Buning sababini ikki tomonlama tushuntirishimiz mumkin

l
( _a5060)bo‘lishi kerak. Suvo‘tkazgichningsarfkoeffitsientini5%
aniqlikda hisoblash uchun suv tushirgich qirrasidagi napor 6,5 mm dan kam bo‘lmasligi kerakligi tadqiqotchi J. Sharp tomonidan etirof etilgan. Albatta, modelning geometrik masshtabini tanlashlaboroatoriya o‘lchamlari va modellashtirilayotgan gidrotexnik inshoatning konstruksiyasiga ham bog‘liq bo‘ladi.

Katta geometrik o‘lchamlarni tanlash imkoniyati bo‘lmaganda esa, tadqiqot qilinayotgan parametrlar – sarf koeffitsienti, yon tomondan siqilish koeffitsienti va h. k. larga ta’sir etuvchi kuchlar xarakterini aniqlash imkoniyatini beruvchi bir necha modellar qurilishimumkin.

16. 5. NAPOR OSTIDA HARAKATLANAYOTGAN SUYUQLIK OQIMINI MODELLASHTIRISH

Bizga gidravlikaning asosiy kursidan ma’lumki, napor ostidagi harakat asosan quvurlarda amalga oshib, undaluzunlikka, D diametrga ega quvurlar sistemasida o‘rtacha tezlik bilan harakatlanayotgan oqimninggidrodinamik

bosim_ptaqsimlanishinio‘rganishgato‘g‘rikeladi. Bundayharakatdaoqim

harakatiga og‘irlik va sirt taranglik kuchlari ta’siri kam bo‘lganligi sababli, ular inobatga olinmaydi

p 

f,D,l,,,^

(16. 9)

bunda, , , – mos ravishda dinamik yopishqoqlik koeffitsienti, suyuqlik zichligi, quvurning absolyut g‘adir-budurligi.

Buni osonlik bilan o‘lchov birliksiz ko‘rinishga keltiramiz:

p <sub>

f</sub>D D D

²

 , , 




 ^l

(16. 10)

Demak, naporli oqimlarni tadqiqot qilishda asosan, Eyler va Reynolds

sonlari bilan o‘lchovbirliksiz

_D _, D _


parametrlar o‘rtasidagi funksional




_{ l}
bog‘liqlikni topish talab qilinadi. Lekin suyuqlik oqimining turbulent tartibdagi kvadrat qarshiliklar sohasiga mos keluvchi (avtomodellik chegarasi) harakatida yopishqoqlik harakatining nihoyatda kichik ekanligini inobatga olib, Reynolds sonini e’tiborga olmaslik mumkin:

Re Re

bo‘lganda,

Eu 

_fD_,D_

(16. 11)



l
чег ^{ }

 

Ta’kidlash lozimki, gidrotexnika amaliyotida ko‘pincha naporli harakat gidrotexnik inshoatning yuqoriyoki pastki beflaridagi oqimning naporsiz harakati bilan birgalikda modellashtiriladi.Masalan, suv chiqarish inshoatlarining o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga beflarning ta’sirini o‘rganishda. Bunday holatlarda Eyler mezoni quyidagi ko‘rinishni olishimumkin:

Eu 

p

²

_gh _1

² Fr

(16. 12)

Olingan formuladan ko‘rinib turibdiki, bu holatda Eyler soni Frud soniga aylandi, demak tezlik, sarf, kuch va boshqa parametrlarning masshtab koeffitsienti Frud soni bo‘yicha o‘xshashlik shartlariga asosan tanlanadi.

16. 6. OCHIQ O‘ZANLARDAHARAKATLANAYOTGAN OQIMNIMODELLASHTIRISHDAGI MUAMMOLAR

Yuqoridagi mavzularda ta’kidlanganidek, gidrotexnika amaliyotida daryo va kanallarning o‘zanlarida ro‘y berib, ekspluatatsion sharoitlarni qiyinlashtiruvchi deformatsion jarayonlar (qirg‘oq va tublarning yuvilishi yoki

loyqa bosishi)ni o‘rganishda yoki gidrotexnik inshoatlarning oqim dinamikasiga ta’sirini o‘rganib, tahlil qilishda modellashtirishdan keng foydalaniladi. Bunday modellarda asosan haqiqiy o‘zan va modeldagi Frud soni o‘xshashliklari bilan o‘zan g‘adir-budurliklari o‘xshashlik shartlariga erishishimiz kerak:

_н _м idem

(16. 13)

bunda  mos ravishda haqiqiy va modeldagi o‘zanlarda mavjud bo‘ladigan gidravlik ishqalanish – Darsikoeffitsienti.

Bizga ma’lumki, Frud soniga asosan modellashtirish avtomodelliksharti