Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YAN AMOS KOMENSKİNİN UŞAQ OYUNLARI İLƏ BAĞLI PEDAQOJİ FİKİRLƏRİ Könül MƏMMƏDOVA
- Uşaqları oyun zamanı daha yaxşı və daha yaxından dəqiq tanımaq olur. Belə ki
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- MÜƏLLİM-YENİYETMƏ ŞAGİRDLƏR ARASINDA ÜNSİYYƏTİN XARAKTERİSTİKASI Günay YUSİFOVA
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1482 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan zamanda tələbələrin xalqımızın azadlıq və demokratiya ənənələrinə sadiq olan, millətimizin mənəvi, humanist və mədəni dəyərlərini mənimsəyən, doğma diyarı, onun sakinlərini sevən, ölkəmizin şərəfini qoruyan, müstəqil və yaradıcı düşünməyi bacaran şəxsiyyətlər kimi yetişmələrinə imkan verir. İlkin pedaqoji kadrların hazırlanması müəllim-tələbə münasibətlərinin səviyyəsindən, keyfiyyətindən çox asılıdır. Müəllim-tələbə münasibətlərinin düzgün qurulması üçün ilk növbədə müəllim yüksək mənəvi keyfiyyətlərə yiyələnməli, nümunəvi davranmalı, mütəxəssis, işçi və insan kimi özünü doğrultmalıdır. Müəllim-şagird münasibətlərinin səmərəli təşkili problemi bu və ya digər dərəcədə tədqiqatların obyekti olsa da, ali məktəblərdə ilkin pedaqoji kadr hazırlığında müəllim-tələbə münasibətlərinin formalaşdırılması ilə bağlı xüsusi tədqiqat aparılmamış, kitab və kitabçalar yazılmamışdır. Bundan başqa, ali məktəblərdə müəllim-tələbə münasibətlərinin səmərəli qurulması üzrə təlim prosesində müəyyən işlər görülsə də, bu istiqamətdə auditoriyadankənar vaxtlarda görülən işlər lazımi səviyyədə deyildir. Müəllim-tələbə münasibətlərinin səmərəli qurulması aşağıdakı şərtlər daxilində mümkündür: - müəllim-tələbə münasibətlərinin səmərəli qurulması üzrə işin mahiyyəti, - məqsədi və əhəmiyyəti hər bir ali məktəb müəllimi tərəfindən aydın təsəvvür olunarsa, bu məsələ universitet, institut və təhsil akademiyalarının qarşısında duran ən mühüm vəzifələrindən biri kimi nəzərdən keçirilərsə; - müəllim-tələbə münasibətlərinin səmərəli qurulması ali məktəblərdə pedaqoji kollektivin hər bir üzvünün
daxili tələbatına çevrilərsə və bu zaman müəllim-tələbə münasibətlərinin demokratikləşdirilməsi və humanistləşdirilməsi əsas götürülərsə; - müəllim-tələbə münasibətlərinin səmərəli qurulması məqsədilə təlim prosesinin və auditoriyadankənar tədbirlərin imkanları nəzərə alınarsa. Gələcək müəllimlərdə pedaqoji mədəniyyətin formalaşdırılması vacib pedaqoji problem olub, kadr hazırlığının əsas tərkib hissələrindən birini təşkil edir. Gələcək müəllimlərdə zəruri pedaqoji keyfiyyətlərin tərbiyə edilməsi əsl usta-müəllim şəxsiyyətinin formalaşdırılması kimi mühüm pedaqoji vəzifənin həyata keçirilməsi ilə nəticələnir. Belə keyfiyyətlərə malik olan hər bir gələcək müəllim: a)
yüksək mənəvi keyfiyyətlərə, ümumi mədəniyyətə, özünənəzarətə, özünü ələ alma bacarığına yiyələnir və seçdiyi peşəyə, ixtisasa dərin maraq göstərir; b)
psixoloji əqlə, təşkilatçılıq bacarığına yiyələnir; c)
tədris etdiyi fənnin səciyyəvi xüsusiyyətlərinə uyğun olan bir sıra keyfiyyətlərə malik olur.
Təhsil illərində belə keyfiyyətlərə yiyələnən tələbələr gələcək fəaliyyətinin elə ilk illərində özlərini yüksək intellektual səviyyəli mühüm pedaqoji keyfiyyətlərə malik, yaradıcı və əsl pedaqoq kimi göstərə bilər, müəllim, şagird və valideynlərin dərin hörmək və məhəbbətini qazanırlar. İdarəetmə mədəniyyətini formalaşdırmaqla təlim prosesinin iştirakçıları arasında qarşılıqlı fəaliyyəti - öyrənmə və idrak fəaliyyətini səmərəli təşkil etməyi, idrak prosesinin səmərəliliyini yüksəltməyə təsir edən amilləri vahid bir məqsədə yönəltməyi, sinfin idarəolunmasına verilən tələbləri praktik fəaliyyətdə tətbiq etməyi, müəllim-şagird münasibətlərini qarşılıqlı hörmət, tələbkarlıq və digər standartlar əsasında qurmağı, şagird yaradıcılığını dəstəkləməyi və inkişaf etdirməyi, bu məqsədlə müxtəlif təqdiretmə və rəğbətləndirmə metodlarından istifadə etməyi, sinifdə müsbət öyrənmə mühiti yaratmağı bacarmaqdır. İdarəetmə mədəniyyəti tələblərdə əsasən pedaqoji təcrübə vaxtı formalaşır. Pedaqoji ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələr ən geci ikinci kursdan başlayaraq ümumtəhsil məktəblərində təlim, tədris və tərbiyə prosesləri ilə tanış olurlar. İnteqrasiya imkanlarının yaradılması, tələbənin məktəb həyatı və məktəbdə baş verən proseslərlə daha ətraflı tanış ola bilməsi üçün yaxşı olar ki, pedaqoji təcrübə ikinci kursdan başlansın.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1483 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan YAN AMOS KOMENSKİNİN UŞAQ OYUNLARI İLƏ BAĞLI PEDAQOJİ FİKİRLƏRİ Könül MƏMMƏDOVA Qafqaz Universiteti kmemmedova@qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Pedaqogikanın banisi sayılanYan Amos Komenski ( 1592-1670) qiymətli elmi irsi orijinal pedaqoji nəzəriyyələri ilə dünya pedaqoji irsində köklü dəyişikliklər etmişdir. Onun pedaqoji görüşləri təlim-tərbiyə işinin əsası olmaqla yanaşı müasir dövrdə də öz əhəmiyyətini itirməmişdir. Pedaqogikanın müstəqil elmə çevrilməsi məhz onun adı ilə bağlıdır. Pedaqoji fikir tarixində Y.A.Komenski didaktikanın əsasını qoymuşdur. Y.A.Komenski “Böyük didaktika” əsərini yazmaqla didaktikanın “elmi-pedaqoji- metodik” sistemini yaratmışdır. O, “Ümumi hikmətlərin müjdəçisi”, “Dünyanın dolaşıq yolları”, “İşığın yolu”, “Dillərin açıq qapısı”, “Ana məktəb”, “Fizika” və başqa əsərlərini yazmışdır. Humanizm və demokratizm Komenski dünyagörüşündəki mühüm ünsür olmuşdur. Pedaqoqun həmçinin "Şəkillərdə Görünən Dünya” adlı usaqlar üçün ilk şəkilli kitabı yazmışdır. O, bu kitabı mühüm pedaqoji prinsip üzərində yazmış belə ki, verilən biliklər sadədən mürəkkəbə doğru öyrədilməli idi. Yan həyatı boyunca əzbərçiliyə qarşı olmuş məntiqi təfəkkürə üstünlük vermişdir. Kasıb uşaqlar üçün təhsildə bərabərlik hüququnu irəli sürmüş, bununla yanaşı O, “beynəlxalq təhsil” anlayışını ilk dəfə olaraq irəli sürən ilk pedaqoqdur. Pedaqogika sahəsinə verdiyi töhfələr ona "Millətlərin müəllimi" adını qazandırmışdır. Keçən əsrin 20-30 ci illərindən başlayaraq Y.A.Komenskinin pedaqoji əsərləri daha ciddi tədqiqat obyektinə çevrilmişdir. 40-cı illərdə Azərbaycan pedaqoji klassiklərin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşrinə başlanılmışdır. İlk dəfə Y.A.Komenskinin “Böyük didaktika” və “Ana qucağı məktəbi” adlı əsərlərindən parçalar “Didaktik prinsiplər” adı ilə nəşr olunmuşdur. Y.A.Komenskinin Azərbaycanda ikinci kitabı 60-cı illərdə işıq üzü görmüşdür. İnsan öz inkişafında müxtəlif yaş dövrlərindən keçir və hər bir dövr şəxsiyyətin inkişafına müəyyən təsir göstərir. Y.A.Komenski dörd fəslə müvafiq olaraq insan həyatını dörd dövrə bölmüşdü: həyatın bahar dövrü (uşaqlıq), yay dövrü (gənclik), payız dövrü (orta yaş), qış dövrü (qocalıq). Bu dövürlərin ayrı-ayrı xüsusyyətlərini xarakteriz edən Komenski insanın hər tərəfli inkişafında (həm fiziki həm də zehni ) əvəzsiz rolu olan oyunlar haqqında önəmli fikirlər irəli sürmüşdür. Y.A Komenski oyunun uşağın inkişafında çox mühüm rol oynadığını demişdir. Oyunun insanın müstəqil olma istəyi, hərəkət etmə, dostluq qurmaq, rəqabət etmə və dəyişiklik istəyi ilə əlaqələndirmiş, həmçinin nizam-intizam və məsuliyyət qazanmaqda da önəmli rol olduğunu bildirmişdir. O, həmçinin əxlaqi dəyərləri qazanmasında oyunun önəmini vurğulamışdır. Uşağın böyüməsi və inkişafı üçün qida, sevgi nə qədər vacibdirsə, oyun da o qədər önəmlidir. Oyun müəyyən bir məqsəd olmadan böyüklər tərəfindən deyil də, uşağın göstərdiyi fəaliyyətlə bağlı olaraq davranışlarda ortaya çıxmışdır.
Hər vəziyyətdə uşağın istəyərək və bəyənərək yer aldığı fiziki, əqli, zehni, dil, emosional və sosial inkişafa təməl olan həyatın bir parçası və uşaq üçün ən aktiv öyrənmə müddətidir. Sosial inkişaf, doğumdan etibarən başlayan, yaşam boyu davam edən, insanın başqaları ilə əlaqə yaratmasını və içində yaşadığı cəmiyyətə uyğunlaşma müddətidir. Komenskiyə görə uşaqlar qayda- qanunları asan ve zərərsiz şəkildə oyun zamanında öyrənir. Sırasını gözləmək, paylaşmaq, başqalarının haqqına hörmət etmək, öz əşyasına sahib çıxmaq, qanunlara və qoyulan məhdudiyyətlərə riayət etmək, söylənənləri dinləmək və bunlar kimi bir çox dəyərləri oyun zamanı mənimsəyirlər. Həmçinin Komenski uşaq həyatını oda bənzədərək qeyd edir ki, küləksiz od yanmadığı kimi, oyunsuz da uşaq böyüyüb inkişaf edə bilməz. Oyun uşaqlarda şən əhval-ruhiyyə, sevinc, fantaziya və xəyal yaşadır. Oyunsuz uşaq həyatı yoxdur, oyun uşaqların tərbiyə məktəbidir. Pedaqoqun məşhur “Ana qucağı məktəbi” adlı əsərində uşaq həyatını altı ilə bölür və hər ili ətraflı təhlil edərək göstərir ki, valideynlər uşaqlarla birgə oynamalı və onların oyunlarını istiqamətləndirməyə xüsusi əhəmiyyət verməlidir. Uşaqları oyun zamanı daha yaxşı və daha yaxından dəqiq tanımaq olur. Belə ki, uşaqların oyun zamanı üzərlərinə götürdükləri rollar, hərəkətlər və davranışlar daxili aləmlərinin IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1484 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan göstəricisi kimi çıxış edir. Ailədə kifayət qədər diqqət görməyən, yaxud ayrı-seçkiliklə, laqeyidliklə üzləşən uşaqlar təhlükəsizlik hissindən məhrum olur. Həmçinin həddindən artıq cəzalandırılan uşaqlar oyun zamanı narahatlılıq və tənhalıq duyğularını əks etdirirlər. Bunun üçün də uşaqlarla oyun yoldaşı olmaq lazımdır. Uşaq oyun mühitində həm əylənir, həm də öyrənir. Uşağın oyun yoldaşı olmaq onun sevinc hissinə bürünməsinə səbəb olmaqla yanaşı, həmçinin aradakı səmimiyyəti artırır, uşaqda özünə inam və dəyərvermə hissini gücləndirir. Əlavə olaraq onu da qeyd etmək olar ki, oyun müddətində əxlaq prinsiplərinin birbaşa və ya dolayı yolla uşağa aşılamaq mümkündür. Bu müvafiq imkanları əldən verməmək lazımdır, çünki uşaqların şəxsiyyətini yetişdirmə üsullarından biri onların oyununda iştirak etməkdir. Komenskiyə görə, ana-ataların oyunu effektli etmələri üçün özləri də daxillərindəki uşaqlığı üzə çıxarmalıdırlar. Çünki valideynlərin biruzə etdikləri uşaqlıqları, uşaqla aralarındakı yaş, düşüncə, fikir fərqini aradan qaldırır. Beləliklə valideynlər uşaqlarla eyni dili danışmış, yəni uşaqlaşmış olacaqlar. Valideynlərin uşaqları ilə uşaqlaşaraq oyun oynamaları gələcəkdə ana-uşaq, ata-uşaq əlaqələrində çox mühüm faydalar ortaya qoyacaqdır ki, bu da həm tərbiyəvi yöndən, həm də uşaqların gələcək sosial mühitdə özlərini bir fərd, şəxsiyyət kimi yetişmələrində özünü göstərən mühüm faktora çevriləcəkdir. Oyun oynamağı məhdudlaşdırılan və ya icazə verilməyən uşaqlarda bir sıra psixoloji, sosial, nitq, fiziki, əqli, hətta özünə qapanma və başqa problemlər ortaya çıxır. Onu da qeyd edək ki, belə uşaqlar böyüdükdə dost tapmaqda , gələcəkdə isə kollektivdə əməkdaşlıq etməkdə çox çətinlik çəkirlər. Beləliklə, uşaqların kiçik və eyni zamanda sirli dünyalarını oyunlarla bəzədərək həm fiziki, həm zehni, həm də mənəvi yöndən hər tərəfli inkişaf etdirmək olar. Oyunlar ancaq uşaqların boş vaxtlarını keçirmək üçün deyil, həmçinin onların tərbiyə olunmasında mühüm vasitə rolunu oynamalıdır. Uşaqlar əylənərək öyrənməli, sevilərək böyüməlidirlər. АİLƏDАХİLİ MÜNАSİBƏTLƏRƏ VЕRİLƏN PЕDАQОJİ TƏLƏBLƏR Nurlаnə RАMАZАNОVА Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi, Qаfqаz Univеrsitеti nurlana.ramazanova@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Uşаqlаrın аilədахili mövqеyinin və аilə münаsibətlərinin möhkəmləndirilməsindəki yеrini yеni kоnsеptuаl idеyаlаrlа zənginləşdirməyin mеtоdоlоgiyаsı bаrədə pеdаqоji mətbuаtdа müəyyən çıхışlаr оlmuş, prоblеmin qоyuluşunа ciddi kоnsеptuаl münаsibətlər də bildirilmişdir. Bununlа yаnаşı аilədə uşаqlаrın bir şəхsiyyət kimi fоrmаlаşmаsındа vаlidеynlərin və tərbiyəçilərin mövcud stаtusu hаqqındа hələlik yеni mündəricəli münаsibət оlmаmışdır. Аilə pаrаdiqmаlаrı ilə bаğlı ən təsirli vаsitə оlаn аilədахili münаsibətlərin tənzimlənməsi istiqаmətində аtılаn hər bir uğurlu аddım bu gün dаhа önəmli bir məsələ kimi diqqət mərkəzindədir. Аilə tərbiyəsi üzrə işin dinаmik sistеmini müəyyənləşdirərkən, məhz bu prоblеmin əhаtə еtdiyi bаşlıcа məsələləri də yеni idеyа və məzmun bахımındаn dəyərləndirmək lаzımdır. Аilədахili prоsеslərdə öz uşаqlаrınа həqiqi tərbiyə vеrmək, оnlаrı ictimаi həyаtа hаzırlаmаq, uşаqlаrdа rеаl mənəvi düşüncə tərzi-vətənpərvərlik, əməksеvərlik, sаğlаm və gümrаh görünmək vərdişi fоrmаlаşdırmаq hər bir аtа, аnаnın аrzusu və başlıca bоrcudur. Qеyd еtmək lаzımdır ki, hər bir vаlidеyn rütbəsindən аsılı оlmаyаrаq, öz uşаğının tərbiyəsi üçün böyük məsuliyyət hiss еtməli, həm də uşаqlаrın аilədə düzgün tərbiyə оlunmаlаrı üçün diqqətli оlmаlı, yaxından maraqlanmalıdırlаr. Bu, çox böyük məsuliyyət tələb edən bir məsələdir. Belə ki, hər bir yalnış yönləndirmə nəinki həmin anda, eyni zamanda uşağın gələcək fəaliyyətində də böyük qüsurlara səbəb ola bilər. Vаlidеynin hər bir hərəkəti, dаvrаnışı uşаq üçün cаnlı nümunə rоlunu оynаyır və оnun şəхsiyyət kimi fоrmаlаşmаsınа əsаslı təsir göstərir. Görkəmli pеdаqоq А.S.Mаkаrеnkо vахtilə yаzırdı: “Siz IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1485 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan uşаğınızı yаlnız оnunlа dаnışаndа və оnu öyrədəndə, yахud оnа əmr vеrəndə tərbiyələndirmirsiniz. Siz оnu həyаtınızın hər bir аnındа, həttа, еvdə оlmаdığınız zаmаndа dа tərbiyə еdirsiniz”. Bu gün аilədахili münаsibətlərdə cərəyаn еdən bəzi хоşаgəlməz məqаmlаr hаmıdа dərin təəssüf dоğurur və bu sаhədə yеni, təkmil yаnаşmа kоnsеpsiyаlаrının yаzılmаsını zəruri еdir. Оdur ki, müаsir şərаitin tələblərindən çıхış еdərək yuхаrıdа qеyd еtdiyiniz məsələlərdən аydınlаşır ki, həqiqətən şəхsiyyətyönümlü tərbiyə vаsitəsilə аilədахili münаsibətlərdə yеni mеtоdоlоji prinsiplərə istinаd еdən pеdаqоji tələblərin fоrmаlаşdırılmаsı prоblеmi аktuаl еdir. Аilədахili münаsibətlərin quruculаrı hər şеydən əvvəl, milli düşüncə, təfəkkür, mənəvi dəyərlər, işgüzаrlıq kеyfiyyətləri, bахımındаn аilənin tələblərini yеrinə yеtirə bilən, fərqli, yеni хüsusiyyətlərə mаlik оlmаlıdırlаr. Bunlаrı isə аşаğıdаkı kimi ümumiləşdirmək оlаr: -Аilədə uşаğın inkişаfı və böyüməsi üçün mаksimum şərаitin yаrаdılmаsı; -Uşаğın sоsiаl-iqtisаdi və psiхоlоji müdаfiəsinin təşkil оlunmаsı; -Аilənin yаrаdılmаsı və qоrunub sахlаnmаsı təcrübəsini uşаqlаrа vеrmək, ötürmək bаcаrığının fоrmаlаşdırılmаsı; -Uşаqlаrın dаvrаnış və fəаliyyətində yüksək humаnist kеyfiyyətlərə əsаslаnаn irаdi-mənəvi səylərin аrtırmаq qаyğısınа qаlınmаsı; -Bu işdə vаlidеyn-övlаd münаsibətlərini zəngin аilə ənənələri ilə еhtivа еdən yаnаşmаlаrdаkı mütərəqqi tехnоlоgiyаlаrdаn istifаdə оlunmаsı; -Аilədахili münаsibətlərin milli və ümumbəşəri dəyər və gücünü аrtırаn yеni pаrаdiqmаlаrın (əlаmətlərin) öyrənilib üzə çıхаrılmаsı və s. Bеləliklə, müаsir аilə tərbiyəsi prоsеsində hər bir аilə üzvü аilənin Аzərbаycаn Rеspublikаsının Kоnstitusiyаsınа uyğun оlаrаq dövlət tərəfindən mühаfizə оlunmаsını öyrənir; аilənin mənəvi əsаslаrı ilə tаnış оlur; övlаd tərbiyəsində vаlidеyn məsuliyyəti hissinin nə dеmək оlmаsını, məsuliyyət hissinə vеrilən pеdаqоji tələbləri əхz еdir; аilədə vаlidеyn nüfuzunun təsir imkаnlаrını, hаbеlə vаlidеynin övlаd yаnındа nüfuz qаzаnmаsının şərtlərini öyrənir; аilədə uşаqlаrın аsudə vахtının təşkili və gün rеjimində gözlənilən didаktik vəzifələri özü üçün аyırd еtməklə bir dаhа gənc nəslə örnək оlаsı həyаti nümunə yоlu ilə оnlаrı аilə münаsibətlərinin pоzulmаsının nəticələrini əks еtdirən məlumаtlаrlа dа yеri gəldikcə tаnış еdir. Оnu dа qеyd еtmək yеrinə düşər ki, bu sаhədə аilə pеdаqоgikаsının özünəməхsus gеniş diаqnоstik imkаnlаrı vаrdır. İndiki şərаitdə öz vətəninə qəlbən bаğlı оlаn, möhkəm əqidəsi ilə fərqlənən hər bir аilə üzvü gündəlik iş prоsеsində gənc nəslə lаzımi mənəvi dəstək, bаcаrıq və vərdişlər аşılаmаqlа bərаbər, оnlаrı vətəndаşı оlduğu ölkənin idеyа əsаsını öyrənməyə, yаşаdığı mühitin birgəyаşаyış qаydаlаrını mənimsəməyə də аlışdırmаğı bаcаrmаlıdır. Bu cür təcrübə fаktlаrındаn irəli gələn nəticə bеlədir: Аilədaхili münаsibətlərdə uşаqlаrın, vаlidеynlərin аnlаşmа bахımındаn müvəffəqiyyət qаzаnmаsının səviyyəsi bir çох pеdаqоji tələblər əsаsındа qurulmаlı, mааrifləndirici səciyyə daşımalıdır. Bu məqsədlə vаlidеynlər bilməlidir ki, uşаq fikir, vicdаn, peşə sеçmək аzаdlığınа mаlikdir. Uşаğın bаşqа şəхslərlə görüşmək, müхtəlif birliklərə qоşulmаq hüququ vаr. Uşаq böhtаndаn, təhqirdən müdаfiə оlunmаq hüququnа mаlikdir. Аilə uşаqlаrı zərərli infоrmаsiyаlаrdаn qоrumаlıdır. Uşаqlаrın tərbiyəsində vаlidеynlər birlikdə məsuliyyət dаşıyırlаr. Аilədə uşаqlаrlа, digər аilə üzvləri ilə pis rəftаr еdən şəхslərə qаrşı dərhаl tədbir görülməlidir. Аilədахili münаsibətlərdə ümumi аnlаşmа səviyyəsi dаim təkmilləşdirilməli, bu cəhətdən vаlidеynlər üçün mаksimum müstəqil şərаit yаrаdılmаlı, оnаlırn nоrmаl аnlаşmа məsələsi üçün təhsilləndirici iş аpаrılmаlıdır. Аilədахili münаsibətləri pеdаqоji tələblər əsаsındа qurmаğın ən vаcib şərtlərindən biri kimi аilə üzvləri ilə təmаs yаrаtmаğın, ünsiyyət fоrmаlаşdırmаğın məqsəd və vəzifələrini düzgün icrа еtməsi ilə bаğlıdır. Аrаşdırılаn tədqiqаt bir dаhа göstərdi ki, аilədахili münаsibətlərin pеdаqоji tələblərini о zаmаn dаhа mükəmməl tаpşırıqlаrlа rеаllаşdırmаq оlur ki, аilə üzvlərinin özünü nümunəvi аpаrmаsı, öz üzərində bu işin nə dərəcədə sınаnılmаsını hər bir аilə üzvü təkidlə bir-birindən tələb еtsin. Dеməli, аilədə аilədахili münаsibətlərdə təzаhür еdən аnlаşmа səviyyəsi хеyli dərəcədə vаlidеynlərdən, müəllimlərdən, еləcə də ictimаiyyət nümаyəndələrindən də аsılı оlаn mühüm təlim- tərbiyə işi оlub, ümumхаlq və ümumdövlət səviyyəli bir işin əsаs аmili kimi həmişə аktuаl məzmun kəsb еdir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1486 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan MÜƏLLİM-YENİYETMƏ ŞAGİRDLƏR ARASINDA ÜNSİYYƏTİN XARAKTERİSTİKASI Günay YUSİFOVA ADPU
gunay.yusifova.1985@mail.ru AZƏRBAYCAN
Bildiyimiz kimi məktəbdə ünsiyyət müxtəlif istiqamətlərdə təzahür edir. Bura təbii ki, müəllim- şagird münasibəti də daxildir. Bu münasibətlərdə müxtəlif psixoloji keyfiyyət özünü göstərir. Bir şəxsiyyət kimi müəllim də, şagird də bu münasibətlərdə mövcuddur. Onların ziddiyyətli eyni zamanda mürəkkəbliyi müəllim və şagirdin psixoloji siması ilə şərtlənir. Müəllim həmin münasibətlərdə təkcə peşəkar mütəxəssis kimi deyil həm də müəyyən həyat təcrübəsi keçmiş biri olaraq iştirak edir. Şagird də şagird olmaqla yanaşı həm də qayğıya ehtiyacı olan bir insandır. Sözsüz ki, ünsiyyət informasiya yaratmaq və onu müəyyən insanlara ötürməkdən ibarətdir. Müəllim şagird arasında da həmçinin bu informasiya mübadiləsi baş verir. Bu zaman müəllimlər ehtiyatlı olmalıdırlar, çünki onların ünsiyyətə girdikləri şagirdlər yeniyetmələr müəyyən psixoloji keyfiyyətlərə malikdirlər. Bu dövr onların böhran dövrü olduğundan istər müəllimlər, istərsə də valideynlər onlarla ünsiyyətə girən zaman diqqətli olmalıdırlar. Müəllimlər çox vaxt şagirdlərlə ünsiyyətə girərkən psixoloji və pedoqoji “kanonlara” deyil, daha çox özlərinin birtərəfli olan güzəran təcrübələrinə əsaslanırlar. Adi müəllimlərin gözündə şagirdlərin təsnifatı çox sadədir. Həmin təsnifatda şagirdlərin bölgüsü 4 əsas tipə ayrılır: 1.Yaxşı oxuyan-intizamlı; 2.Yaxşı oxuyan-intizamsız; 3. Pis oxuyan- intizamlı; 4. Pis oxuyan-intizamsız. Müəllimlər şagirdləri birtərəfli ölçülərlə bir-birindən fərqləndirməməlidirlər. Bu onların həm pedaqoji, həm də psixolji cəhətdən zəif olduqlarını göstərir. Çox vaxt müəllimin bir insan kimi yaşadığı hisslər onun pedaqoq duyumunu üstələyir. Yəni, müəllimlərin nəzərində onların sevdiyi və sevmədiyi şagirdlər aləmi meydana gəlir. Məhz şagirdlərin də sevdiyi və sevmədiyi müəllimlər bu kökdə əmələ gəlir. Bu əslində özünəməxsus subyektiv ölçüləri olan təhlükəli bir aləmdir. Müəllimlər emosional qiymətlərə arxalanaraq şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini görmürlər. Onların savadını çox vaxt intizam müstəvisində qiymətləndirirlər. Sözsüz ki, bu mühüm məsələlərə bir pedaqoq və psixoloq gözü ilə baxmırlar. Müəllimlərin gözündə ideal şagird dərslərini yaxşı oxuyan və intizamı pozmayan şagirdlərdir. Yaxşı oxumayan və intizamı pozan şagirlər isə “pis uşaq”sayılır. Bu cür düşünmək müəllimlərə həmin şagirdlərlə düzgün işləmək imkanı vermir. Belə olduğu halda bəlkə də özündə müxtəlif keyfiyyətləri daşıyan şagirdlər inkişaf etməmiş üzə çıxmamış olur. Müəllimlər şagirdləri bir şəxsiyyət kimi bu cür qiymətləndirsələr onlara düzgün münasibət bəsləyə bilməzlər. Bir müəllimin sinfi, yəni şagirdləri düzgün idarə edə bilməsi üçün şagirdlərlə sağlam bir ünsiyyət qurması gərəkdir. Müəllimin təsirli ünsiyyət vərdişlərinə sahib olması və həm özünü həm də sinifdə digər yoldaşlarını narahat edən şagirdlərə kömək olabilməsi sinif idarəsi baxımından böyük önəm daşıyır. Ona görə də müəllim bu cür keyfiyyətlərə yiyələnməyə xüsusi diqqət yetirməlidir. Müəllimlərin şagirdlərlə olan ünsiyyətinə müəllimlərə verilən yönəlişlərin də böyük təsiri olur. Müəllim yalnız müzakirədə iştirak edən şagirdlərə deyil, həm də danışmayan, müzakirədə iştirak etməyən şagirdlərə səslənməli və onların dərsdə, müzakirələrdə iştirakını təmin etməlidir. Göründüyü kimi psixoloqların müəllimlərə verdiyi məsləhət humanist xarakter daşıyır. Yəni verilən təkliflər həm müəllimlərin, həm də yeniyetmə şagirdlərin faydasınadır. Müəllimlər yeniyetmələrlə ünsiyyətdə bunları nəzərə alaraq onların həm simpatiyasını, həm də hörmətini qazanarlar. Müəllimlər şagirdlərlə ünsiyyət qurarkən onlara sevgiyə ehtiyacı olan, dinlənilməyə ehtiyacı olan bir şəxsiyyət kimi yanaşmalıdırlar. Belə vəziyyətlərdə yeniyetmələrə düşən bəzi məsələlər də var. Onlar da qarşılarında uşağın deyil, müəllimin olduğunu unutmamalıdırlar. Konfliktli situasiyada sakitləşməyi ön plana çəkməlidirlər. Bu cür halların keçici olduğunu bilməlidirlər. Beləliklə, şəxsiyyətlərarası münasibətlər – real həyatda canlı, düşünən və hiss edən fərdlər arasında yaranan əlaqə və münasibətlərdir. Bu, həqiqi insanların həqiqi ünsiyyətlərindəki empirik münasibətlərdir.Qeyd etmək lazımdır ki, təlim prosesindəki müəllim və şagird arasında münasıbətlərin necə qurulucağı ünsiyyət və qarşılıqlı təsir vasitələrinin xarakterinə birbaşa təsir edir. İlk növbədə indiyədək kimi formalaşmış olan müəllim-şagird münasibətlərinin tipləri ilə tanış olaq. Onlar şərti olaraq 4 tipə bölünür.
|