Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- ABBASQULU AĞA BAKIXANOVUN “NƏSİHƏTNAMƏ” ƏSƏRİNDƏ ƏXLAQİ DƏYƏRLƏR Nərmin MƏMMƏDOVA
- NƏSIRƏDDIN TUSININ PEDAQOJI YÖNÜMLÜ ƏSƏRLƏRINDƏ TƏLƏBƏ MƏDƏNIYƏTI MƏSƏLƏLƏRI Səbinə HACIZADƏ
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1400 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan bir fənn üzrə keçirilən qiymətləndirmələr nəticəsində bu məqsədlərə nə dərəcədə nail olunduğu təyin olunmalıdır. Müxtəlif təyinatlı və müxtəlif formalı qiymətləndirmələr mövcuddur. Qiymətləndirmə formal, qeyri-formal qiymətləndirmə nəticəsində tələbəyə qiymət yazılan və yazılmayan, ənənəvi və ya kompüterləşdirilmiş ola bilər. Təyinatı baxımından diaqnostik, formativ (formalaşdırıcı) və summativ (yekunlaşdırıcı) qiymətləndirmələr fərqləndirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda tələbələrin biliklərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan vasitələrindən bir qismi ilk növbədə formativ, o biriləri, əsasən, summativ və xeyli hissəsi isə həm summativ, həm də formativ qiymətləndirmə üçün münasibdir. Formativ qiymətləndirmənin yarıməsrlik tarixcəsi mövcuddur. İlk dəfə Lee J. Cronbach fənnin məzmununun təkmilləşdirilməsi üçün cari qiymətləndirmədən istifadə olunmasını təklif etmiş, bir neçə ildən sonra bu yanaşma tədris proqramların bütövlükdə 2 dəyərləndirilməsinə tətbiq olunmuş və tədricən bu üsuldan öyrətmə və öyrənmənin keyfiyyətinin artırılması üçün fənnin gündəlik tədrisində istifadə olunmasına başlanmışdır. Diaqnostik qiymətləndirmə fənnin və ya ayrıca bir mövzunun tədrisinə başlamazdan əvvəl tələbənin ilkin biliklərinin qiymətləndirilməsi üçün nəzərdə tutulur. Formativ qiymətləndirmədən fənnin tədrisinin gedişatı boyu tədris olunan materialların tələbələr tərəfindən necə qavranıldığı barədə əks əlaqənin əldə edilməsi üçün istifadə olunur. Diaqnostik və formativ qiymətləndirmə anonim ola bilər və onların əsasında, bir qayda olaraq, tələbəyə qiymət yazılmır. Bu qiymətləndirmələrdə əldə edilmiş məlumatdan tədris prosesinə tələbələrin ilkin biliklərinə əsaslanaraq başlamaq, biliklərdə olan boşluqları aradan qaldırmaq və son nəticələrin əldə edilməsi məqsədi ilə tədrisin gedişatına gərək olan düzəlişlərin əlavə edilməsi üçün istifadə olunur. Summativ qiymətləndirmə tədris prosesinin müəyyən mərhələlərinə yekun vurur, fənnin ayrı-ayrı komponentləri üzrə tələbənin biliklərini qiymətləndirir və yekun qiyməti formalaşdırır. Diaqnostik və formativ qiymətləndirmənin rolu ali məktəblərdə düzgün dəyərləndiril- mir və bu üsullara az diqqət yetirilir. Bu üsullardan lazımi səviyyədə istifadə edilməməsi nəticəsində yaranan ciddi problemlərdən biri ondan ibarətdir ki, müəllim bir çox hallarda semestrin başlanğıcında fənnin tədrisindən qabaq tələbələrin bilik səviyyəsini qiymətləndirmir. Nəticədə isə tələbələrin qabiliyyətləri haqqında real təsəvvür olmadığı halda, fənnin ilkin şərtlərinin qeydiyyat zamanı öncə yoxlanıldığını və təmin olunduğunu zənn edərək, tədrisi mürəkkəblik baxımından tələbələr üçün əlçatmaz olan bir səviyyədən başlayır. Bundan başqa, tədris zamanı formativ qiymətləndirmədən tətbiq olunmadığına görə, tələbənin öyrənməsi barədə əks əlaqə əldə edilmir və son nəticədə, ancaq aralıq imtahandan sonra müəyyən edilir ki, tələbələrin böyük qismi əsas materialı tələb olunan səviyyədə qavramayıb.
Formativ qiymətləndirmə tədris materialının tələbələr tərəfindən mənimsənilməsinin cari və- ziyyəti barədə təsəvvür yaradır. Bu əks əlaqə tədrisin gedişatının istənilən mərhələsində əldə edilmiş biliklər barədə məlumat verir, qavrama prosesində yaranan çətinlikləri, aydın olmayan bilik elementlə- rini üzə çıxarır, tədris prosesinin tempini və tədris olunan materialın həcm və mürəkkəblik səviyyəsini təshih edərək, çətinlikləri aradan qaldırmağa imkan verir. Araşdırmalar göstərir ki, müntəzəm olaraq aparılan formativ qiymətləndirmə tələbə nailiyyətlərinin səviyyəsini mühüm dərəcədə yüksəldir. Formativ qiymətləndirmə nəticəsində əldə edilən informasiyadan həm tələbələr, həm də müəllimlər üçün önəmlidir. Bu əks əlaqə tələbələri nailiyyətləri və uğursuzluqları, güclü və zəif tərəfləri barədə məlumatlandırır, müəllimə isə öyrətmə prosesinin effektivliyini qiymətləndirməyə, tələbələrin biliklərində olan boşluqları üzə çıxarmağa və tədris prosesinin gedişatına uyğun düzəliş və əlavələri daxil etməyə imkan verir. Düzgün təşkil olunmuş formativ qiymətləndirmədə əldə olunmuş və tələbələrə müəllim tərəfindən çatdırılan əks əlaqə iki hissədən ibarətdir: birinci hissədə tələbələrə onların qarşısına qoyulan məqsədlər və real öyrənmə nəticələri arasında olan fərqlər barədə məlumat çatdırılır; ikinci hissədə isə bu fərqlərin aradan qadırılması üçün müəyyən məqsədyönümlü səylər həyata keçirilir. Biliklərin cari qiymətləndirilməsi üsullarının şərhinin verilməsindən əvvəl öyrətmə və öyrənmə proseslərinə, onlara təsir edən amillərə və formativ əks əlaqənin formalaşmasının xüsusiyyətlərinə nəzər salaq. Məlumdur ki, ixtisas proqramında hər bir fənn özünəməxsus yer tutur və fənnin öyrətmə məqsədləri ixtisas proqramının məqsədlərindən irəli gəlir. Müəllimin tədris edəcəkləri predmet sahəsində mövcud olan biliklərdən, öyrətmə məqsədlərindən, fənn proqramından və müəllimin özünün biliklərindən, təcrübəsindən və yaxşı tədris prosesi nə olduğu barədəki onun subyektiv təsəvvüründən asılıdır. Qeyd olunanlara əsaslanaraq, müəllim predmet sahəsinə aid və tələbələrə çatdıralacaq IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1401 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan məlumatları seçir və fənnin tədris proqramına uyğun olaraq öyrətməyə başlayır. Tələbələrin dinləmək, diqqət yetirmək, oxumaq və dərk etmək qabiliyyətləri, baza bilikləri, fənnə qarşı münasibəti və motivasiyası, şəxsi məqsədləri, fikirləri cəmləşdirmək və yayınmamaq bacarıqları mühüm dərəcədə fərqli olduqlarına görə, eyni mesajları onlar müxtəlif keyfiyyətlə dinləyir və qavrayırlar. Son nəticədə eyni fənni öyrənən tələbələrin bilikləri çox fərqli olur. Nəzərdə tutulan və faktiki nəticələr arasında olan fərqlər əsasında tələbənin və müəllimin əks əlaqələri formalaşır . Bu əks əlaqələr, hər hansı bir kommunikasiya sistemində olduğu kimi, sistemin fəaliyyətini istiqamətləndirir və bu fəaliyyətinin gözlənilən nəticələrini və keyfiyyətini təmin edir.
ABBASQULU AĞA BAKIXANOVUN “NƏSİHƏTNAMƏ” ƏSƏRİNDƏ ƏXLAQİ DƏYƏRLƏR Nərmin MƏMMƏDOVA Bakı Slavyan Universiteti nermin.huseyn@hotmail.com AZƏRBAYCAN
XIX əsr Azərbaycan mədəniyyəti və ictimai fikrin formalaşmasında böyük rol oynayan dəyərli mütəfəkkir Abbasqulu ağa Bakıxanovun hicrətdən 1252 il keçən bir zamanda (miladi 1836-cı il) yazdığı “Nəsihətnamə” bugün də dəyərli nəsihətləri ilə gənclərə doğru yol göstərməklə öz aktuallığını qoruyub saxlamaqdadır. Əsər, həmçinin, “Nəsayeh”, “Kitabi-nəsihət” kimi də adlandırılır. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, A. Bakıxanovun “Kitabi-nəsihət” və ya “Nəsihətnamə” əsərinin həm fars, həm də türk (Azərbaycan) dilində yazıldığı bildirilsə də onun farsca variantı daha geniş yayılmışdır. Onu fars dilindən tərcümə edən müəlliflərdən biri də Məmmədağa Sultanovdur. Onun etdiyi tərcümələri “Seçilmiş əsərlər” və digər kitabça şəklində nəşr olunmuşdur. Hər iki nəşrdə nəsihətlərin beşdə bir hissəsi ixtisar edilmiş, yüz iki (və ya yüz üç) nəsihətdən səksən üçü qeyd edilmişdir. Nəsihətlərin tərcüməsi AMEA Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin fondunda əlyazmalar arasında saxlanılmaqdadır. Əsərin girişində A. Bakıxanov kitabların qarışıq-dolaşıq, uzun, çətin ibarələrlə yazıldığından, hətta, müəllimlərin də bu kitabları anlamadığından şikayətlənirdi. Daha sonra əsərdə həyati, əxlaqi, böyüklərə hörmətlə bağlı 103 nəsihətdən ibarət dəyərli, gənc nəslə faydalı fikirlərlə davam etmişdir. “Uşaqlıqda öyrənilən elm daşa qazılmış şəkil kimidir” deyən müəllif uşaqlara kiçik yaşlarından əxlaq gözəlliklərini, bilik, bacarıqları aşılamağı məsləhət görürdü. Elə bu səbəbdən, kitabların uşaqların gələcəyinə işıq saçan bir vasitə olduğunu vacib bilərək, bu sadə və aydın anlaşılan müxtəsər kitabı ərsəyə gətirmişdir. O, yazırdı: “Ey mənim əzizim!” Sən insansan. Görmürsənmi ki, heyvanlar o qədər böyük bədən və güc ilə əslində əsirdilər. Bu isə, işi yaxşı bacarmaq səbəbindəndir. Abbasqulu ağa Bakıxanovun gənclərlə bərabər bütün yaş dövrlərinə məxsus insanlar üçün dəyərli olan öyüd, nəsihətlərindən nümunə olaraq bir neçəsini göstərmək olar: -
ki, biz işləri ağlımızın göstərdiyi etmirik və sonra başqalarından şikayət edirik. -
Köməksiz bir iş görmək mümkün deyildir. Çünki bir adam hər işi tək icra edə bilməz və bəlkə də o işin xırdalıqları ilə məşğul olub mühüm cəhətləri unudar. Hər işi bir adama tapşıranda özündə onun necə icra olunmasına nəzarət yetirərsən. -
Hər bir sözü desən və ya işi görsən arxayın olma ki, sən xəlvətdəsən, heç kəs ondan xəbər tutmaz. Çox olar ki, o söz və ya əməlin üstü açılar, belə ki, hər pis işi görən həmən cür düşünərsə də, çox çəkməz rüsvay olar. -
Hər işdə qərar sahibi olmayan özündən ağıllı adamlarla məsləhətləş. Tək adamın ağlı hər işin səlahını tam bilə bilməz. Abbasqulu ağa Bakıxanov işi bilmək, yaxşılıq etmək qaydalarını bilikli, iş bilən, hörmətli insanlardan öyrənməyin faydalılığını, adamların sözlərinin nəsihət olduğunu söyləyirdi. Yaşda, elmdə, böyük adamlara hörmət etməyi, hər kəsə salam verməyi, ədəbli tərzdə cavab verməyi oxucularına məsləhət görürdü. Abbasqulu ağa Bakıxanov deyirdi: “Bir şey o bir şey olmadan yaşaya bilməz, sən IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1402 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan də onlardan birisən, əgər işsiz qalsan, daş və palçıq səndən daha yaxşıdır. Çünki onlar bir ev tikməyə yarayırlar”. O, həmçinin, yalan danışmamağı, tənbəllikdən qaçmağı, elmi, ağılı üstün tutmağı gənc nəslə çatdırırdı. Paxıllığı daha bədtər yandırıcı od hesab edən Abbasqulu ağa Bakıxanov, paxıl insanları hünərsiz adlandırırdı. Rahatlığı mal-dövlətdə və vəzifədə deyil, vəziyyətin yaxşılığında görən müəllif öz dərdinin başqalarına söylənməsinin də əleyhinə idi. Onun nəsihətlərinin bir çoxu dostluğa aid edilmişdir. O, dostu çox olan adamları xoşbəxt hesab etmiş, bunun üçün təvazökar, şirindil olmağı əsas görmüşdür. “İnsanlar sürət və səsdə müxtəlif olduqları kimi, elm və əxlaqda da bir-birindən fərqlidirlər. Biz Allahı hakim bilirik və irad tutmaq olmaz ki, nə üçün o birini belə, digərini elə yaratmışdır” deməklə A. Bakıxanov heç bir zaman halından şikayət etməməyi, sənin vəziyyətində olmağa sevinənlərin olduğunu vurğulamışdır. O, yaxşılıq etməyi bacarmayan insanları bədbəxt sayır və hər kəsə öz halına münasib yaxşılıq etməyi tövsiyyə edirdi. Əsərdə dostluğa aid nəsihətlərə geniş yer verildiyi kimi, düşməndən də ehtiyat etməyi, onun mehribanlığına inanmamağı tövsiyyə edirdi. Hansı mənsəbdə olursan ol, özünü olduğundan nə aşağı, nə də yuxarı tut deyən müəllif təvazökarlığa, insanlarla mehriban davranışa böyük qiymət verirdi. Abbasqulu ağa Bakıxanov deyirdi: “Xalq sənin əhvalının necə olmasından tez xəbər tutmaz. Sən öz dilindən çıxan sözlərləonlar sənin yaxşı və ya pis halda olduğunu öyrənirlər. Belə isə dilini yaxşı saxla və deyilməsi lazım gəlməyən sözlərdən özünü səkindir”. Günahkar və günahsız insanlar cəzasına yer ayıran mütəfəkkir, günahkarı ona verilmiş cəzadan xilas etməməyi, belə olduqda başqalarının da günah etməyə cürət edəcəyini və günahsızı nahaq günahlandırırlarsa onu bu bəladan xilas etməyin doğru əməl doluğunu təsdiqləyirdi. “Sənə bir müsibət üz versə də döz! Çünki əldən gedən bir də darıxmaq və təəssüflə geri dönməz. Amma iztirab üzündən gələcək işlərin tədbirindən də qafil olarsan” deyən müəllif bu misralarda səbrli olmağı, olanlarla barışıb gələcəyə doğru yönəlməyi çatdırmışdır. O, sadəlövhlük əlaməti olan eşidilən hər sözə inanmaq düşmənin bir qərəzli, xoş rəftarına aldanmaq kimi əməllərdən uzaq durmağı məsləhət bilmişdir. Onun fikrincə, hər hansı bir söz deyən adamın bir qərəzi olduğu və ya özü belə işin həqiqətindən xəbərsiz ola biləcəyi halları da mümkündür. Düşmənin isə xoş rəftarı bir fürsət, aldatma ola biləcəyindən çəkinməyi qeyd edirdi. Abbasqulu ağa Bakıxanovun nəsihətlərindən onun geniş dünyagörüşünə, müdrik düşüncə tərzinə, zəngin həyat təcrübəsinə sahib olduğu aydın görünür. Bu məsləhətlər şagirdlər tərəfindən də mənimsənilməsi, onların bir çox reallıqları dərk edərək doğru yol seçmələrinə yardımçı olar. Bu faydalı, dəyərli nəsihətlərlə gənclərə doğru yol göstərən, onların fikirlərinin formalaşmasında, doğru şəxsiyyət kimi inkişafına yardım edən, anlaşıqlı, asan dildə yazılan “Nəsihətnamə” əsəri öz əhəmiyyətini saxlamaqla qabaqcıl əsərlərdən biridir. Öz tərbiyəvi imkanları ilə zəngin olan bu əsər hələ uzun illər boyu gənc nəslə əxlaqi dəyərlər aşılayacaqdır.
NƏSIRƏDDIN TUSININ PEDAQOJI YÖNÜMLÜ ƏSƏRLƏRINDƏ TƏLƏBƏ MƏDƏNIYƏTI MƏSƏLƏLƏRI Səbinə HACIZADƏ Təhsil Nazirliyi; Təhsil Sisteminin İnformasiyalaşdırılması İdarəsi sabinahajizada94@gmail.com AZƏRBAYCAN
Dünya şöhrətli Azərbaycan alimi, şairi, yazıçısı Nəsirəddin Tusinin insan, ailə, cəmiyyət, ictimai münasibətlər, din, əxlaq, təlim-tərbiyə məsələləri ilə bağlı “Əxlaqi-Nasiri” və “Adabül Mütəəllimin” əsərləri bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir. Fars dilində yazılmış “Əxlaqi-Nasiri” və “Adabül Mütəəllimin” əsərləri orta əsr ədəbiyyyatının dəyərli abidələri kimi müasir tədqiqatçıların diqqət mərkəzindədir. Əsərlərdə elmin mahiyyəti və fəziləti, tələbənin elmə yiyələnməsinin onun üzərinə borc kimi qoyulması haqqında fikirləri müasir dövrümüzdə də tələbə mədəniyyəti məsələlərində diqqəti cəlb edir. Əsərdə “Ən yaxşı elm vəziyyətin öyrənilməsidir (yəni hadisələrin səbəblərini öyrənərək təhlil etmək), ən yaxşı əməl isə nəticənin qorunmasıdır (yəni əldə olunan nailiyyətlərin qorunaraq inkişaf etdirilməsi və gələcək nəsilə ötürülməsi)” fikri alim tərəfindən əsaslandırılmışdır. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1403 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Bu fikrin son dərəcə maraqlı, obyektiv və müasir səsləndiyini nəzərə alsaq onun 13-cü əsrdə, qatı feodalizm dövründə səsləndiyinə inanmaq çətindir. Ümumiyyətlə, əsərləri oxuyarkən orada yer alan mütərəqqi fikirlərin mürtəci cəmiyyətdə yarandığı və ömrü boyu məhbəs həyatı keçirmiş alim tərəfindən səsləndirilməsi onun düşüncələri ilə dövrünün qanunları arasında olan ziddiyəti qabarıq şəkildə göstərir. Alimin dünya görüşünün formalaşmasında dövrünün ən şöhrətli müəllimi və müdərrisi hesab edilən Fəridədrin Damadın rolu danılmazdır. Nəsirəddin Tusinin bir şəxsiyyət, bir alim kimi yetişməsində ilahiyyat elmləri ilə yanaşı yunan fəlsəfəsinin, hind hikmətinin, fars incəsənətinin, azəri-türk elminin rolu böyük olmuşdur. Alimin yaradıcılığında silsilə təşkil edən müəllimlərin (İbn Sina → Bəhmənyar → Əbu Abbas Locəri → Gilani → Sədrəddin Sərəxli → Fəridəddin Damad → Nəsirəddin Tusi ) təsir izləri aydın şəkildə görünməkdədir. Professor Rəhim Sultonov tərəfindən dilimizə çevrilmiş “Əxlaqi-Nasiri” əsərində alimin bir mahir müəllim, bir gözəl natiq kimi verdiyi təriflər öz yığcam və konkretliyi, mövzunun mürəkkəbliyinə, çətinliyinə və dolaşıqlığına baxmayaraq səlis, aydın dildə şərhi diqqəti cəlb edir. Nəsirəddin Tusinin “hikmət”, “elm” və “əməl” kimi anlayışlara verdiyi təriflərdə həm insan mənəviyyatının saflaşması, həmdə bəşər həyatının inkişafı əsas şərt kimi götürülür. Alimin tərəqqiyyə, maddi və mənəvi yüksəlişlərə səbəb kimi məhz hikmət, elm və əməli qəbul etməsi fikrimizcə təqdirə layiqdir. Alimin “Adabül Mütəəllimin” əsərində elm öyrənməyin yollarını, elmin mahiyyətini və əhəmiyyətini şərh edərkən Allah kəlamlarına, Peyğəmbər (s) hədislərinə, atalar sözlərinə, məsəllərə və hikmətli sözlərə müraciət etməsi tədqiqatın əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. Əsərdə tələbənin elm öyrənməklə cahilliyi özündən və başqa cahillərdən yox etməyi əsas niyyət kimi, elmin bütün canlılardan yalnız insana xass olan mərifət kimi götürülməsi və bunun əsasında durmadan onun sirrlərinə vaqif olmaq zəruriyyəti gözəl, səlis dildə oxucuya çatdırılır. Mənəvi təmizliyə, əxlaq saflığına, vicdanlı olmağa böyük əhəmiyyət verən Tusinin gənclərin əxlaq tərbiyyəsi ilə bağlı fikirlərində ədalətli vicdanın zəruriliyini əsas şərt kimi götürməsi alimin sufi fəlsəfi görüşləri ilə yaxından tanış olduğuna dəlalət edir. Əsərdə məqsədə çatmaq üçün müəyyən üsullardan (danlamaq, tərif, mükafat, şirnikləndirmə, şəxsi nümunə) istifadə olunması zərurəti alim tərəfindən məntiqi cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə ortaya qoyulur. Nəsirəddin Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” əsərində varlıqların dərəcə sistemi diqqəti cəlb edir. Bu sistemdə insanın “orta” vəziyyətdən yüksəlib ülvi dərəcəyə çatmaq, kamilləşmək, yaxud yuvarlanıb ən aşağı səviyyəyə enmək seçiminin məhz tələbənin tərbiyəsindən, təlimindən asılı olduğu ortaya qoyulur. Bu seçimin edilməsində məhz müəllimin gözəl, bəlağətli, mənalı nitqinin rolu göstərilir. Nəfsin ağıl ilə idarə edilməsində, nəfsin tərbiyə edilməsində peyğəmbərlərə, mütəfəkkirlərə, tərbiyəçilərə, müəllimlərə ehtiyac olduğunun elmi-məntiqi cəhətdən əsaslandırılır. Gənclərin kamillik dərəcəsinə çatması üçün gözəl nitqin inkişafının şəxsiyyətin formalaşmasının tərkib hissəsi kimi göstərilir. Əsərin “Əxlaqın saflaşdırılması” fəslində Tusiyə görə “əsaslar” anlayısının mahiyyətinin açılıb göstərilməsi, “nəfs”, “ruh”, “mənəviyyat”, “əxlaq” anlayışları əsərdə ana xətt kimi keçməsi, Tusinin ölümdən deyil, faydasız yaşamaqdan qorxmağın zəruriliyi haqqında mülahizələri tədqiqatçı üçün maraq kəsb edir. Tusi “ölüm vahiməsi” adlanan ruhi xəstəliyin müalicəsini, “nəfsi xəstəlik” adlanan tənbəllik və digər mənfi xüsusiyətlərin gənclərin tərbiyəsində islahını təlim-tərbiyədə əsas götürür. Nəsirəddin Tusinin “ədalət” anlayışını fəlsəfi, ictimai-siyasi mahiyyətini açaraq cəmiyyətdə ədalə- tin bütün fəzilətlərdən daha şərəflisi kimi təqdim edir. Ədalətin bərpa olunması üçün 3 amilin (ilahi na- mus– insanın vicdan səsi, insanı hakim – ədalətli münsif, dinar–pul) olmasının zəruriliyindən danışır. "Ədəbül Mütəəllimin" əsərində elmin, müəllimin, tələbə yoldaşının və səbatlığın seçilməsi, tələbənin bu seçimdə tələsməməsi, diqqətli olması, müəllimini tərk edərkən onun xeyir-duasını alması haqqında fikirləri müasir təlim-tədris prosesində öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Əsl pedaqoq Nəsirəddin Tusi müəllimi və öyrəndiyi kitabları yarımçıq tərk etməmək üçün səbrli və mətin olması zərurəti haqqında yazır. Əsərdə tələbənin elmə yiyələnərkən ciddi olması, səy və çalışqanlıq göstərməsinin vacibliyi fikri əsaslandırıldırılır. "Adabül Mütəəllimin" əsərində alim dərs prosesinin bütün məqamlarına (dərsin başlanması, həcmi və tərtibi) toxunur. Alimin fikrinə görə dərsin cümə axşamı günü başlanması məqsədəuyğundur. Dərsin həcminin tələbə üçün rahat olması, mövzunu tədricən qavraması üçün mövzunu tələbənin düşüncəsinə yaxın olan hadisələr ilə başlamaq lazımdır. Müəllimlər tələbələr üçün daha yaxşı başa düşülən və yadda qalan kiçik həcmli mətinlər seçməlidirlər. Dərs zamanı qarşılıqlı sual-cavab və müzakirədən istifadə edərkən ədəb qaydalarına riayət etmək, yəni insaflı, diqqətli, düşüncəli olmaq, səs-küyə və əsəbiliyə yol verməmək lazımdır. "Bir saatlıq sual- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1404 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan cavab, bir aylıq təkrardan yaxşıdır" fikri əsaslandırılaraq, tələbənin düşünərək, dərk edərək elmin incəliklərinə yiyələnməsinin vacibliyi haqqında mülahizələri məqalənin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. Tusi "Adabül Mütəəllimin" əsərində təhsilin müddəti, təvəkkül haqqında danışaraq Peyğəmbərin (s) “Beşikdən qəbrə qədər oxuyub öyrənmə dövrü olduğu” kəlamından istifadə edir. Alimin düşüncəsinə görə elmdə həsəd və paxıllıq kimi hisslərə yol vermək olmaz, müəllim öz biliyini tələbəsinə artıqlaması ilə, səxavətlə verməlidir. Bu bölmədə alimin şəvqət və nəsihət, fayda götürmək haqqında fikirləri maraq kəsb edir. Əsərdə dindarlıq, yaddaşı və yaddaşsızlığı yaradan amillər haqqında mülahizələr müasir tələbə üçün də maraq kəsb edir. Dindarlığın insanı mənəvi cəhətdən saflaşdırması, ona hüzur verməsi, səbrli etməsi, bununla da elm öyrənərkən yayındırıcı fikirlərdən və əməllərdən uzaq olmasına gətirib çıxarması məsələləri elmi-məntiqi cəhətdən əsaslandırılır. Bununla yanaşı alim " Adabül Mütəəllimin" əsərində ruzi gətirən və artıran, ömrü uzadan və qısaldan amillər haqqında yazaraq tələbənin güc və sağlamlığının onun elm öyrənərkən fikir və düşüncələrinin aydın olmasına dəlalət etməsi ilə düz mütənasib olması fikrini irəli sürüb. Günah işlətmənin ruzinin kəsilməsinə səbəb olması, yalançılığın kasıbçılığa gətirib çıxarması, zülmkarlığın insaniyyətliyin itirilməsi ilə nəticələnməsi məsələlərini məntiqi cəhətdən izah edir. Peyğəmbərimizin "Ancaq dua ilə ruzi artar, qədər kömək edər. Ömür isə ancaq möminliklə uzanar” , "Özünə aid olmayan işlə məşğul olan kəs özünə aid olan işi əldən verər", "Xoşbəxtlik ruzinin açarlarındandır. Yaxşı niyyətli danışıq ruzini artırar." kəlamını tələbələrin təlim və tərbiyəsində rolundan danışır. Dünya şöhrətli alim, pedaqoq, mütəfəkkir, şair və yazıcı olan Nəsirəddin Tusi gənc nəslin tərbiyəsində xəsislik, tənbəllik, ifrat laqeydlik, pintilik, hörmətsizlik, zinaya meyillilik kimi mənfi işlərin islah olunması üçün müəllimin şəxsi nümunə göstərməsini zəruri hesab etmişdir.
Yüklə 19,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|