Conference committees conference chairs c

“Konuşan Ağaç” adlı şiirinde, bir ağacın tohumdan fidana nasıl dönüştüğünü anlatırken sadece 

sulamadan bahsetmekle yetinmemiş ve sevgiyle sulanarak büyüdüğünü dile getirerek sevgi unsurunu 

çocukların  hissetmesini  amaçlar.  Mevsim  değişiklikleri  ile  ağaçtaki  değişimleri  dile  getirerek 

çocuklara  bu  şiirle  tabiata  dair  bilgiler  sunar.  “Çiçek  açmayı,  meyve  vermeyi  büyüklerim  öğretti.” 

diyerek  şair  büyüklerin  tecrübelerine  ve  bilgeliklerine  verilmesi  gereken  önemi  ön  plana  çıkarır. 

“Koruyun,  sulayın,  sevgiyle  bakın  bize”  dizeleri  ile  şair  ağacın  dilinden  çocuklarda  doğa  sevgisini 

uyandırmayı  hedefler.  Baharın  sevinci,  kardan  adamın  yapımı  yine  sevgi  dili  ile  anlatılır,  birlikte 

oynamanın ve paylaşmanın güzelliği dile getirilir.  

Tavuk, karga, eşek, horoz, kurbağa, hindi, kedi, köpek, koyun, kuzu, arı, sivrisinek, serçe, bülbül 

gibi  hayvanlar,  “Hayvanlar  ve  Sesleri”  adlı  şiirde tanıtılırken  dizelerde  bu  hayvanların  seslerine  de 

yer verilerek çocukların söz dağarcığı zenginleştirilir ve yansıma sözler öğretilir.  

Masallar, masallarla dünyanın daha güzel olduğu, masal penceresinde kötülüğün dize geldiği, bir 

kalemin  dilinden  hep  iyi  şeyler  yazmak  istediğini,  kitabın  en  sevgili  arkadaşı  olmasını  istediğini, 

Nasreddin  Hoca’nın  “Testiyi  Kırmadan  Önce”  ve  “Dünyanın  Ortası”  adlı  fıkraları,  şiir  dilinde 

manzum bir şekilde kaleme alınmıştır.  

Şairin “Akşam Sofrası” adlı şiirinde aile sofralarının bereketinden ve aile bireylerinin bir arada 

olmasının  verdiği  huzurdan  bahsederek  çocuklarda  aile  ve  yuva  sevgisi  hisselerini  uyandırmakla 

beraber bu kavramların anlamlarını, hayattan kesitlerle sunar.  

Genel olarak şiirlerinde doğru olmanın önemi, doğru sözün ruha dolduğu, yalan söyleyen insanın 

ise  solduğu  gibi  mecazi  ifadeler  ile  manevi  unsurlara  yer  verilmiş,  birlik-beraberlik  ile  doğruluğa, 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1365

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

iyiliğe  yürüdüğümüzü  söyleyerek  sanatçı  “yetmiş  milyon”  ifadesi  ile Türkiye  Cumhuriyeti  nüfusunu 

kastederek milli unsurlara yer vermiştir. Yalnız bu millilik kesinlikle bir millet üstünlüğü şeklinde dile 

getirilmemiş, tamamen birlik-beraberlik üzerine kurulmuş bir şiir oluşturulmuştur.  

Eserin  son  bölümünde  “Manzum  Dilde  Atasözleri”  diye  bir  kısım  bulunmaktadır  ve  burada 

toplam dokuz ayrı dörtlük halinde her biri bir atasözünü karşılayan başlıklar halinde oluşturulmuştur. 

Burada tembellik ile bir yere varılamayacağı, büyüklere el kaldırılmaması ve saygı gösterilmesi, emek 

olmadan  yemek  olmayacağı,  bir  gemide  ancak  bir  kaptanın  bulunabileceği,  vakitsiz  açan  gülün 

solacağı, damlaya damlaya bir gün göl olacağı, aklın yaşta değil başta olduğu, her zaman doğru olmak 

gerektiği,  ne  kadar  bilinirse  bilinsin  keşke  dememek  adına  mutlaka  bir  bilene  danışılması  gerektiği 

gibi konular ders verir nitelikte işlenmiştir. 

Şair bir dörtlükte neredeyse kitabının tüm içeriğini özetler: 

İsterim ki bu dünyaya, 

Barış gelsin, sevgi dolsun. 

Çevre temiz, toplum temiz, 

Tüm insanlar mutlu olsun. 

Edebiyat güzel bir dil demektir ve şair bunu çocuklar için en güzel şekilde, sade bir Türkçe ile 

ortaya  koymuştur.  Bütün  şiirler  ve  şiirlerde  işlenen  konular  çocuklara  uygun  konu  ve  kavramları 

bünyesinde  barındırmaktadır.  Sanatçının  konuları  işleyişi  insanlık  değerlerine  uygun,  eğlendirici, 

öğretici  ve  düşündürücü  olmakla  beraber  çocuğun  kendisini  ve  çevresini  tanımasına,  edebi  zevkini 

geliştirmesine yardımcı olmakta, milli değerlere yer verirken evrensel değerler bir kenara itilmemekte 

aksine  şiir  kitabının  tamamında  evrensel  değerler  üzerine  mısralar  sıralanmaktadır.  Anlatımlarda 

çocukların  anlayış  güçlerine,  yaş  ve  yaşam  düzeylerine  uygun  kavramlar  kullanılmıştır.  Çalışmanın 

erdemi vurgulanarak, emeğin insan hayatındaki yeri belirtilmiş, yaşamayı  sevdiren, yaşama bağlılığı 

artıran,  dünyanın  güzelliğini  yansıtan,  doğaya  hâkim  olmak  yerine  onunla  işbirliği  kuran,  yapıcı  ve 

doğayı korumaya teşvik eden bir yaklaşımla konular işlenmiştir. 

Rıfkı Kaymaz’ın ‘Sevgi Tomurcukları’ adlı bu değerli eseri, çocuklarda güven, sevgi, iyilik, 

güzellik, hoşgörü, sorumluluk gibi duyguları geliştirmeye; çocukların yaşamlarını bu güzel değerler ile 

zenginleştirmeye yardımcı olacak şiirlerden meydana gelerek, çocuk edebiyatının hedeflerini yerine 

getirmiş bir eser niteliğindedir. 

 

 

İKİ DÖNƏM QOVŞAĞINDA “MUHAYYELAT” 

 

Xanim  ABDULLAYEVA 

Amea Z.M.Bünyadov Adina Şərqşünasliq İnstitutu. 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Ədəbiyyat həyatı bədii boyalarla əks etdirən söz sənətidir.Bəlkə də bəşər elmləri arasında həyatı 

bu qədər real, hər tərəfli və eyni zamanda reallıqlara rəğmən görmək istədiyimiz bir tərzdə əks etdirən 

digər sənət növü tapılmaz. Əgər söhbət həyat və onun gerçəklərindən gedirsə, deməli onu şərtləndirən 

hadisələr müəyyən nizam və ardıcıllıqla gedir və mövcud nəticələri doğuran konkret şərtlər vardır. Baş 

verən hər bir hadisə konkret mühitin və zamanın tələbinə uyğun olur. 

XIX  əsr  Türkiyə  ədəbiyyatında  baş  verən  yeniliklərdə  də  bu  səbəb  və  nəticə  asılığını  əyani 

şəkildə  görmək  mümkündür.  XIX  əsr  ümumilikdə  Türkiyə  tarixinin  əhəmiyyətli  dövrüdür.  Belə  ki, 

Osmanlı  imperatorluğunun  tənəzzülü,Avropaya  geniş  açılım,  bunun  fonunda  da  bütün  sahələrdə; 

iqtisadiyyat, siyasət,elm və mədəniyyətdə həyata keçirilən köklü dəyişikliklər məhz bu dövrün payına 

düşür.  

Bütün  sahələrdə  açıq-  aşkar  bir  avropalaşma  görülməkdə  idi.Təbii  ki,  bu  reformalar  özünü  ən 

bariz şəkildə həyatı bədii boyalarla əks etdirən söz sənəti olan ədəbiyyatda göstərirdi. Müvafiq olaraq 

da  Türk  ədəbiyyatına  daxil  olan  yeni  ədəbiyyat  özü  ilə  yeni  janrlar,  növlər,  mövzu,  ideya  və  üslub 

xüsusiyyətlləri gətirirdi.Bütün bunlar nəsrin və bütövlükdə XIX əsr türk  ədəbiyyatının yeni simasına 

çevrildi.Ən maraqlısı isə belə zəngin, rəngarəng və dəyərli yazıçıların imzası ilə bəzənmiş ədəbiyyatı 

bizdən təxminən yüz ildən çox zaman kəsiyi ayırır.  

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1366

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Türkiyə  ədəbiyyatşünaslığında  klassik,eləcə  də  XIX  əsrin  sonlarına  qədərki  dövrdə  ədəbi  növ 

olaraq  nəsrin  varlığı-  yoxluğu  məsələsinə  dair  bir-birinə  zidd  fikirlər  mövcuddur.  Nəsrin  varlığını 

qəbul edən türk və dünya türkoloqları,eləcə də keçmiş sovet türk ədəbiyyatı mütəxəssisləri arasında bu 

növün  janr  və  formalarına,onların  təşəkkül  etdiyi  zaman  diliminə,  formalarına  və  nəzəri-estetik 

problemlərinə münasibət birmənalı olmamışdır.  

Ümumiyyətlə ədəbiyyat elə bir ümmandır ki,burada hər hansı bir ədəbi növün, janrın yaranma və 

ya sıradan çıxma tarixlərini konkret illər çərçivəsinə salmaq bir qədər yanlış yanaşmadır. Dahi Avropa 

filosofu  V.  Hüqodan  inqilabın  tarixi  haqqında  soruşduqda  o  “doğrudan,  saat  neçədə?”  deye 

soruşmuşdur.Bu məşhur ifadədən də məlum olduğu kimi tarixdə baş vermiş hər hansı bir əhəmiyyətli 

hadisə birdən-birə olmur, onun baş verməsi ilə yetişdiyi tarix arasında müəyyən zaman keçməlidir.  

Təbii  ki,XIX  əsrdə  Osmanlı  İmperatorluğunun  bütün sahələrini  kökündən  dəyişəcək  gücə  malik 

bu  dəyişıkliklər  birdən  –  birə  baş  verməmişdir.Bütün  bunların  baş  verməsini  şərtləndirən  amillər 

vardır.  Birincisi  tənəzzülün  astanasında  olan  Osmanlı  İmperatorluğunun  qəti  tədbirlər  görməsi 

qaçılmazd idi. İkincisi nicat və xilas yolu kimi görünən bütün yollar Osman oğlunu Avropaya aparırdı. 

Beləliklə,Türkiyənin  istiqbalını  Avropaya  açılmda  görən  türk  ziyalıları  istədiklərinə  nail 

oldular.Hərbdən siyasətə, elmdən mədəniyyətə bütün sahələrdə güclü avropalaşma hərəkatı başladı. 

Türkiyənin  Avropaya  böyük  açılımından  söz  düşərkən  Türkiyənin  Avropasız  və  Avropa 

mədəniyyətindən kənarda mövcud ola bilməmək təhlükəsinin absurd olduğunu dönə-dönə vurğulamaq 

istərdim.Əsla  belə  deyildir.Ola  bilər  müəyyən  zaman,  mühit  aspektində  Avropa  elmi,  mədəniyyəti, 

sənayesi  örnək  götürülsün.  Amma  elə  Avropanın  özünün  də  dəqiq  bildiyi  odur  ki,  ümümbəşər 

sivilizasiyalarının  beşiyi  məhz  elə  Şərq  sivilizasiyası  və  mədəniyyətidir.  Sadəcə  tarixin  müəyyən 

dövrlərində  Qərb  Şərqdən  önə  keçmiş,  daha  doğrusu  qərblilər  Şərqdə  doğan  mədəniyyət  işığından 

məharətlə bəhrələnə bilmişlər.Bütün bunlar ayrıca mövzu olduğu üçün mətləbdən uzaqlaşmadan keçək 

əsas mövzumuza. 

XIX  əsrdə  Türkiyə  ədəbiyyatında  baş  verən  köklü  dəyişikliklər  əslində  Türkiyə  ədəbiyyatında 

tarixən  mövcud  olmuş  ədəbi  ənənələrin  yeni  dövrə,  mühitə  və  tələblərə  uyğun  transformasiyası  idi. 

Janr  və  üslub  baxımından  yeni  olan  türk  ədəbiyyatı  (ədəbiyyati-cədidə)  tez  bir  zamanda  ümumtürk 

ədəbiyyatının bir parçasına çevrilə bildi və vahid vəhdət təşkil etdi. Bütün bu təbii gedən proseslər bir 

daha sübut etdi ki,texniki cəhətdən türk ədəbiyyatı üçün yeni olan bu janr, üslub, mövzu anlayışları, 

əslində,türk  ədəbiyyatının  kökündə  əski  zamanlardan  mövcud  olmuşdur  və  münbit  şəraitdə 

transformasiya olaraq  zamanın tələbinə uyğun  yenidən türk ədəbiyyatına daxil olmuşdur. XIX  əsrin 

bütün  Osmanlı  imperiyası  üçün  gətirdiyi  yeniliklər  sırasında  ən  nəzərəçarpan  sahə  olan  ədəbiyyat 

sahəsi  hər  nə  qədər  avropameylli  olsa  da  bu  yeniliyin  belə  peşəkarcasına  mənimsənilə  bilməsi  heç 

şübhəsiz,mövcud dərin tarixi köklərdən xəbər verir.  

Bu  dönəm  türk  ədəbiyyatının  əsas  qazancı  nəsrin  önə  çəkilməsi  idi.Bu  da  əbəs  yerə  deyildi. 

Birinci faktor əsrlərdən bəri kök salmış klassik ədəbiyyatın əsas ifadə vasitəsi olan nəzmə qarşı kəsərli 

alternativ ədəbiyyatın yaradılması idi.Nəsr  əsərləri bu baxımdan  ən güclü vasitə idi. İkinci faktor isə 

yenə də bu yeniliyin kökündə duran Avropa meylləri idi. Belə ki, Avropa İntibah ədəbiyyatı da özü ilə 

məhz  nəsr  əsərlərini  gətirirdi.  Hekayə,  oçerk,  novella,  poema,  kimi  nəsr  nümunələri  xeyli  üstünlük 

qazanmışdır. Mənə görə bu janrların Türkiyə ədəbiyyatında yeni olmasına baxmayaraq, dəyərli mövqe 

tutmasına  əsas  səbəb  türk  ədəbiyyatının  hələ  ilkin  dövrlərdən  güclü  nəsr  ənənəsinə  malik 

olmasıdır.Mövcud  güclü  ənənəsi  Tənzimatla  birlikdə  gələn  yeni  ədəbi  axımın  qarşısında  nəinki  tab 

gətirdi,hətta  özünəməxsus  və  dəyərli  ədəbi  nümunələr  də  verdi.Deməli,  uğurun  sirri  sadəcə  aparılan 

güclü  təşviqatda  deyildi.  Səbəbləri  bir  qədər  də  tarixi  köklərdə  axtarmaq  lazımdır.Yalnız  Türkiyə 

deyil,ümümilikdə türk xalqları ədəbiyyatında güclü və əskiyə dayanan nəsr ənənəsi mövcud olmuşdur.  

Əsrlərdən bəri davam edib gələn nəsr ənənəsinin çağdaş günümüzdəki formasını almasında Giritli 

Əli  Əziz  Əfəndinin  “Muhayyelat”  əsərinin  xüsusi  yeri  vardır.Əsər  sözün  əsl  mənasında  əski  nəsrlə 

çağdaş  nəsrin  qovşağıdır.  Əsər  üçü  əhatələnmiş,on  yeddisi  ayrı-  ayrı  olmaqla  iyirmi  hekayədən 

ibarətdir.“Muhayyelat”  əski  hekayədən  ayrılmağa  başlayan,ancaq  yeni  realist  hekayəyə  hələ 

keçilməyən bir dövrün məhsuludur. 

Əsərdə verilmiş hekayələr hər iki dövrə aid xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirmişdir.Belə ki, həm 

mövzu,həm də texniki cəhətdən bu əsərdə əski və yeni nəsrin əlamətlərini görürük.Bir tərəfdən əsərdə 

pərilər,  cinlər,  sehir,  cadu,  tilsim  kimi  fövqəltəbii  qüvvələrin  təsvirinə  yer  ayrılır.  Burada  sözsüz  ki, 

qədim  şərq  mifologiyasının,  xüsusilə,“Min  bir  gecə”  nağıllarının  güclü  təsri  görülməkdədir.  İkinci 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1367

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

tərəfdən  isə  əsər  dövrün  real  ictimai  həyatını  canlandırır.  Hadisələr  İstanbulda  cərəyan  edir.  XVIII 

əsrin sonlarında İstanbulda baş verən verən gündəlik real həyat hadisələri gözümüzün qarşısında bədii 

boyalarla canlandırılır. 

 Əsərdəki  bədii  obrazlarda  da  biz  yeni  nəsrin  nəfəsini  duyuruq.Əgər,  klassik  ədəbiyyatın 

ənənələrinə  uyğun  olaraq  padşah,  hökmdar,  zədəgan  obrazları  təsvir  olunmuşsa,bunun  yanında  yeni 

ədəbiyyata  xas  aşağı  təbəqəyə  məxsus  insanların  da  bədii  obrazı  məharətlə  yaradılmışdır.  Oxucu 

burada kəndli, orta təbəqə məmuru, satıcı kimi obrazlarla tanış olur.  

“Muhayyelat”  ın  dil  və  üslub  xüsusiyyətləri  də  əski  ədəbiyyatdan  gələn  özəlliklərlə  yeni 

ədəbiyyatın  gətiriyi  spesifik  cəhətlərin  qovşağındadır.  Belə  ki,  əsərin  dilində  sadə  türkçəyə  meyl 

gorsənir.  Gündəlik  həyatda  işlənən  sadə  söz  və  söz  birləşmələrindən  istifadə  edilmişdir.  İzafət 

birləşmələrindən mümkün qədər qaçılmışdır. Cümlələr də yeri gəldikcə daha qısadır. 

Əminliklə  deyə  bilərik  ki,  Ə.  Əziz  Əfəndinin  “Muhayyelat”  əsəri  yeni  türk  nəsrinin  gələcəyini 

təmin edəcək önəmli əsərlərdəndir. 

 

 

 

YENİ DÖNEM AZERBAYCAN ŞİİRİNDE "ANNE" 

 

Muharrem KAPLAN 

Qafqaz Üniversitesi 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Dünya  şiirinde  olduğu  gibi  yeni  dönem  Azerbaycan  şiirinde  de  "Anne"  mevzusu  şiirin 

vazgeçilmezlerden  olmuştur.  Çünkü  anne  insanoğlunun  en  değerli  varlığıdır.  O  sadece  evladını 

dünyaya getiren değil, onu yetiştiren, titizlikle büyüten ve terbiye eden belki de en önemlisi dünyada 

en  çok  kendisini  düşünen  ve  sevenidir.  Dolayısıyla  bir  insanın  ihtiyaç  duyduğu  maddi,  manevi, 

fizyolojik ve psikolojik bütün ihtiyaçlarını karşılanmasına vesile olan en önemli insandır. Gayet tabidir 

ki  en  güçlü  bağlar  da  anne  ile  kurulmaktadır.  Namık  Kemal'in  dediği  gibi  "bir  milletin  kuvve-i 

natıkası" olan edebiyatçıların da toplumun tercümanı olarak en temel mevzulardan birini,  "anne"yi, 

eserlerinde ele alıp işlemeleri dahi kaçınılmazdır. 

 

Son  dönem  Azerbaycan  edebiyatında  "anne"  mevzusunu  birçok  şair  ele  alsa  da  bu  yazının 

sınırları çerçevesinde 5 meşhur şairin(Bahtiyar Vahabzâde, Zalımhan Yakub, Fikret Koca, Ali Kerim, 

Gulamrıza Sabri Tebrizi) 19 şiiri üzerinden "Anne" mevzusu değerlendirmeye alınacaktır. 

 

Bahtiyar  Vahabzade  Azerbaycan'ın  müstakilliği  yolunda  büyük  çalışmaları  olan  önemli  bir 

şairdir.  Bahtiyar  Vahabzâde  birçok  şiirinde  anne  mevzusuna  yer  vermiş  olsa  da  özellikle  dört  şiiri 

(Anam Öldü mü,  Ana Hediyesi,Şehit anası, Kara Saçlar Ak Saçları) (Vahabzâde: 2004,c1)doğrudan 

anne  üzerine  yazılmıştır.  Çok  yoğun  bir  felsefi  yapısı  ve  derinliği  olan  bu şiirlerinde  anne  mevzusu 

çok  değişik  açılardan  yer  almıştır.  Söz  konusu  şiirler  arasında  "Anam  Öldü  mü?"  (Vahabzâde: 

2004,c1)şiirinin müstesna bir yeri vardır. Bu şiirde Vahabzâde'nin, ölüm sonrası ayrılık acısı, annenin 

değerinin bilinememesi, dünyanın acımasızlığı, ölüm felsefesi, annenin boşluğunun doldurulamaması, 

güven kaynağının yitirilmesi gibi mevzuları çok etkili bir biçimde işlendiği görülmektedir.  

 

"Ana Hediyesi"(Vahabzâde: 2004,c1) adlı şiirde Vahabzâde çok farklı bir konu yakalamıştır. 

Anne  bu  şiirde,  namaz  sonrası  duada  tasvir  edilmiştir  ve  yavrusu  için  istediği  çok  çarpıcıdır:  "Sen 

benim  ömrümden  kesip  yılları,/Yavrumun  ömrüne  cala"  diye  ellerini  semaya  açmış  bir  ana,  biricik 

yavrusunu  canından  bile  çok  sevmede  ve  rabbisine  kendi  ömründen  kesip  yavrusuna  vermesi  için 

yalvarmaktadır.  "Şehit  Anası"  şiirinde  de  şair  bizi  bir  kez  daha  şaşırtır.  Burada  da  bir  şehit  anasına 

gereken  değerin  verilmediğinden,  ona  sahip  çıkılmadığından  dert  yanar,  hele  bizlerin  onun  derdini 

yüreğimizde birazcık olsun hissedemeyişimiz karşısında hiddetlenir. 

 

"Kara Saçlar, Ak Saçlar" (Vahapzade: 2004,c1)şiirinde de Vahabzâde yine anne mevzusunu 

tekrara  düşmeden  farklı  ele  almayı  bilir.  Ana  yüreği,  yavrusunun  saçlarına  ak  düşmesine  bile  razı 

değildir.  "Saçlarına  ak  düşür,  ak  düşür,  yaman  düşür/  Her  bakanda  annemin  yüreğine  kan  düşür." 

Böyle tabi bir hadise bile annenin şefkatli kalbinde yaralar açmaktadır. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1368

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

 

 Azerbaycan'ın  bir  başka  meşhur  şairi  de  hafızasında  binlerce  şiir  ile  meşhur  olan  Zalımhan 

Yakup'tur. Zalımhan Yakub'un anne üzerine yazdığı "Analar Bilir" (Z.Yakub,Gönlümün Sesi, 2003) 

şiiri dikkate şayandır. Zalımhan anne evlat sevgisinde önemli bir ayrıntı yakalamıştır. Evlat anadan ne 

kadar uzak olursa olsun, evladının çektiği acıyı bilir,sezer, demektedir. Bu şiirde annenin hassas kalbi, 

çok şairane bir şekilde dile getirilir. 

 

Fikret Qoca da "Şehit Anaları"na(Qoca: 2007) dikkat çeker. Onların ne kadar dertli olduğunu: 

"Analar dert küpüdür. Dert taş atar ayna sınar…/Qar yağar  gara saçına…/Gem yığar yol boxçasına/ 

….Özbağına  bahçasına  derdi  ekerler…./Gözyaşı  içine  axar…./  Şehidine  mezar  olar,  Derdiyle  öler 

analar…"mısralarıyla çok çarpıcı şekilde dile getirir. 

 

Ali Kerim ise anne ile ilgili yazdığı şiirlerde hiç tekrara düşmemiş, hem döneminden hem de 

daha  önceki  şairlerden  ayrılarak  mevzuyu  çok    farklı  açılardan  işleyebilmiştir.  "Ana"(Kerim:  2004) 

adlı şiirinde annelerin ne kadar yüce varlıklar olduğundan bahsetmiş, beyaz saçlı anaları başı karlarla 

örtülü  dağlara  benzetmiştir.  "Analar  Ağlar"  şiirinde  toprağa  düşen  evlatlara  ağlayan  analardan 

bahsederken "Gaytar Ana Borcunu" şiirinde dahi farklı bir bakış açısını yakalar. Bu şiirde de yabancı 

bir kız yüzünden anasını unutan; ama zorluklarla yetiştirilmiş, okutulmuş olan evlatlara içerleyen bir 

ananın isyanı vardır. Ana naz  makamında evladına kattığı tüm değerleri ve vücudundaki hakkı olan 

tüm uzuvları geri istemektedir; çünkü kalbi kırılmıştır, yaralanmıştır. 

 

Gulamrıza  Sabri  Tebrizi,  Güney  Azerbaycanlı  meşhur  bir  şairdir.  Ömrünün  büyük  kısmını 

yurtdışında  özellikle  Londra'da  geçirmiştir.  Bu    muhacirlik  ona  farklı  bir  bakış  açısı  kazandırmıştır. 

Onun şiirlerinin genel olarak şekli ve ahengi de diğer Azerbaycan şairlerinden ayrılmaktadır. Çok lirik 

bir  atmosferde  yazılan  dokuz  şiiri(Anam  Üçün,  Anama,  Analara,  Ana  Mehebbeti,  Hasret,  Anama, 

Anamdan Doymadım,Hayat Felsefesi, Anam) (Tebrizi: 2002a), genelde sevgi, hasret ve ayrılık acısı 

gibi duygular üzerine oturtulmuştur. Bütün aşklarının sevgilerinin temelinde anne sevgisinin olduğunu 

işleyen  şair:  "Batar  güneşim,  olmasa  mehebbetin"  diyerek  anne  sevgisini  apayrı  bir  mecraya  çeker. 

Şair,  anaların  bu  kadar  güçlü  sevgi  bağı  kurabilmelerinin  sebebini  evladı  için  yaşamasında  bulur. 

Dünya  onunla  güzeldir.  "Hayat  Felsefesi"  şiirinde  ise  çok  farklı  bir  yaklaşım  yakalayan  şair  "Ana 

yüceltir, diğer kadınlar küçültür." tespitini yapar. Son olarak da bir çocuğun dilinden yazılan "Anam" 

şiirinde  ise  "Sensiz  bir  an  bele,/  Yaşayammaram"  diyerek  şiiri  duyguların  doruğuna  ulaştırdığını 

görürüz. 

 

Görüldüğü  üzere  Azerbaycan'da  yazılan  Anne  mevzulu  şiirler;  çok  farklı,  etkili  ve  orijinal 

olarak  ele  alınmıştır.  Modern  Azerbaycan  şiirinde  anne  ile  evlat  arasında  müstesna  bir  sevgi  bağı 

vardır, anne  ancak  evladı için  yaşar  ve  evladının  saadeti  onun  muhabbetidir.  Hatta  onun için  canını 

bile  vermeye  hazırdır.  Ana  mukaddestir,  başı  karlı  dağlar  gibi,  vatan  gibi    yücedir.  Dünya  onunla 

güzeldir,  evlat  bütün  hayat  enerjisini,  çalışma  şevkini  annesinden  alır,  onsuz  bir  an  bile  yaşayamaz. 

Anneyi  kaybetmek  ise  güneşin  batması  gibidir.  Anne  evladın  sırtını  dayadığı  bir  dağdır  ve  onun 

gitmesiyle arkasındaki dağ uçmuş ve artık, o gidince dert açılacak bir kimse bile kalmamıştır. Hasret 

duygusu  gönüllerde  bir  kor  gibi  yanmaktadır,  onun  yokluğuna  odalar  bile  ağlamaktadır.  Onun 

hayattayken  değeri  bilinememiştir.  Son  olarak  şehit  analarının  da  kalbine  kan  düşmüştür,  acıları 

tarifsizdir, bu sebeple onlara saygıda özellikle kusur edilmemeli, değerleri mutlak olarak bilinmelidir.  

 

 

POETIC TEXT AND CEREMONY 

 

Nazarova Shakhnoza IBADULLAYEVNA 

Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan

 

Uzbekistan

 

 

The birthing, dream, trial, journey, returning motive are met in  epic genre especially poems and 

fairy tales. Although these motives are different according to order in texts, gathering in chain mode 

will create the plot. Test motives and their role in the structure of the plot is observed as a small part of 

the main problem in a lot of researchers. 

The  prohibitions  are  not special investigated  such  as a  separate  genre as leytmotiv  in the  world 

and Uzbek folklore. It was not studied as a whole case in test motives system. Shamanism ceremonies 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1369

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

of  test  motives  in  the  epic  genre,  as  well  as  alp  range-related  peculiarities  in  recent  year  published 

researches were studied. The test motive poetics in text of the folk tales which in V.Ya.Propp (1946), 

V.M.Jirmunskiys’  (1959)  works  and  according  to  Uzbek  folk  tales  in  M.Afzalov  (1964),  G.Jalolov 

(1976),  X.Egamov  (1982),  N.Dostxojaeva  (1999),  Z.Rasulovas’  (2006)  researchers  were  partially 

checked.  Test  motive  and  separate  studying  prohibition  in  it  is  still  staying  important.  The  text  is 

memory which in people’s living life and poetic shape. Life conflict is reflected in basis of people’s 

poetic  memory  and  foundation  of  historical  memory  which  carried  out  it.  These  contradictions  are 

occupied as prohibition, test, conditional motives in the form of text. 

The test motives will be shown in three directions in the epic works:  

1) to conform the prohibitions through the test;  

2) the execution of the conditions by test;  

3) the implementation of conditions through test; 

The prohibition, condition, conditioning are different. But violated the prohibition, did not fulfill 

the condition, did not do the obligation agreed are regarded by not test. In this regarding, test can be 

counted which motive complex is consists of the prohibition, condition, conditioning. 

Prohibition  was  comprehensive  studied  range  of  Anthropology  and  Ethnography  (Tylor  E.B., 

1871; Frazer J.G., 1923; Levi-Strauss C., 1958). Prohibition is established taboo which for safe saving 

of progeny, descent, the blocking of strange forces and the power supplying of the progeny, not giving 

the mystery of the dynasty. Prohibition is never announced, it will be permanent strictly observed it. 

Prohibition is the protective circle, what has within the framework who knows only peculiarity people, 

they have specific knowledge that according to fear, anxiety and saving the danger. Fear – is consist of 

loosing magic force. Violation of the prohibition is perceived as a bringing great threat. Not violation 

of the prohibition is realized regular rhythm of life. Punishing prohibition violation of destroyer, it will 

be fully disposal the magic forces are imagined. The considerations were given by us that prohibition 

of sociological interpretation, it’s certain changed in literary text. In particular, the prohibitions can be 

public announced. 

The difference from prohibition in the sphere of myth and ritual, prohibition became artistic and 

aesthetic case that as small ring of plot expressing of epic content will be served. It place in different 

points of plots, giving to mark it, violations also subs determined to the requirements of logic. It is the 

most important properties of the poetic, artistic failure to comply with the prohibition will bring about 

further developments. 

But in this regard, prohibition is related to complex of test motives, necessity arises with clearly 

substantiate how the involving to condition. 

Future  hero  is  prohibited  to  do  dangerous  works.  This  is  a  peculiarity  sign  of  heroic  epics  and 

stories of that nature. Certainly the prohibition is broken. Violation of the prohibition is based on the 

poetic aspects (for example, elder people designated going out the house, leaving the child alone to go 

to the field). 

Prohibition – violation of the prohibition is based on - violations - of prohibition  

Induce  ceremony  marks  are  clearly  showed  in  this  process:  prohibition  –  initiating  the  testing 

process (induce a ceremony) necessary; 

Hero who violation of the prohibition will faced to sponsors, to helpmate, to the opponent. Hero 

will be past tested by sponsor to helpmate, he  possesses supporting magic things. Sponsor, helpmate 

will  win  the  victory  overcome  the  opponent  by  magic  thing.  Prohibition  –  birth,  time  to  go  out  of 

home,  journey,  to  meet  the  sponsor,  to  fulfill  sponsor  and  helpmate  terms  (terms  are  given  in  three 

times) as shows the next causing branches intermediary motive; 

Test – conversation with tester – three times testing – pasting the test – doing tester demands of 

hero.  

Hero  gains  the  trust  of  the  sponsor  and  helpmate,  to  possess  magical  objects,  demonstrates  his 

physical and mental capacities through win the victory of rival. Hero is regarded which past tested to 

demonstrate his physical and mental capacity.  

The  prohibition  in  epic  rank  is  explained  to  epic  character,  describes  the  poetic  content,  and 

defines the characteristics of poetic genre. In particular, in amorous-romantic poems, become one of 

the poetic elements of genre in magic fantastic fairy tales.