Buning sababini ikki tomonlama tushuntirishimiz mumkin

Fr_м
0,050,1

bo‘lganda amalga oshadi. Ko‘p holatlarda modelhaqiqiy

o‘zanning bir necha metr chuqurlikdan iborat bir necha kilometrlik masofasini ifodalashi kerak. Bunda quyidagi muammolarga duch kelamiz:

1. 
   Gidravlik ishqalanish koeffitsientlari tengliginita’minlash;
   
2. 
   Xaqiqiy va model oqimlarining harakat tartiblariningnomutunosibligi;
   
3. 
   Gidrometrik o‘lchov ishlaridagi xatoliklarningoshishi.
   

Modelni kattalashtirish esa sarf-harajatlarning oshib ketishiga olib keladi.

Model geometrik o‘lchamining kichiklashtirib, o‘xshashlik shartlarini bajarilishigaerishishvertikal_1ahvagorizontal_1almasshtablarningquyidagi tengsizlik shartlari bajarilganda amalga oshishimumkin:

^al 610

a_h

(16. 14)

Oqim strukturasini tadqiqot qilishda model o‘zani yuvilmaydigan materialdan tayyorlansa, o‘zanlardagi deformatsion jarayonlarni modellashtirishda o‘zan yuviladigan materiallardan quriladi. Yuviladigan material sifatida qum, maydalangan ko‘mir yoki boshqa shunga o‘xshash materiallar ishlatiladi.

Hozirgi davrda modellashtirishning naporli aerodinamik usuli ham tadqiqotlarda keng qo‘llanilmoqda. Bu modellar kichik masshtablarga ega

bo‘ladi:_{al1000}. Qattiqmodelsuvsathidaoynamaterialbilanqoplanib,

ventilyator yordamida modellashtirilayotgan oqimning havo oqimi harakati amalga oshiriladi.

Suv oqimining

Fr_м

0,050,1 ^va

Re_н Re
чег

shartlarni

qanoatlantiruvchi naturadagi haqiqiy tezligida havo va suv oqimi o‘xshashligini ta’minlash uchun quyidagi shart bajarilishi kerak:

^lidеd ,

h
Re _м Re

чег

(16. 15)

м
bunda _Re– modeldagi havo oqimini xarakterlovchi Reynolds soni.

Gidrometrik o‘lchov ishlarida qo‘yilgan maqsad uchun kerakli aniqlikka (3-5%) erishish uchun modeldagi oqim chuqurligi 1-1,5 sm, havo oqimining tezligi 40-50 sm/sek dan katta bo‘lmasligi, oqim sathidagi kengligikattaligining

chuqurligiga nisbati ^B

h56

bo‘lishi shart. Keltirilgan barchatalablarni

bajarib, gorizontal va vertikal masshtablar bajarilgandagina model tadqiqotlari natijalari aniq bo‘lishi mumkin.

16. 7. GIDRAVLIK JARAYONLARNING O‘XSHASHLIK MEZONLARIXAQIDA TUSHUNCHA

Ikkita geometrik o‘xshash shakl (figura)larni faraz qilamiz. Bu shakllarning chegarasiga nisbatan bir xil joylashgan o‘xshash nuqtalarni shartli ravishda «nuqtalar» deb ataymiz. Fizik modellashtirishni ko‘rib chiqayotganda, biz o‘xshash nuqtalardagi «tabiiy» va «modelda» suyuqlik zarrachalariga (to‘liq muhit) bir yoki boshqa shunday tabiiy fizik (tabiat) kuchlar bilan (bir xil nomlanuvchi kuchlar) ta’sir qiladi deb hisoblashimiz shart. Umuman aytganda, fizik o‘xshash jarayonlar deb, barcha xarakterli ko‘rsatkichlari o‘xshash bo‘lgan u yoki bu tabiiy fizik jarayonlarga aytiladi. O‘xshash nuqtalarda tabiiy modellar va mos vaqt momentlarida o‘xshash jarayonlarning barcha vektor o‘lchamlari geometrik o‘xshash va barcha skalyar o‘lchamlari – mos ravishda proporsional bo‘lishi shart. Bu holatni batafsil tushuntiramiz.

Moddiy modellar yordamida fizik modellashtirishda gidravlik jarayonlarni geometrik, kinematik hamda dinamik o‘xshashliklarini ajratish oson.

1.