Conference committees conference chairs c

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1523

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

_Təlim-tərbiyyə  müəssisələrinin  müxtəlif  növ  fəaliyyəti  (tədris,  elm,  istehsal  və  s.),  xidmətlər 

müqabilində əldə etdikləri gəlir. 

_Azərbaycanın  və  xarici ölkələrin  dövlət  və  qeyri-dövlət  müəssisələri,  təşkilatları,  cəmiyyətləri, 

idarələrinin, habelə vətəndaşlarının könüllü aydımaları hesabına əldə olunan vəsait. 

Təhsil iqtisadiyyatının gücü onun maliyyələşdirilməsi üçün ayrılan büdcənin miqdarı ilə ölçülür. 

Dünya  təcrübəsində  təhsilin  maliyyələşdirilməsi  istiqamətində  müxtəlif  siyasətlər  yürüdülür.  Bu 

sahədə maliyyələşmənin dövlət səviyyəsindən bazar səviyyəsinə qədər müxtəlif səviyyələri əhatə edir. 

Alternative maliyyələşmə imkanları təhsilə ictimaiyyətin yardımı ilə subsidiyaların ayrılmasına şərait 

yaradır. Bundan  əlavə ictimaiyyət tərəfindən maliyyə dəstəyinin dərəcəsi vəsaitini ictimaiyyətin rəyi 

nəzərə  alınmaqla  sərf  edilməsinə  zamin  yaradır.  Təhsillə  bağlı  qərarlar  qəbul  edərkən  müxtlif 

məsələlərin  maliyyələşdirilməsi  ilə  bağlı  qeyri-əminlik  halları  təhsilin  ictimaiyyət  tərəfindən  özəl 

şəkildə maliyyələşdirilməsinə şərait yaradır. 

Dövlət büdcəsi dövlətin idarə edilməsi, müdafiəsi, təhsil, səhiyyə, sosial müdafiə, sosial təminat 

və s. üzrə bölünür. Hər bir dövlətin başlıca funksiyalarından biri də əhalini təhsil xidmətləri ilə təmin 

etməkdir. 

Azərbaycan  Respublikasının  Konistutusiyasına  əsasən  ölkənin  hər  bir  vətandaşı  təhsil  almaq 

hüququna malikdir. Bu ehtiyacın əksər hissəsi isə dövlət hesabına təmin olunur. 

Hər  il  kiçik  uşaqlardan  tutmuş  yaşlı  adamlara  qədər  milyonlarla  insan  müxtəlif  növ  təhsil 

xidmətlərindən  yararlanır.  Buna  görə  də  hər  il  dövlət  büdcəsinin  xərclərinin  kifayət  qədər  böyük  bir 

hissəsi təhsil məqsədlərinə yönəldilir.  

Kiçik  uşaqlardan  başlayaraq  yaşlı  insanlara  qədər  ən  müxtəlif  sosial  təbəqələr  dövlətin  təhsil 

xidmətindən  istifadə  edirlər.  yaş  qrupları  və  sosial  təlabatlar  müxtəlif  olduğundan  göstərilən  təhsil 

xidmətləri  və  tədris  formalarıda  fərqli  olur.  Altı  yaşa  qədər  uşaqlar  məktəbəqədər  tərbiyə 

müəssisələrində  tərbiyə  alırlar.  Altı  yaşdan  başlayaraq  bütün  usaqlar  icbari  şəkildə  ibtidai  və  əsas 

təhsilə  cəlb  edilir,  eləcə  də  orta  təhsil  alırlar.  Bu  zaman  xüsusi  qayğıya  ehtiyacı  olan  uşaqlar  xüsusi 

məktəblər  və  kurslara  cəlb  olunur.  Texniki-peşə  məktəblərində  müxtəlif  peşələr  öyrədilir,  həmçinin 

texnikomlarda  və  kolleclərdə  tələbələrə  orta-ixtisas  təhsili  verilir.  Universitet  və  institutlarda  isə 

ixtisaslar  daha  dərindən  tətris  edilməklə  elmin  əsasları  mənimsənilir.  Bunlardan  əlavə  müxtəlif 

sahələrdə  çalışan  mütəxəsislərin  ixtisas  səviyyəsini  yüksəltmək  və  biliklərini  artırmaq  üçün 

ixtisasartırma kursları təşkil olunur. Bütün bu ferqliliklər nəzərə alınaraq dövlət büdcəsindən ayrılan 

xərclər göstərilən istiqamətlər üzrə müvafiq şəkildə bölünür. 

Ölkədə  təhsil  siyasətinin  işlənib  hazırlanması,  təhsil  prosseslərinin  təşkilinə  ümumi  metodik 

rəhbərlik  Azərbaycan  Respublikası  Təhsil  Nazirliyinin  funksiyasına  daxildir.  Lakin  təhsilə  ayrılan 

vəsaitin hamsı Təhsil Nazirliyinin sərancamına verilmir. Peşə ixtisas yönümündən və təyinatından aslı 

olaraq  bir  sıra  tədris  müəssisələri,  təşkilatları  və  ixtisasartırma  kursları  başqa  nazirliklərin 

tabeçiliyindədir. Bu səbəbdən dövlət büdcəsindən təhsilə ayrılan vəsaitlər müxtəlif təşkilatlar arasında 

bölünür. 

Təhsilin  istiqamətindən  (növündən)  və  sərancamçı  təşkilatdan  aslı  olmayaraq  büdcədən  təhsilə 

ayrılan vəsaitlər təhsil müəssisə və təşkilatlarında iqtisadi təyinatı üzrə istifadə olunur: təhsil işçilərinə 

əmək  haqqı  verilir,  təhsil  prossesinin  təşkili  üçün  zəruru  mallar  və  tədris  vasitələri  alınır,  komunal, 

nəqliyyat və başqa xidmətlərin haqqı ödənilir, məktəblər və başqa təhsil obyekləri tikilir, tmir olunur 

və  s.  Buna  görə  də  təhsil  xərcləri  planlaşdırılarkən  onlar  əvvəlcə  iqtisadi  məzmununa  görə 

qruplaşdırılır və büdcədə bu şəkildə nəzərə alınır. Büdcə vəsaitləri təhsil müəsisələrinə məhz konkret 

olaraq  müəyyənləşdirilmiş  belə  son  təyinat  itiqamətlərinə  uyğun  olaraq  və  planlaşdırılmış  hədlərdə 

buraxılır. 

Iqtisadi məzmunu üzrə təhsil xərclərini ümumu səkildə cari və əsaslı xərclər kimi qruplaşdırmaq 

olar.  Cari  xərclərə  əməyin  ödənilməsi,  malların  alınması  və  xidmətlər  haqqının  ödənilməsi,  habelə 

subsidiyalar  və  cari  ödənişlər  ,  əsaslı  xərclərə  isə  əsas  fondlara  əsaslı  vəsait  qoyluşu,  yəni  əsas 

vəsaitlərin alinması, əsaslı tikinti, əsaslı təmir aid edilir. 

Təhsil  bizim  intibah  və  fəaliyyət  sahəmizdir.  Onun  hər  bir  problemi  ilə  yanaşı,  iqtisadi 

problemləridə  bizi  düşündürür.  Təhsilə  ayrılan  büdcənin  imkanlarından  dəyərincə  faydalanmaq,  öz 

fəaliyyətini dahada məhsuldar qurmaq üçün, fikirimcə, hər bir təhsil işçisi büdcə haqqında məlumatlı 

olmali, onun icrasında iştirak etməlidir. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1524

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

İBTİDAİ SİNİFLƏRDƏ AZƏRBAYCAN DİLİ                           

DƏRSLƏRİNDƏ İNTEQRASİYA İMKANLARI 

 

GülKƏRİMLİ 

Bakı Slavyan Universiteti 

[e-mail]

 

AZƏRBAYCAN 

 

Ümumtəhsil məktəblərində Azərbaycan dilinin tədrisi  milli təfəkkürün formalaşmasında, şagird 

şəxsiyyətinin  və  idrakının  inkişafında  mühüm  vasitədir.  Azərbaycan  dilinin  tədrisi  şagirdlərin 

ünsiyyətə  girmə  bacarıqlarını  formalaşdırır,  nəticədə  nitq  fəaliyyətinin  formalaşmasına  səbəb  olur. 

Azərbaycan  dili  ümumtəhsil  məktəblərində  tədris  olunmaqla  şagirdlərdə  ümumi  nitq  və  dil 

bacarıqlarının formalaşmasına, nitq mədəniyyətinə yiyələnmələrinə xidmət edir. Şagirdlər Azərbaycan 

dili fənni vasitəsilə milli mənəvi dəyərimiz olan dilin incəliklərinə yiyələnir, onun lüğət ehtiyatına, səs 

sisteminə,  üslubi  qrammatik  xüsusiyyətlərinə  yaxında  bələd  olur,  elmi,  bədii,  publisistik  və  digər 

üslublarda  olan  ədəbi  nümunələr  ilə  tanış  olurlar.  Şagirdlər  bu  dildən  istifadə  edərək  digər 

öyrənəcəkləri  fənləri  daha  yaxşı  mənimsəyirlər.  Azərbaycan  dili  müasir  dövrdə  təlim  prosesində 

şagirdlərin araşdırma aparmaq, problemləri həll etmək, nəticə çıxarmaq kimi bacarıqlara yiyələnməsi 

zəruri hesab olunur.  

İnteqrativlik, ilk növbədə təlimin inteqrativ məzmununun məntiqi davamıdır. Müəllim gündəlik 

dərs  planında  dərsin  məqsədinə  uyğun  olaraq  həyata  keçirdiyi  strategiyalara  inteqrasiyanı  da  daxil 

edir. Təhsil proqramında inteqrasiyadan istifadə olunması barədə tövsiyyələr verilir. Bu tövsiyyələrdən 

istifadə  edərək  müəllim  planda  dərsin  gedişinə  aid  apardığı  qeydlərdə  inteqrasiyadan  necə  istifdə 

etdiyini  nəzərə  çatdırır.  Yeni  təhsil  proqramında  inteqrasiya  cədvəl  formasında  verilib,  fənlər  üzrə 

uyğun gələn nəticələrin əlaqəliliyini ifadə edir. Fənlər üzrə nəticələr kodlar şəklində göstərilir. 

İbtidai siniflərdə Azərbaycan dili təlimin də inteqrasiya müxtəlif fənlər arasında məntiqi əlaqələ-

rin  qurulmasına  xidmət  göstərir.  Azərbaycan  dili  təlimi  Musiqi,  Xarici  dil,  Riyaziyyat,  İnformatika, 

Həyat bilgisi, Texnologiya, Təsviri incəsənət, Fiziki tərbiyə kimi fənlərlə inteqrasiya olunur. 

İbtidai  təhsil  pilləsində  fənlər  üzrə  ümumi  təlim  nəticələri  Azərbaycan  dili  fənni  ilə  qırılmaz 

şəkildə  bağlıdır.  Fənnin  əsaslandırılması,  əlifbanın  öyrədilməsi,  oxu  və  yazı  texnikasının,  hüsnxət 

qaydalarının,  düzgün,  sürətli,  şüurlu  və  ifadəli  oxu  üzrə  ilkin  bacarıqların  mənimsənilməsi,  lüğət 

ehtiyatının tədricən zənginləşdirilməsi, ən zəruri qrammatik qaydaların və ədəbi tələffüz normalarının 

öyrədilib tədqiq olunması, Azərbaycan xalqının tarixi, dili, mədəniyyəti, adət-ənənələri haqqında ilkin 

anlayışların  yaradılmasının  təmin  olunması  məhz  digər  fənlərlə  əlaqəli  inteqrasiya  şəraitində 

mümkündür.  Azərbaycan  dili  üzrə  qeyd  edəcəyim  şagirdin  ümumi  təlim  nəticələri  öyrəndiyi  digər 

fənlərin təlim nəticələri ilə əlaqəsini reallaşdırır: 

•danışanın fikrinə münasibət bildirir, öz fikirlərini sərbəst və ardıcıl ifadə edir; 

•düzgün, sürətli, şüurlu, ifadəli oxuyur, oxuduğu mətnlərə münasibət bildirir; 

•kiçikhəcmli rabitəli mətnlər qurur; 

•lüğətlərdən, məlumat kitablarından istifadə edir; 

•Azərbaycan  xalqının  dili,  tarixi,  əxlaqi-mənəvi  dəyərləri,  incəsənəti,  adət-ənənələri  haqqında 

öyrəndiyi məlumatları sadə formada təqdim edir; 

•yazılı və şifahi nitqində fonetik, leksik, qrammatik qaydalara yiyələndiyini nümayiş etdirir. 

İnteqrasiyanın  fəndaxili  və  fənlərarası  növləri  müəyyənləşdirilib.  İbtidai  siniflərdə  fəndaxili 

inteqrasiyanın  həyata  keçirilməsi  vacib  məsələdir.  Çünki  fəndaxili  inteqrasiya  əzbərçiliyi  və  təkrarı 

aradan  qaldırır,  biliklərin  daha  dərindən  dərk  edilməsinə  və  praktikada  tətbiqinə  imkan  yaradır, 

şagirdlərin  mühakimə  qabiliyyətini  inkişaf  etdirir,  şifahi  nitqə  zəmin  yaradır,  fakt  və  hadisələrə 

yanaşmağı öyrədir. Fəndaxili inteqrasiya, eyni zamanda üfüqi və şaquli ola bilər. Üfüqi inteqrasiya hər 

hansı  sinif  üçün  məzmun  xətləri  arasında  əlaqələri  əhatə  edir,  hər  bir  sinif  üzrə  nəzərdə  tutulmuş 

anlayışlar, bacarıq və vərdişlərin formalaşmasına xidmət edir. Fəndaxili şaquli inteqrasiya isə təlimin 

ibtidai təhsil pilləsində siniflərarası məzmun xətlərinin inkişafını əhatə edir. Şagirdin qazandığı bilik, 

bacarıq  və  vərdişlər  sinifdən  sinifə  genişlənərək  inkişaf  edir.  Şaquli  inteqrasiya  hər  bir  təhsil  pilləsi 

üçün ümümi təlim nəticələrinin tərkib hissəsidir. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1525

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Fənlərarası  inteqrasiya  mürəkkəb  bu  proses  olub,  fənlərdə  olan  oxşar  mövzular  və  ya  oxşar 

bölmələrin  tədrisini  nəzərdə  tutur.  Fənlərarası  inteqrasiya  mövzularının  üst-üstə  düşməsi  imkanları 

şagirdlərdə  çoxşaxəli  bacarıq  və  münasibətlər  meydana  çıxarır,  bu  fəndə  qazanılan  biliklər  o  biri 

fəndən  fərqlənmir,  fənlərarası  məzmundan  nəticə  çıxarılır.  Fənlərarası  inteqrasiyanın  başlıca 

şərtlərindən  biri  hər  hansı  bir  anlayışın  hansı  fəndə,  hansı  məzmunda  öyrədilməsi  müəyyənləşir, 

verilən  biliklərlə  tamamlayır.  İbtidai  siniflərdə  tədris  olunan  Azərbaycan  dili,  Riyaziyyat, 

Texnologiya,  Həyat  bilgisi,  Musiqi  və  s.  fənlərdəki  bir  çox  mövzuların  tədrisində  fənlərarası 

inteqrasiyanın köməyi ilə yüksək təlimi keyfiyyətlər əldə etmək mümkündür. Fənlərarası inteqrasiya 

müəyyənləşdirmək  üçün  müəllim  ayrı-ayrı  fənlərin  bir-biri  ilə  əlaqə  imkanlarını  dəqiqləşdirməlidir. 

Məsələn,“Payız”mövzusuna I sinifdən başlayaraq IV sinifin sonuna qədər geniş yer verilir. Bu mövzu 

həyat bilgisi, texnologiya, təsviri incəsənət fənlərində verilsə də yenilik daşımır. Şagirdlərə də hər bir 

fənnin  məzmununa  uyğun  olaraq  payızın  əlamətləri  öyrədilir,  şagirdlərin  hər  bir  fənn  üzrə  aldıqları 

biliklər ümumiləşdirib inteqrasiya edilir, payız haqqında əhatəli, dolğun məlumatlar verilir. 

I  sinifdə  “Qar  adam”,  “8  Mart”,  “Novruz  bayramı”  və  s.  mövzuların  tədrisində  Təsviri 

incəsənətin “2.2.1 Sadə təsvir alətlərindən (karandaş, qələm, fırça, flomaster) təyinatına görə istifadə 

edir”  və  “2.2.4  Əsas  rəngləri  tanıyır  və  onları  sadalayır”  standartı  Azərbaycan  dilindən  “1.2.1 

Müşahidə  etdiyi  əşya  və  hadisələr  haqqında  şəkillər  üzrə  danışır”  standartına  inteqrasiya  olunur.  II 

sinifin “Bilik günü” adlı ilk mövzusunun tədrisi zamanı Azərbaycan dilindən “3.1.6 Sinif səviyyəsinə 

uyğun olaraq müəyyən edilən sadə əməli yazılar (məktub, açıqca, elan, ərizə) yazır” standartının Həyat 

bilgisinin  “1.1.1  Varlıq  və  hadisələri  xarakterik  əlamətlərinə  görə  qruplaşdırır”  standartı  ilə 

inteqrasiyasını vermək olar. IV sinifdə “Qazların uçuşu” mövzusunun tədrisində uşaqlara payızda isti 

ölkələrə  uçan  köçəri  quşların  rəsmini  çəkmək  tapşırıla  bilər.  Bununla  da  Təsviri  incəsənətin  “2.2.5 

Real əşya və hadisələri mücərrəd formada təsvir edir”, “2.2.6 Çəkdiyi təsvirlərdə ifadə olunmuş fikri 

və ideyaları şərh edir” , “ 2.2.7 Özünün və digərlərinin çəkdiyi təsvirlərə münasibət bildirir” standarti 

ilə inteqrasiya oluna bilər. 

 

 

FƏAL TƏLİM METODLARINA YENİ YANAŞMA 

 

İlahə RÜSTƏMOVA 

Gəncə Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Müasir  dövrdə  informasiya  –kommunikasiya  texnologiyalarının  sürətlə  inkişaf  etməsi  müxtəlif 

elm  sahələrinə  aid  biliklərin  həcminin  və  onların  mənbələrinin  artmasına  səbəb  olmuşdur.  Bu  hal 

biliklərin  qeyri-  ənənəvi  təlim  metodları  əsasında  mənimsədilməsi  istiqamətində  tədqiqatları 

genişləndirmişdir.Təhsil  sisteminin  institutsional  əsaslarının  inkişaf  etdirilməsi,  innovativ  təlim 

metodları  və  texnologiyalarının  tətbiqinin  genişləndirilməsi  “Azərbaycan  Respublikasında  təhsilin 

inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nda əsas məqsəd kimi qarşıya qoyulmuşdur. Beləliklə son dövrlərin 

tədqiqatları  səriştəyə  əsaslanan  şəxsiyyət  və  nəticəyönümlü  təhsil  modelinin  yaradılmasını  aktual 

etmişdir. 

Mövcud təlim metodlarının şagirdlərin idrak fəaliyyətinin motivləşməsinin təşkilində, biliklərin, 

bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsi prosesində gücsüzlüyü ötən əsrin 60-cı illərində ənənəvi təlim 

metodlarına yeni, dialektik yanaşmanın əsasını qoydu. Nəticədə “inkişafetdirici təlim” konsepsiyasının 

meydana gəlməsinə səbəb oldu  

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ənənəvi  təlim  metodlarının  hər  birində  şagirdlərin  və  müəllimlərin 

fəaliyyətinin  xarakteri  konkret  olaraq  müəyyənləşdirilir.  Ənənəvi  təlim  daha  çox  özünün  imperativ 

xarakteri-uşaqların  şəxsiyyət  xüsisyyətlərinin,  təlabatları  nəzərə  alınmadan  həyata  keçirilən  pedaqoji 

təsirə  əsaslanır.  Belə  yanaşmada  təlim  motivlərinə  və  ya  digər  fəaliyyət  növlərinə  diqqət  yetirilmir. 

Təlimin  nəticələri  yalnız  o  halda  səmərəli  hesab  edilə  bilər  ki,  öyrətmə  metodları  şagirdlərin 

təfəkkürünün,  dərketmə  imkanlarının  genişlənməsini  və  biliklərin  mənimsənilməsi  prosesinə  fəal 

qoşulmasını  təmin  edə  bilsin.  Bu  tələblər  nəzərə  alınmaqla  dərsdə  elə  optimal  təlim  metodlarına 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1526

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

istinad edilməlidir ki, onlar produktiv və yaradıcı təfəkkürün fəallaşdırılmasına təminat yaratmış olsun. 

Məhz  fəal,  interaktiv  təlim  metodları  bu  meyarlara  tam  uyğun  gəlir.  Fəal  təlim  metodları  təlim 

prosesinin  digər  iştirakçıları  ilə  əməkdaşlıq  şəraitində  öyrənənlərin  idrak  fəallığını  təmin  etmək 

inkanları ilə səciyyələnir. “Fəal təlim metodları” əksər hallarda “interaktiv təlim” metodları da adlanır. 

“Fəal  təlim  metodları”  bir  sıra  ədəbiyyatlarda  “problemli-dialoji”,  “problemli”,  “evristik”  metodlar 

kimi  də  səciyyələndirilir.  Fəal  təlim  dedikdə  şagirdlərin  təlim-idrak  fəaliyyətinin  təşkili  və  idarə 

olunması üsullarının məcmuyu nəzərdə tutulur.  

Fəal təlimin xarakteristikasında özünü göstərən başlıca cəhətlər bunlardır: 

-

 

fəal  təlim  müəllim  tərəfindən  idraki  problemli  situasiyanın  yaradılması,  problemin  həlli 

prosesində  şagirdlərin  fəal  tədqiqatçılıq  mövqeyinin  stimullaşdırılması,  müstəqil  “kəşf”, 

“ixtira” və şagirdlər üçün yeni olan biliklərin mənimsənilməsi şəraitinin yaradılmasını təmin 

edir;  

-

 

fəal  təlim  metodları  şagirdlərdə  intellektual  baxımdan  gərgin  situasiyanın  yaradılmasını, 

informasiyanın hazır deyil, ziddiyyətli və natamam şəkildə təqdim edilməsi ilə səciyyələnir; 

-

 

fəal təlimdə təlim tapşırıqları, həll üçün təqdim edilən problem cəlbedici, maraqlı, şagirdlərin 

dərketmə imkanlarına uyğun, müstəqil tədqiqatçılıq baxımından asan olması ilə fərqlənir; 

-

 

fəal  təlim  şagirdlərin  öz  qabiliyyətlərini  reallaşdırmağa  imkan  yaradır,  dialoqa  və  birgə 

fəaliyyətdə əməkdaşlığa əsaslanır.  

-

 

fəal təlimdə yaradılan əməkdaşlıq mühiti və işgüzar müzakirələr alınmış informasiyanı sintez 

etməyə kömək edir, dərketməni stimullaşdırır və təlimin nəticə yönümlüyünə etibarlı təminat 

yaradır.  

Fəal  təlimdə  şagirdlərin  fəal  idrak  mövqeyinin  saxlanılması  üçün  psixoloji  dəstək  göstərilməli, 

sinifdə  hörmət  və  inam  mühiti  daim  saxlanılmalı,  müəllim  tərəfindən  şagirdlərin  stimullaşdırılması 

diqqət mərkəzində saxlanılmlıdır. Fəal əməkdaşlıq və birgə iş vərdişlərinin inkişaf etdirilməsi yolu ilə 

sosial  birgəfəaliyət  və  birgə  yaşayış  qaydalarının  mənimsənilməsinə  təminat  verilməlidir.  Bizim 

fikrimizcə,  interaktiv  metodların  psixoloji  konsepsiyası  sistemli  təhlil  olunduqda,  onun  başlıca 

pradiqması –şəxsiyyət yönümlü təlim prinsipi olmalıdır. 

Təlim prosesində sağlam düşüncənin faydası, dəyəri xeyli böyükdür. Şagirdlərin əqli inkişafının 

düzgün,  məqsədyönlü  formalaşdırılmasında  müəllimlərin  üzərinə  məsul  və  şərəfli  vəzifələr  düşür. 

Müasir  dövrümüz  elmi-texniki  inkişaf  dövrüdür.  Bu  dövrdə  müəllim  texniki  təlim  vasitələrindən, 

kompyuter  texnikasından,  yeni  interaktiv  təlim  metodlarından  metodik  ustalıqla  istifadə  etmək 

səriştəliliyinə sahib olmalıdır. 

Şagirdlərin dərsdə sağlam düşüncəyə əsaslanaraq daha fəal iştirakını təmin etmək üçün inteqrativ 

təlim üsullarından istifadə etmək həm vacib, həm də çox effektlidir. İnteraktiv sözünün lüğəti mənası 

daha  fəal  deməkdir.  Şagird  və  tələbələrin  pedaqoji  prosesdə  daha  fəal  düşünərək  iştirak  etməsinə, 

sinifdə əli işsiz, başı fikirsiz şagirdin olmamasına nail olmaq üçün düşündürərək öyrətmək, düşünərək 

öyrənməyin didaktik dəyəri xüsusilə böyükdür. Bu cəhətdən də şagirdlərin düşünərək, əqli nəticələrə 

gələrək,  axtarıcı  fəaliyyət  zəminində  proqram  materiallarına  yiyələndirilməsində  interaktiv  təlim 

üsullarından  ölçülü-biçili  şəkildə  aparılan  təlim,  tərbiyə,  təhsil  işınin  səmərə  və  keyfiyyətini  xeyli 

gücləndirir. “İnteraktiv dərsin təşkili sinifdəki bütün şagirdlərin müstəqil düşünmələrinə və fəaliyyət 

göstərmələrinə  maksimum  şərait  yaradılmasını  tələb  edir.  Belə  dərslər  tədris  materialının  şüurlu 

mənimsənilməsinə, şagirdlərdə psixoloji inkişafa (diqqətin, iradənin, təsəvvürün, nitqin və s.), habelə 

faydalı mənəvi keyfiyyətlərin formalaşmasına təkan verir”. 

Düşüncənin  təlim  –  tərbiyə  dəyəri  böyükdür.  Pedaqoji  prosesdə  sağlam  düşüncənin  bərqərar 

edilməsində  şagirdlərdə  formalaşdırılan  idrak  motivlərınin  də  rolu,  dəyəri  xeyli  böyükdür.  Müəllim 

bilməlidir  ki,  idrak  motivləri  sağlam  düşüncənin  mənbəyidir.Hər  bir  müəllim  təlimdə  geridə  qalan 

şagirdlərlə əlavə məşğələlər təşkil edərək onlarda geridə qalmanın səbəbləri ilə bağlı düşüncəli şəkildə 

məşğul  olmalıdır.  Onlarda  yoldaşlarından  köçürmənin  qarşısını  almalı,  müstəqil  öyrənməyə  həvəs 

motivlərini gücləndirməyə cəhd göstərməlidir. Onları boş və asudə vaxtlarında ətraf aləmlə yaxından 

tanış  etməklə  yanaşı,  onları  gələcək  həyatlarını  necə  qurmaqla  bağlı  düşünməyə,  səmərəli  yollar 

aramağa səfərbər etmək effektli, səmərəli yollar sırasındadır. Müəllim bilməlidir ki, şagirdlərin (kiçik 

yaşlı  şagirdlərin)  ətraf  aləm  haqqında  təsəvvürləri  olduqca  məhduddur.  Onlar  hətta  təlim 

tapşırıqlarının  mahiyyətini  anlamağa  cəhd  göstərmirlər.  Bir  qayda  olaraq  onlar  gələcək  haqqında 

düşünmürlər.Müəllim  şagirdlərə  düşünərək,  fikirləşərək  öyrənməyin  mexaniki  öyrənmədən  fərqini 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1527

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

açıqlamaqla  şüurlu  öyrənməyə  həvəs  və  səyi  artırmağa  diqqət  və  qayğını  günü-gündən  gücləndir-

məlidir.  Onları  düşündürərəkdən  başa  salmalıdır  ki,  şüurlu  öyrənmə  unutqanlığın  qarşısını  alır, 

qazanılan  bilik,  bacarıq  və  vərdişlər  hafizədə  dərin  izlər  buraxır.  Çünki  şagird  dərindən  anlayaraq, 

əsaslı şəkildə düşünərək öyrəndikdə həmin materialı bir o qədər düzgün və möhkəm yadda saxlayır. 

Psixoloji tədqiqatlar göstərmişdir ki, mənanı anlamadan, başa düşmədən materialı mexaniki öyrənmək 

üçün çox vaxt tələb olunur, bu cür öyrənılən material, mənası öyrənilən materialdan tez unudulur. Hələ 

vaxtilə alman pedaqoqu İohan Henrix Pestalotsi yazırdı: “Adi müəllim həqiqəti şagirdlərə çatdırır. Əsl 

müəllim həqiqəti şagirdlərə tapdırır”. 

Təlim  prosesində  şagirdlər  təkcə  dinləyiciyə  çevrilməməlidir.  Müəllimlə  bir  növ  əməkdaşlıq 

şəraitində fəaliyyət göstərməlidir. Bunun üçün müəllim şagirdləri təlimatlandırmalıdır ki, onlar üçün 

aydın olmayan, anlaşılmaz məsələləri müəllimdən soruşub öyrənməyə çalışsınlar. Aldığı məlumatları 

təhlil, təhlil – tərkibin vəhdəti və habelə müqayisə əməliyyatlarından keçirsinlər. Mexaniki öyrənmək, 

mətni  əzbərləyərək  öyrənmək  çoxlu  vaxt  almaqla  yanaşı,  həm  də  belə  öyrənmə  hafizədən  tez  bir 

zamanda  silinir.  Düşünərəkdən,  başa  düşərəkdən  şüurlu  şəkildə  öyrənilən  bilik  isə  hafizədə  uzun 

müddət  qalır.  Bununla  da  unutqanlığın  qarşısı  alınmış  olur.  “Ən  düzgün  və  səmərəli  yol  fikirləşə  – 

fikirləşə öyrənməkdir. Məhz buna görə də L.N.Tolstoy haqlı olaraq yazmışdır ki, bilik yalnız o zaman 

bilikdir ki, o təkcə hafizə ilə deyil, həm də adamın öz fikirlərinin gücü ilə qazanılmış olsun”. 

Nəhayət,  öyrənmə  aktı  köhnə  təsəvvürlərimizi  dəyişdirmək  və  yeni  məlumatlar  əldə  etmək 

imkanımızı  artırmaq  mənasına  gəldiyi  üçün  müəllimlərin  şagirdlərin  yeni  əldə  etdikləri  məlumatları 

düşünmələri, mənalarını müzakirə etmələri, bunlardan funksional şəkildə istifadə etmələri və mövzu 

barəsindəki  köhnə  fikirlərini  yeniləri  ilə  birləşdirərək,  əgər  ehtiyac  olarsa,  hətta  dəyişdirmələri 

istiqmətində həvəsləndirmələri vacibdir.