
həmin sənədləri təqdim etmiş şəxslərin xahişi ilə onlara qaytarıla bilər. 
90.2. Həmin şəxslər bu sənədləri tələb etməklə eyni zamanda onların lazımi qaydada təsdiq 
olunmuş  surətlərini  məhkəməyə  təqdim  edir  və  ya  işdə  qalan  surətlərin  həqiqiliyini  təsdiq 
etməyi məhkəmədən xahiş edirlər. 
90.3. Qətnamə qanuni qüvvəyə minənədək iş üzrə icraat prosesində sənədlər onları təqdim 
edən şəxslərə o şərtlə qaytarıla  bilər  ki, məhkəmə bu sənədlərin  qaytarılmasının  mübahisənin 
düzgün həllinə xələl gətirməyəcəyinə əmin olsun. 
M a d d  ə  9 1 .  Maddi_sübutların_saxlanılması'>Maddi sübutlar 
Xarici  görünüşünə,  xüsusiyyətlərinə,  olduğu  yerə  və  digər  əlamətlərinə  görə  iş  üçün 
əhəmiyyətli olan halların müəyyən edilmə vasitəsi ola bilən əşyalar maddi sübutlardır. 
M a d d  ə  9 2 .  Maddi sübutların saxlanılması 
92.1. Maddi sübutlar məhkəmədə saxlanılır. 
92.2.  Məhkəməyə  gətirilə  bilməyən  maddi  sübutlar  olduqları  yerdə  saxlanılır.  Onlar 
məhkəmə  tərəfindən  müayinə  edilməli,  müfəssəl təsvir  olunmalı,  möhürlənməli,  zəruri 
hallarda foto və ya video lentə çəkilməlidir. 
92.3.  Maddi  sübutların  saxlanılması  üçün  xərclər  bu  Məcəllənin  müddəalarına  əsasən 
tərəflər arasında bölüşdürülə bilər. 
92.4.  Məhkəmə  və  sübutları  saxlayan  şəxs  maddi sübutların  dəyişməz vəziyyətdə  qalması 
üçün tədbirlər görür. 
M a d d  ə  9 3 .  Tez xarab olan maddi sübutların müayinəsi və tədqiqi 

93.1  Məhkəmə  tez  xarab  olan  maddi  sübutları  onların  olduqları  yerdə  dərhal  müayinə  və 
tədqiq edir. 
93.2.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər  müayinə  və  tədqiqatın  aparıldığı  yer  və  vaxt  haqqında 
xəbərdar  edilirlər,  məlumat  verilmiş  işdə  iştirak  edən  şəxslərin  gəlməməsi  maddi  sübutların 
müayinəsinə və tədqiqinə mane olmur. 
93.3. Maddi sübutların müayinəsi və tədqiqinə dair məlumatlar protokolda yazılır. 
M a d d  ə  9 4 .  Maddi sübutlar üzərində sərəncam verilməsi 
94.1.  Maddi  sübutlar  məhkəmənin  qətnaməsi  qanuni  qüvvəyə  mindikdən  sonra  alındığı 
şəxslərə  qaytarılır  və  ya  məhkəmənin  həmin  şeylər  üzərində  hüququnu  təsdiq  etdiyi  şəxslərə 
verilir, yaxud məhkəmənin müəyyən etdiyi qaydada reallaşdırılır. 
94.2.  Qanunla  fiziki  şəxslərin  sahibliyində  ola  bilməyən  predmetlər  müvafiq  orqanlara 
verilir. 
94.3.  Maddi  sübutlar  məhkəmə  tərəfindən  müayinə  və  tədqiq  edildikdən  sonra  sübutu 
vermiş şəxslər onun qaytarılması barədə vəsatət versələr və bu cür vəsatətin təmin edilməsi işə 
baxılmasına zərər vurmazsa, iş qurtarana qədər sübutlar həmin şəxslərə qaytarıla bilər. 
94.4 Maddi sübutlar üzərində sərəncam verilməsi məsələləri məhkəmənin qətnaməsində və 
ya qərardadında göstərilməlidir. 
M a d d  ə  9 5 .  Səs və video yazılar 
95.1.  Elektron  və  digər  daşıyıcılar  üzərində  səs və  ya  video  yazılar  təqdim  edən və  ya 
onların tələb olunması barədə vəsatət qaldıran şəxslər həmin yazıların nə vaxt, kim tərəfindən 
və hansı şəraitdə yazılmasını göstərməyə borcludur. 
95.2.  Qanunla  icazə  verilən  hallardan  başqa,  gizli  yolla  əldə  edilmiş  səs və  ya  video 
yazılardan sübut kimi istifadə oluna bilməz. 
95.3. Məhkəmə iclasında səs və video yazıların aparılmasına bu Məcəllənin 10.9 və 10.10‐cu 
maddələrinin tələblərinə əməl edilməklə yol verilir. 
M a d d  ə  9 6 .  Səs və video yazıların saxlanılması və qaytarılması 
96.1.  Səs və  video  yazılar  məhkəmədə  saxlanılır.  Məhkəmə  onların  dəyişməz vəziyyətdə 
saxlanılması üçün tədbirlər görür. 
96.2.  Müstəsna  hallarda  məhkəmənin  qətnaməsi  qanuni  qüvvəyə  mindikdən  sonra  səs və 
video yazılar onların alındığı şəxslərə qaytarıla bilər. 
96.3. Səs və video yazıların qaytarılması məsələləri haqqında məhkəmə qərardad çıxarır. 
M a d d  ə  9 7 .  Məhkəmənin ekspertiza təyin etməsi 
97.1. İşə baxılarkən xüsusi bilik tələb olunan sualları izah etmək üçün məhkəmə işdə iştirak 
edən şəxsin vəsatəti və ya öz təşəbbüsü ilə ekspertiza təyin edə bilər. 
97.2.  İşdə  iştirak  edən  şəxslər  qarşılıqlı  razılığa  əsasən  konkret  səlahiyyətli  şəxsin  ekspert 
təyin edilməsini məhkəmədən xahiş edə bilərlər. 
97.3. İşdə iştirak edən şəxslər ekspertiza keçirilən zaman baxılmalı olan sualları məhkəməyə 
təqdim etməyə haqlıdırlar. 
97.4. Ekspert rəyinin alınmasına dair sualların yekun məzmununu məhkəmə müəyyən edir. 
İşdə  iştirak  edən  şəxslərin  təqdim  etdiyi  sualların  rədd  edilməsini  məhkəmə  əsaslandırmağa 
borcludur. 

97.5.  Tərəf  ekspertizanın  keçirilməsində  iştirak  etməkdən  imtina  edirsə  və  ya  onun 
keçirilməsinə mane olursa (ekspertizaya gəlmir, zəruri tədqiqat predmetlərini ekspertə təqdim 
etmir, ekspertizanın aparılması üçün tələb olunan xərcləri ödəmir və s.) və işin hallarına görə 
bu  tərəfin  iştirakı  olmadan  ekspertizanı  keçirmək  mümkün  deyilsə, məhkəmə  hansı  tərəfin 
iştirak  etməkdən  imtina  etməsindən,  habelə  bunun  onun  üçün  hansı  əhəmiyyət kəsb 
etməsindən asılı olaraq, ekspertiza təyin edilən faktı, onun hüquqi nəticələrini əsaslandırmaqla 
təsdiq olunmuş və yaxud rədd edilmiş hesab edə bilər. 
M a d d  ə  9 8 .  Ekspertiza təyin edilməsi haqqında qərardadın məzmunu 
98.1. Ekspertiza təyin edilməsi haqqında məhkəmə qərardad qəbul edir. 
98.2.  Ekspertiza  təyin  etmək  barədə  qərardadda  məhkəmə  tərəfindən aşağıdakılar 
göstərilməlidir:  məhkəmənin  adı;  ekspertizanın  təyin  edilməsi  vaxtı;  baxılan  iş  üzrə  tərəflərin 
adı;  ekspertizanın  adı;  təsdiq  edilməsi  və  ya  rədd  edilməsi  üçün  ekspertiza  keçirilən  faktlar; 
ekspertiza qarşısında qoyulan suallar; ekspertin soyadı, adı və atasının adı və ya ekspertizanın 
keçirilməsi tapşırılan idarənin adı; ekspertə göndərilən materiallar; ekspertizanın keçirilməsi və 
rəyin verilməsi müddəti. 
98.3.  Qərardadda  bilə‐bilə  yalan  rəy  verməyə  görə  cinayət məsuliyyəti  daşıması  haqqında 
50
ekspertin məhkəmə tərəfindən xəbərdar edilməsi də göstərilməlidir. 
M a d d  ə  9 9 .  Ekspertizanın aparılması qaydası 
99.1. Ekspertiza çəkişmə prinsipinə və bu Məcəllənin müddəalarında nəzərdə tutulmuş işdə 
iştirak  edən  şəxslərin  hüquqlarına  riayət  olunmaqla  keçirilir.  Məhkəmə  ekspertizanın 
keçirilməsinin gedişi haqqında məlumat əldə etməyə haqlıdır. 
99.2.  Ekspertiza  ekspert  idarələrinin  işçiləri  və  ya  məhkəmə  tərəfindən  tapşırılan  digər 
mütəxəssislər tərəfindən keçirilir. Ekspertizanın keçirilməsi bir neçə ekspertə tapşırıla bilər. 
99.3.  Ekspertiza  tədqiqatın  xarakterindən  asılı  olaraq  zəruridirsə  və  ya  tədqiqat  aparmaq 
üçün  materialları  məhkəmə  iclasına  gətirmək  mümkün  deyilsə,  habelə  çətinlik  törədirsə, 
məhkəmənin  iclasında  və  ya  məhkəmə  iclasından  kənar  keçirilə  bilər.  İşdə  iştirak  edən 
şəxslərin  məhkəmə  iclasından  kənar  ekspertizanın  keçirilməsində  iştirakının  ekspertlərin 
normal  işinə  maneçilik  törədə  bilməsi  halları  istisna  olmaqla,  onlar  ekspertizanın 
keçirilməsində iştirak edə bilərlər. 
99.4.  Ekspertizanın  keçirilməsi  iki  və  daha  artıq  ekspertə  tapşırılarsa,  onlar  öz  aralarında 
məsləhətləşə bilərlər. Ekspertlər ümumi nəticəyə gəldikdə, onlar bir ümumi rəy verirlər. Başqa 
ekspertlərlə razılaşmayan ekspert ayrıca rəy verir. 
99.5.  Ekspertiza  ekspert  idarələrində  keçirildikdə  rəy  üçün  məsuliyyəti  həmin  idarənin 
rəhbəri tərəfindən ekspertiza keçirilməsi tapşırılan konkret ekspert və ekspertlər daşıyırlar. 
M a d d  ə  1 0 0 .  Ekspertin hüquq və vəzifələri 
Ekspertin hüquq və vəzifələri bu Məcəllənin 63‐cü maddəsi və Azərbaycan Respublikasının 
digər qanunları ilə müəyyən edilir. 
M a d d  ə  1 0 1 .  Ekspertin rəyi 
101.1. Ekspert yazılı formada rəy verir. 
101.2.  Ekspert  rəyində  aparılmış  tədqiqatların  müfəssəl təsviri,  onlara  əsasən  çıxarılmış 
nəticələr və məhkəmə tərəfindən qoyulmuş suallara əsaslandırılmış cavablar verilməlidir. Əgər 

ekspert  ekspertiza  apararkən iş  üçün  əhəmiyyəti  olan,  haqqında  sual  qoyulmayan  halları 
müəyyən edirsə, o bu hallar barədə mülahizələrini öz rəyinə daxil etməyə haqlıdır. 
101.3. Ekspertin rəyi məhkəmədə tədqiq olunur və digər sübutlarla yanaşı qiymətləndirilir. 
M a d d  ə  1 0 2 .  Əlavə və təkrar ekspertiza 
102.1.  Ekspertin  rəyi  kifayət qədər  aydın  və  ya  tam  olmadıqda  məhkəmə  əlavə  ekspertiza 
təyin edə bilər və onun keçirilməsini həmin və ya başqa ekspertə tapşıra bilər. 
102.2.  Məhkəmə,  əsassızlığına  görə  ekspertin  rəyi  ilə  razılaşmadıqda,  habelə  bir  neçə 
ekspertin  rəyləri  arasında  ziddiyyətlər  olduqda,  ekspertiza  aparılmasını  başqa  ekspertə  və  ya 
ekspertlərə tapşırmaqla, təkrar ekspertiza təyin edə bilər. 
M a d d  ə  1 0 3 .  Ekspert rəyinin məhkəmə tərəfindən qiymətləndirilməsi 
103.1. Ekspertin  rəyi məhkəmə üçün  məcburi deyildir  və bu Məcəllənin  88‐ci maddəsində 
müəyyən edilmiş qaydalar üzrə məhkəmələr tərəfindən qiymətləndirilir. 
103.2.  Ekspertin  rəyi  ilə  məhkəmənin  razılaşmaması  iş  üzrə  qətnamədə  və  ya  qərardadda 
əsaslandırılmalıdır. 
M a d d  ə  1 0 4 .  Şahid ifadələri 
104.1. Şahid ona məlum olan məlumatları və halları məhkəməyə şifahi bildirir. 
104.2. Məhkəmənin tələbi ilə şahid öz ifadəsini yazılı tərtib edə bilər. 
104.3. Alınma mənbəyini göstərə bilməyən şahid tərəfindən verilən məlumatlar sübut hesab 
edilmir. 
104.4. Aşağıdakılar şahid qismində dindirilə bilməzlər: 
104.4.1. azyaşlı olduğuna görə, fiziki və ya psixi qüsurları üzündən faktları düzgün qavraya 
bilməyən və ya faktlar barədə düzgün ifadə verə bilməyən şəxslər; 
104.4.2.  vəzifələrini  icra  etməklə  əlaqədar  olaraq  onlara  məlum  olan  hallar  barədə—mülki 
işlər üzrə nümayəndələr və cinayət işləri üzrə müdafiəçilər; 
104.4.3.  ədalət  mühakiməsinin  həyata  keçirilməsi  ilə  əlaqədar  ona  məlum  olan  məsələlər 
üzrə— hakim; 
104.4.4. dini etiqad ilə əlaqədar olaraq onlara məlum olan məsələlər üzrə—din xadimləri; 
104.4.5.  peşə  borcunu  həyata  keçirməklə  əlaqədar  onlara  məlum  olan  hallar  barədə— 
vəkillər. 
104.5. Aşağıdakılar məhkəmədə ifadə verməkdən imtina edə bilərlər: 
104.5.1. şəxs özünə qarşı; 
104.5.2. ər‐arvad bir‐birinə qarşı, uşaqlar valideynlərinə, valideynlər uşaqlarına qarşı; 
104.5.3. qardaş və bacılar bir‐birinə qarşı, nənə‐baba nəvələrinə, nəvələr baba və nənələrinə 
qarşı; 
104.5.4.  vəzifələrinin  yerinə  yetirilməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  onlara  məlum  olan  məlumatlar 
üzrə  Azərbaycan  Respublikası  Milli  Məclisinin  və  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali 
Məclisinin deputatları. 
104.6.  Şahidin  çağırılması  barədə  vəsatət  qaldıran  şəxs  şahidin  soyadını,  adını,  atasının 
adını və yaşadığı yeri göstərməyə borcludur. 
M a d d  ə  1 0 5 .  Şahidin hüquqları və vəzifələri 

105.1.  Şahidin  hüquq  və  vəzifələri  bu  Məcəllənin  62‐ci  maddəsi  və  Azərbaycan 
Respublikasının digər qanunları ilə müəyyən edilir. 
105.2. Şahid xəstəlik, qocalıq, əlillik, sağlamlıq imkanlarının məhdudluğu və ya sair üzürlü 
səbəblər nəticəsində  məhkəmənin  çağırışı  üzrə  gələ  bilmədikdə,  olduğu  yerdə  məhkəmə 
tərəfindən dindirilə bilər.