Cəfərova Gülbahar Şahin qızı (magistrantın s a. a. )

Alüminium istehsalı. Yer kürəsində demək olar ki, ən geniş yayalmış metal 
alüminumdur. Alüminum yer kürəsinin 8, 5% təşkil edir. Müxtəlif təyinatlı 
məmulatlaın alınmasında alüminium və ərintilərindən geniş istfadə olunur. Məişətdə 
yemək qablarının hazırlanmasında, texnikada müxtəlif alətlərin və avadanlıqların və s. 
istehsalında istifadə olunur. Alüminiumu, alüminium filizindən alırlar. Alüminium 
filizlərinə nefsinləri, koalinirləri və boksinləri misal göstərmək olar. Sadalananfilizlər 
əvvəlcə emal edirlərək giltorpaq alınır. Giltorpağın alınması iki üsulla aparılır; qələvi 
və turşu elektrotermiki üsulu ilə aparılır. Əsasən istehsal qələvi üsulu ilə aparılır. 
Giltorpağı emal edib, kiramit məhlulda həll edirlər. Alınan alüminium son olaraq 
saflaşdırılır. Bu proses xlorun alüminiuma təsiri ilə aparılır.
Alüminiumun mexaniki xassələri zəif olduğundan yalnız təzyiq altında emal 
olunur. Alüminium istehsalı mərhələli şəkildə aşağıdakı kimi aparılır: 
1. 
Filizdən alüminium oksidinin alınması; 
2. 
Oksiddən elektroliz üsulu ilə natamam alüminiumun alınması; 
3. 
Son mərhələdə saflaşdırılmaqla (qarışıqlardan təmizləməklə)alüminiumun 
alinması.

---

23 
Metallar tökmə, təyziqlə emal (ştamplama, yayma, döymə, presləmə) üsulları ilə 
emal olunurlar.  
Tökmə üsulu. Bu üsulla əsasən çuqun, alüminium, polad, mis məmulatlar emal 
olunur. Üsul sadə və ucuz başa gəlməsi ilə fərqlənir. Həmçinin təzyiqlə emal 
olunması mümkün olmayan məmulatlar tökmə üsulu ilə alınır. Buna görə də geniş 
tətbiq sahəsinə malikdir. Üsulun mahiyyəti odan ibarətdir ki, əvvəlcə gildən, metaldan 
və başqa materiallardan olan qəliblər hazırlanır. Metal əridilərək bu qəliblərə tökülür. 
Mənfi çəhəti ondan ibarətdir ki, mürəkkəb formalı məmulatlar tökmə üsulu ilə 
alınmır. Hazır məmulatda bir sıra qüsurlar yaranır, bunlardan birincisi, tikiş izləridir. 
Tikiş izləri yuxarı və aşağı qəliblərin bitişdiyi yerlərdə sızma nəticəsində alınır. Bu 
qüsuru aradan qaldırmaq üçün məmulatı cilalama və pardaqlama mərhələsindən 
keçirilər. Daha sonra məmulatda çatlar, qəlibin tam doldurulmaması və s. qüsurlar da 
yarana bilər. Lakin bu qüsurlar yolverilməzdir.
Təzyiqlə emal. Mealların emalı proseslərinə presləmə, ştamplama, yayma, döymə 
üsulları aiddir. Təzyiqlə emal dedikdə, metalın dağılmaması və amartizasiya 
etmaməsi şərtilə formasını dəyişməsinə əsaslanır. Bu zaman metalın plastiklik xassəsi 
özünü brüzə verir. Lakin metalın tərkibində nə qədər çox qarışıq olarsa plastiklik 
azalır. Çuqun məmulatları təzyiqlə emal etmək olmaz, dağılar. Metallarda temperatur 
artıqca müqavimətləri azalır və nəticədə plastikliyi artır. Bunun üçün təyziqlə emal 
etməzdən əvvəl metallar ətimə temperaturlarına uyğun olaraq qızdırırlar.