Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- İRVINQ STOUNUN "YAŞAMAQ YANĞISI" ROMANINDA YARADICI INSAN OBRAZI
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1209 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan the narrative of growth and history of a race found only in American country. It is bases lies on the legendary Native American hero has brave and magical deeds. “The Song of Hiawatha” created an instant upheaval in the literary world of its time. Hiawatha is Longfellow's most indigenous poem. The indistinct, unworldly mythology of the Indian tribes, with its compassionate sense of brotherhood among men, animals and the forms of lifeless nature, he took from Schoolcraft's books. He established forever in a masterly selected poetic form the more interior and inventive part of Indian images.
Qafqaz Universiteti
AZƏRBAYCAN İngilis Renessansı dövründə – təxminən 100 illik bir mərhələdə 50-dən çox pyesin Osmanlı dövrünə və Osmanlı sərkərdələrinə həsr olunması, heç şübhəsiz ki, ingilis dramaturgiyasında Osmanlı türklərinin Qərbi Avropada yaratdığı güc-qüdrəti və yenilməzliyi ilə bağlı olmuşdur. İngilis dramaturqları Osmanlı sultanlarından – I Murad, III Murad, I Bəyazid, II Bəyazid, II Mehmet, I Səlim, I Süleyman və Mustafaya həsr etdikləri pyeslərində bir çox təhriflərə yol verərək onları satqın, qorxunc və ehtiraslı hökmdar obrazlar kimi qələmə almışlar. İngilis tədqiqatçı alimi Daniel Vitkus 2000-ci ildə nəşr etdirdiyi “Erkən müasir İngiltərədən üç türk pyesi” adlı dramlar toplusunun ön sözündə yazırdı: “Onlar yeni dünyada özlərinin birinci daimi müstəmləkələrini yaradanda xristian monarxları da eyni vaxtda öz ölkələrində Osmanlı türklərinin qorxusu ilə üz-üzə dayanmışdılar”. Belə bir dövrdə Qərbi Avropada türk istilasından vəcdə gələn ölkə başçılarının qarşısında dayanan məqsəd və məramlardan biri, məhz dramaturqların səyi ilə teatrsevər tamaşaçılarda özlərinin təbliğat maşınına – səhnə əsərlərinin yaradılmasına və həmin tamaşaların göstərilməsinə əsaslı şərait və zəmin yaratmaq idi. Osmanlı imperiyası və onun sərkərdələri haqqında yazılan və səhnə təcəssümünü tapan 55 pyesin məzmun və ideya-bədii xüsusiyyətləri, hadisələrin zaman və məkanı, türk obrazlarının canlı dramatik ifadəsi haqqında Luis Vann (Louis Wann) tənqidi qeydlərində yazırdı: “With the plays of the period distributed thus widely among the important playwrights of the time, we are justified in the assertion that the production of oriental plays was not due to the fancy of any one author or group of authors, but that the interest of the Elizabethans was so considerable as to induce a majority of the main playwrights to write at least one play dealing with oriental matter.” Həmin mühakimənin tərcüməsini təqdim edirik: “Dövrün məşhur dramaturqları arasında bu minvalla geniş şəkildə yayılmış zəmanənin pyesləri ilə biz bütövlükdə belə bir nəticəyə gəlirik ki, Şərq mövzusunda yazılmış pyeslər hər hansı bir müəllifin, yaxud bir qrup müəllifin təxəyyülü, fantaziyası hesabına yaranmamışdır. Bu Yelizavetaçıların həmin mövzuya marağının belə nəzərə çarpan dərəcədə çox olması ilə bağlı olmuşdur ki, aparıcı dramaturqların əksəriyyətini Şərq hadisələrindən bəhs edən ən azı bir pyes yazmağa həvəsləndirmişdir.” Əlbəttə, tədqiqatçı alim Luis Vannın mülahizələri müəyyən cəhətləri ilə diqqəti cəlb edir. Lakin məşhur dramaturqların Türk mövzusuna müraciəti və pyeslərini yazıb tamaşaya qoyulmasını, yalnız onların şəxsi marağı ilə deyil, ölkənin hakim dairələrinin, o cümlədən Kraliça I Yelizavetanın təşəbbüs və himayədarlığı sayəsində meydana çıxdığını unutmaq olmaz. Joze von Hammer (Joseph von Hammer) 1827-ci ildə nəşr etdirdiyi “Geschichte der osmanischen Reiches” adlı kitabında 3176 əsərin adını çəkir və Şərq mövzusunda yazılmış bu əsərlərin, demək olar ki, yarısından çoxunun Kraliça I Yelizaveta dövrü dramaturqlarına yaxşı məlum olduğunu qeyd edir. Həmin əsərlərin, əksəriyyəti isə, əsasən, tarixi mövzuda yazılmış şeir, pamflet, hekayə, ballada və traktatlar idi. Faktiki olaraq türklərin tarixindən bəhs edən kitablar XVI yüzildə Avropanın hər bir kitab mağazasında tamamilə “mötəbər” bir mövzunun seçimi ilə diqqəti cəlb edir.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1210 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Beləliklə, ingilis dramaturqlarının 55 pyesi dünyanın ayrı-ayrı irqlərinin, yaxud xalqlarının tarixinə və mübarizəsinə həsr edilmiş bədii əsərlər sırasında say üstünlüyü ilə tədqiqatçıların nəzər- diqqətindən yayınmamışdır. İstər-istəməz ortaya belə bir sual çıxır; məgər türk Qərbi Avropanın qəddar düşməni idimi? Xeyr, bu, əsla belə olmamışdır. Dünyanın Qərb ölkələrinə münasibətdə digər islam xalqları, eləcə də, yunan, Roma (latın), qot (german) və anqlo-saksonlar (german) vikinqlərlə müqayisədə türklərin ən böyük düşməni kimi təqdim edilməsi, sözün həqiqi mənasında ədalətli səslənmir. Amma, nədənsə, bir çox Qərb alimləri, eləcə də, yazarları türkləri Qərb ölkələri xalqları, o cümlədən ingilislər üçün qorxunc düşmən obrazı kimi təqdim etməyə çalışmışlar. Məsələn, Səmuel Klaggett Çyu (Samuel Glagget Chew) özünün “Aypara və Qızılgül: Renessans dövründə İslam və İngiltərə” (“The Crescent and the Rose: Islam and England during the Renessance”) adlı əsərində İngiltərədə türk ekspansiyasından (imperialist dövlətlərin yeni torpaq, müstəmləkə və bazarlar əldə etmək məqsədilə öz siyasi və iqtisadi nüfuzunu başqa ölkələrə yaymaq üçün yeritdikləri təcavüzkar siyasətdən - A.B.) çox böyük qorxu hissi və təşviş keçirdiyini qələmə almışdır. Osmanlı imperiyasının Qərbi Avropa ölkələrinə hərbi müdaxiləsi və hücumları, heç şübhəsiz ki, Britaniyada siyasət, hərb adamlarının, eləcə də, adi insanların belə “türk”, yaxud “osmanlı” (“Ottoman”) haqqında əhatəli bilgi və təsəvvürlərin əldə edilməsinə maraq oyatmışdır. Ölkənin ictimai-siyasi həyatında başlıca rolu olan mədəniyyət və ədəbiyyat adamlarının üzərinə nə dərəcədə məsuliyyət və gərgin iş düşdüyünü anlamaq üçün həmin dövrdə yazılmış dram əsərlərinin həm sayına, həm də mövzu və mündəricəsinə nəzər salmağa ehtiyac duyduq. Yalnız onu qeyd etmək istərdik ki, ingilis Renessansı dövründə Britaniya, o cümlədən ingilis dramaturqlarının 1360-cı ildən 1603-cü ilə qədər hakimlik edən Osmanlı sultanlarından – I Murad, III Murad, I Bəyazid, II Bəyazid, II Mehmet, I Səlim, I Süleyman və Mustafa haqqında yazdıqları pyeslərində türk sultanlarının obrazında “dəhşət”, “ehtiras”, “satqınlıq” kimi qorxunc keyfiyyətlər əks olunmuşdur. Qərbi Avropa ölkələrində, o cümlədən İngiltərədə türk mövzusuna – tarix, mədəniyyət və ədəbiyyatına zaman-zaman böyük maraq olmuşdur. İngiltərədə “erkən müasir dövrdə” XVI yüzilin axırlarında və XVII yüzilin əvvəllərində, xüsusilə Osmanlı türklərinə olan böyük marağın nəticəsində, dramaturgiya sahəsində xeyli sayda səhnə əsəri yazılmışdır. 1579-cu ildən 1642-ci ilə qədər – təxminən 60 ildən çox bir zaman kəsiyində, yalnız İngiltərədə Şərq mövzusunda 47 pyesin yazıldığı qeyd edilir. İngilis dramaturqlarında Türk mövzusuna hədsiz marağın yaranması, təbii ki, ictimai-siyasi və- ziyyətlə, xüsusilə Osmanlı türkcəsinin bütün Avropada tutduğu mövqeyi ilə əlaqədardır. XV və XVIII yüzilliklər arasında türklər Avropada Xristian monarxlarına vahimənin xofunu nümayiş etdirmişdilər. Onlar “yeni dünyada ilk arasıkəsilməyən müstəmləkələrini yaradanda" Xristian monarxları da bu vaxt “Osmanlı türklərinin onları öz evlərində müstəmləkəsi altına çevirmək hədəsinə tuş gəlmişdilər.”
İNGİLİS ƏDƏBİYYATINDA İLK QADIN SURƏTLƏRİNİN BƏDİİ ƏKSİ
Gəncə Dövlət Universiteti
AZƏRBAYCAN
Yer üzündəki insan bütün tarix boyu öz yaşayışı və varlığı haqqında bir sıra böyük problemlər ilə üzləşib onları araşdırmağa çalışmışdır. Bu çalışmalar özünü eyni anlam və qavrayış daşıyan motivlər və arxetiplər sistemində formalaşdırmışdır. Gerçəkliyə münasibətin hər hansı bir forması olan arxetip simvol və obrazlar əsasında formalaşır.Bunu mətnin təqdim etdiyi informasiya əsasında bərpa etmək mümkündür. Məsələn, nağıllarda geniş şəkildə yayılmış obrazlardan biri olan su pərisi obrazı özündə pak, saf və gözəl qadın arxetipinin xüsusiyyətlərini yaşadır. Başqa sözlə, bu obraz həmin arxetip əsasında qurulmuşdur. Hər bir janrda yer alan bu obraz funksional semantikası baxımından arxetipik mahiyyət daşıyır. Müxtəlif situasiyalarda bu obrazın həyata keçirdiyi fəaliyyətlər onun dərin mifoloji strukturu barədə düşünməyə imkan verir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1211 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan C. G. Yunq bu təkrar olunan arxetipləri ‘toplumsal şüuraltı, yaxud collective unconscious' adlandırmışdır. Bu arxetiplər eyni anlam daşısalar da, onların sistemi yaxud necə formalaşması təkrar olunur. Başqa sözlə, arxetiplərin yarandığı coğrafiya, mühit, xalq, zaman, təməlquruluş və ədəbiyyat dili onları hər xalqın öz yaddaşı və tarixinə çevirmişdir. Bu o deməkdir ki, hər bir yaradıcı xalq öz yaradıcılıq gücünə görə dünyada tanına bilir. Amma bu tanışlıq və dünya səviyyəli ad-san qazanmaq üçün birinci addımda insan üzünü və üzlüyünü dərin araşdırıb tanımalıdır. Bu yol da bilginin digər sahələrində olduğu kimi kökdən başlanmalıdır və mifik düşüncələr dünyası bu yolun uyğun başlanğıcı hesab olunur ki, bunu amerikalı filosof və alim Cozef Kampbelin dediyi kimi əsaslandırmaq olar:‘Sivilizasiyaların inkişaf dinamikası tarix boyu onların arxalandığı mifik uluların bütövlüyü və birləşməsi funksiyası ilə şərtlənir.' Kembric məktəbinin görkəmli nümayəndəsi C.C.Freyzerin apardığı araşdırmalar bu sahədə mühüm mərhələni təşkil etmişdir. Freyzerin tədqiqatlarında insanın bütün zaman və məkanlarda istək və arzularının oxşarlığı ideyası diqqəti cəlb edir. Müəllifə görə insanın daşıdığı ümumi təcrübə, bilgilər mövcuddur ki, bunun da qaynağını ortaq şüuraltı təşkil edir. Ortaq şüuraltının əsasında isə sabit arxetiplər durur. Bu məkanda qadın arxetip simvol-obraz kimi ana, vətən kimi mətndə informasiya yükünə çevrilir. XIV əsr ingilis alleqorik "Əkinçi Pyerin röyası" poemasında biz bu qadın obrazını simvol kimi təqdim olunmasının şahidi oluruq. Mənəvi-didaktik poeziya nümunəsində ən böyük sadə kətan geyimində olan gözəl qadın obrazı-müqəddəs kilsə, həqiqət kimi təqdim olunmuş və həqiqətin yer üzündə "ən qiymətli neməti" hesab edilir. Lanqlandın əsəri zəmanəsinin ictimai həyatı ilə orqanik vəhdət təşkil edir; dövründəki hadisələrə çox hərarətlə cavab verərək sosial və etnik xarakterli problemləri qoyur, ingilis kəndlisinin iztirablarını, ümid və arzularını əks etdirir. Kəndli zəminində yaranan və orta əsrlərdə ən çox yayılmış "yuxu" (röya) janrında yazılan Lanqlandın poeması milli şüur faktına çevrildi. Burada gerçəklik yuxu formasında göstərilir. Poemanın alleqorik xarakteri mücərrəd məfhumlardan danışaraq, konkret obrazlara müraciət edib haqq, ədalət, vicdan, şər və müdriklik haqqında təsəvvürlərini cəmiyyətin müəyyən ictimai təbəqəsinə xas olan canlı insan obrazlarında təcəssüm etdirmişdir. Lakin poemada iştirak edən şəxslər təkcə şəxsləndirilən abstraksiyalar deyil; burada XIV əsr ingilis əkinçisinə xas konkret əlamətlərinə görə gerçəkliyin tələbindən irəli gələn, haqq və ədalət axtarışına çıxan poemanın baş qəhrəmanı – Əkinçi Pyotr meydana çıxır və bu gündə Əkinçi Pyotr adı ümumi isim mənasında zəhmətkeş insan təsəvvürü kimi işlənir. Poema iki hissədən ibarətdir və bura on bir "yuxu" və müqəddimə daxildir. Müqəddimədə müəllif yuxusunu nəql edir ki, bir gün may ayında o "dünyanı dolaşıb, onun möcüzələrini eşidib görmək üçün" səyahətə çıxır. Yorulub dağın ətəyində yatıb yuxu görür: "İnsanların çox olduğu gözəl düzənlik. Burada həm varlı, həm yoxsul, işləyən, əylənən insanlar görünür. Düzənliyin bir tərəfində nəfis tikilmiş qala, uzaqda görünən isə qaranlıq zindan". Təsvir olunan şəkil - həyat alleqoriyasıdır. "İzdihamlı düzənlik"- bəşəriyyət; düzənliyin üzərində yüksələn qala - Haqqın məkanı, qaranlıq zindan - şərin yuvası kimi göstərilib. Birinci "yuxuda" gözəl qadın haqqında danışan müəllif onu - müqəddəs kilsə kimi təqdim edir. Həqiqətin köməkçiləri - Məhəbbət və Vicdan, rəqibləri və düşmənləri isə poemada Yalan, Yaltaqlıq, Məkr və Rüşvət olaraq göstərilir. Rüşvət ikinci "yuxuda" "dünyada ən gözəl xəzi geyinmiş, heç kralda da olmayan tacla bəzənmişdir". Lanqlandın poetik ustalığı günahlarını açıq etiraf etməsi səhnəsində müəyyənləşir. Poemanın epizodlarını birləşdirən məqam Həqiqətin axtarışıdır. Lakin bu yol əkinçi Pyotrdan başqa heç kəsə məlum deyil. Vicdan və Sağlam düşüncə ona Həqiqətin yolunu göstərir. Poemada mücərrəd anlayışlar həyatın həqiqi, konkret cizgilərində birləşir. Poemada qadınlara xas olan ən gözəl xüsusiyyətlərlə yanaşı insanın bir çox mənfi cəhətləri də diqqətə çəkilir. Akademik M. P. Alekseyev Lanqlandın metodunu orta əsr təfəkkürünə xas düşüncə ilə əlaqələndirir. Orta əsr insanının düşüncə tərzində - "hər bir mücərrəd anlayışı əşyavi varlığa aid etmək tələbi" dayanır. "İngilis dilinin atası və Realizmin" banisi sayılan Cefri Coser orta əsrlərdən intibah dövrünə keçid mərhələsində həyatın təsvirində və insanın mənəvi-əxlaqi dünyasına, insan və təbiət, onların bir-birinə nisbəti probleminin bədii həllində yeni prinsiplərdən çıxış edir. Əgər Lanqlandın poemasında qadın alleqorik simvol kimi təqdim olunurdusa, Coserin yaradııcılığında məhşur qədim qadınların
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1212 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan məhəbbətindən söz açan şair Kleopatra, Filomena, Tisba və başqalarından 1385-ci ildə yazdığı "Şanlı qadınlar əfsanəsi"ndə realist şəkildə bəhs edir. Alleqoriya və simvollar burada real həyatı kölgədə qoymurlar. Realist poetikanın xüsusiyyətləri və milli üslub yeni humanist obrazın yaranmasını şərtləndirdi. Humanizm Coser yaradıcılığının məntiqi vurğusunu, məzmununu təşkil edir. Onun sənətinin mərkəzində insan və ouun taleyi problemi durur. Oxucularının çoxluğunu qadınlar təşkil etdiyini bilən müəllif doqquz məhşur eşq fədailəri olan qadınlardan əfsanələr yazmışdır. Coser orta əsr şairləri kimi, sevənlərin hissiyatını mühakimə etmir, sevgilinin surətini Dante kimi ilahi-simvolik obraza çevirmir, Petrarka kimi "günah işlədiyi" üçün peşmanlığa da qapılmır. Onun qəhrəmanları real, muxtar şəxsiyyət kimi təqdim olunur. Qadına, insan şəxsiyyətinə hörmət və pərəstiş cəngavərlik poeziyasının da əsasını təşkil edirdi. Kral Artur və onun dəyirmi stol cəngavərləri və daha sonra Artursayağı (Arturian) əsərlərin qəhrəmanlarının qadını ilahi simvola çevirən təsvirləri ilə rastlaşırıq. Buna misal olaraq "Cənab Raveyn və gənc cəngavərlər", "Kral Qorn" cəngavərlik romanlarında qadın obrazlarının romantikləşdirilməsi və ideallaşdırılması diqqəti çəkir. Eyni qadın obrazının bədii təsvirini biz Şərq poeziyasında da müşahidə edirik. Dahi Nizami poemalarında qeyd etdiyi kimi poeziyanı bir elm kimi qəbul etmiş və qəhrəmanlarının bədii təsvirini verərkən insanın hansı yollarla və necə harmonik şəxsiyyət kimi inkişaf edə biləcəyini göstərmişdir. Nizami şəxsiyyətin ahəngdar inkişafını üç cəhətin birləşməsi zəminində görmək istəmişdir: zahiri gözəllik, fiziki qüdrət və dərin idrak (Fərhad surəti). Bu ahəngdar inkişafın əsasını təşkil edən Avropa sənətçilərinin Renessans mahiyyətində və məziyyətində də bu cəhətləri görürük.
İRVINQ STOUNUN "YAŞAMAQ YANĞISI" ROMANINDA YARADICI INSAN OBRAZI
Bakı Dövlət Universiteti
AZƏRBAYCAN
Müasir Amerika ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi İrvinq Stoun bioqrafik romanlar müəllifi kimi məşhurdur. Bioqrafik romanlarında sənədli material və dəqiq faktların yüksək bədii təxəyyüllə lazımi ölçü uyğunluğunu tapmış Stoun bir neçə romanında yaradıcı şəxsiyyətlərin həyat hekayəsini təsvir etmişdir. Ancaq bu əsərlər arasında "Yaşamaq yanğısı" romanının xüsusi yeri vardır. Bu sadəcə İrvinq Stounun ən yaxşı bioqrafik romanlarından biri deyildir, roman həm də onunla əlamətdardır ki, o, müəllif yaradıcılığının sonrakı inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirmişdir. Belə ki, Stoun 30-40-cı illər bioqrafik roman yaradıcılığında "Yaşamaq yanğısı" əsərinin əsasını təşkil edən prinsiplərə riayət etmişdir. Yaradıcılıq prosesinin mahiyyəti, yaradıcı insanların həyatı, onların cəmiyyətdə yeri yazıçıları maraqlandıran mövzulardan biridir və bir çox əsərlər məşhur yaradıcı şəxsiyyətlərin həyatına həsr edilmişdir. Ancaq belə əsərlərin bir çoxunda faktlar yazıçı tərəfindən təhrif oluna bilir, şəxsiyyətin həyatı yazıçı ideyasının çatdırılmasına xidmət edir. Stounun böyük holland rəssamı haqqında olan bu romanının əsas özəlliyi isə ondan ibarətdir ki, roman bəzi belletristika sərbəstlərini çıxmaq şərtilə tamamilə faktlar əsasında yazılmışdır. Stounun təqdimatında Van Qoqun həyat yolunu, rəssamın mənəvi, estetik prinsiplərinin formalaşmasını izləməklə yaradıcılığında bunların əks olunması şəklini, yaradıcılığının aparıcı motivini, cəmiyyət tərəfindən bunların qəbul edilməməsinin səbəblərini görmək mümkündür. Bu mənada Van Qoq ümumiləşdirilmiş yenilikçi rəssam, novator sənətkar obrazıdır. "Yaşamaq yanğısı" romanı Van Qoqun həyatını və bioqrafiyasını onun daxili-mənəvi inkişafı ilə ayrılmaz vəhdətdə təsvir edir. Burjua dünyasından təcrid olunmuş və tərk edilmə duyğusundan əzab çəkən Van Qoq üçün tənhalığı, ətraf mühitlə arasında yaranmış uçurumu, uyğunsuzluğu və bunların doğurduğu sıxıntı və kədəri dəf etməyin ən güclü vasitəsi təsviri sənət, yaradıcılıq prosesi idi. İncəsənətə istedadın hökmü ilə deyil, ümidsizlikdən və həyatda özünü tapa bilməməyin məyusluğundan gəlmiş Van Qoq yaradıcılıqda dünyanı dərketmə üsulu yox, dünyada mövcudluq IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1213 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan vasitəsi tapır. Rəng Van Qoq üçün özünün yalnızlığını aradan qaldırmaq vasitəsinə, insanlara müraciət üsuluna, dünya ilə dialoq formasına çevrilir. "Yaşamaq yanğısı" romanının başlıca leytmotivi Van Qoqun həyata aktiv, həmləvər münasibəti, onun yaşamaq və yaratmaq yanğısıdır. Van Qoq özünü həyat va yaradıcılıq arasında bölə bilmirdi. Buna görə də əvvəlcə Van Qoqun rəssamlığa qədər gəldiyi yol, sonra isə rəssamın doğulması və çiçəklənməsi təsvir olunur. Stoun Van Qoqun bu bütövlüyünü həssaslıqla tutmuşdur və onun kitabında rəsmlər çəkən də, bütün bədbəxtlər üçün əzab çəkən də və incəsənətdə çevriliş edən də eyni bir adamdır. İrvinq Stoun Van Qoqun həyat yolunu onun dünyagörüşünün və xarakterinin inkişafı, insanlarla qarşılıqlı münasibəti ilə əlaqəli şəkildə izləyir. "Yaşamaq yanğısı"nın kompozisiyası da tamamilə qəhrəmanın xarakterinin inkişaf məntiqinə tabe edilmişdir. Hər bir hissə qəhrəmanın inkişafında müəyyən mərhələni açır. Kompozisiya rəssamın həyatını ardıcıl şəkildə təqdim edir Janrın bir çox nəzəriyyəçiləri bioqrafik əsərin qəhrəmanının həyatının təsvirinə körpəlikdən başlanmalı olduğu qənaətində olsalar da, Stoun bu ənənə və fikrə zidd olaraq öz qəhrəmanını oxucuya 22 yaşında təqdim edir. Van Qoqun tərcümeyi-hal kompozisiyasının bu xüsusiyyəti tamamilə özünü doğruldur, çünki öz işindən, çevrəsindən məmnun Van Qoqun gerçəkliyə və həyata münasibətini dəyişdirəcək, onu ictimai problemlərin səbəbləri üzərində düşünməyə vadar edəcək zərbəni məhz bu zaman alır. Van Qoqun obrazını yaradaraq İrvinq Stoun ilk səhifələrdən qəhrəmanın xarakterinin başlıca cəhətlərinin təməlini qoyur və onun həyatını təsvir edərək onları inkişaf etdirir. Qəhrəmanın tərcümeyi-halının leytmotivlərindən biri də Vinsentin daxili saflığından, həyat təcrübəsinin çatışmazlığından qaynaqlanan daim aldadılan etimad, ətrafdakı insanların anlaşılmazlığı mövzusudur. İrəlidə bu mövzu Vinsentin burjuaz mühiti ilə ədavəti, bu mühitə uyğunlaşmasının mümkünsüzlüyü mövzusu ilə qovuşur. Van Qoqun estetikası, gözəlliyi dərki onun demokratik və humanist baxışları nəticəsində ortaya çıxır. Van Qoqun fikrincə yalnız əzablar, ağır zəhmət və səfillik görmüş insanlar incəsənətin predmeti ola bilərlər, buna görə də onun rəsmlərində təsvir olunanlar sadə zəhmətkeşlərdir. Van Qoq rəsmlərinin məqsəd və vasitələrinin yeniliyi dərk edirdi və bu incəsənətin mahiyyəti həyatı, təbiəti hərəkətə gətirən əbədi ritmi göstərmək idi. Ehtiyacdan və gərginlikdən dəli olmaq dərəcəsinə gəlmiş rəssamı göstərməklə müəllif yaradıcılığın təbiəti ilə bağlı nöqteyi-nəzərini ifadə edir. Onun fikrincə yaradıcılıq yaradandan çılğınlıq və onun məhvini tələb edir, bu isə o halda baş verir ki, insanın bütün həyat gücü və qüvvəsi son həddə çatır. Rəssamın intiharını Stoun onun mənəvi gücü və cəsurluğunun sübutu kimi təsvir edir. Rəngkarlıqda özünü tapmaq, özünü ifadə etmək, mükəmməl tablolar yaratmaq, əmək insanlarının gözəlliyini əks etdirmək, dünyanın ölümsüz gözəlliyini həkk etmək -onun həyatının yeganə mənası idi. Ömrünün sonunda bu mənadan məhrum olan Van Qoq özünü gərəksiz və lazımsız hesab edir Van Qoqun mənəvi axtarışları müəllif tərəfindən sosial və psixoloji baxımdan motivləşdirilmişdir. Van Qoqun obrazı dinamik, təbii və ahəngdardır. Bir çox tənqidçilərin Stounu bəzən kitabda Van Qoqun maraqlarının heç də bütün çalarları ilə ifadə olunmamasında, əsərdə bəzi əsaslandırılmamış faktiki və xronoloji xətaların olmasında ittiham etsələr də,Van Qoq obrazının bədii və psixoloji baxımdan inandırıcılığını heç kəs inkar etməyə cəhd etməmişdir. İrvinq Stoun Van Qoqun tarixi baxımdan etibarlı və psixoloji inandırıcı obrazını təsvir etməklə bütövlükdə rəssamın, yaradıcı şəxsiyyətin ümumiləşdirilmiş obrazını yaratmışdır. Puldan başqa heç bir dəyər tanımayan burjuanın praqmatik dünyasında rəssamın tənhalığını və onun özünü tam yaradıcılığa həsrini, gözəl tablolar yaratmaq naminə özünüməhvini bu ümumiləşdirilmiş obrazın əsas cəhətləri kimi göstərmişdir. Bu mənada İ.Stounun "Yaşamaq yanğısı" romanının mövzusu təkcə böyük holland rəssamının həyatının təsviri deyil, həm də, burjuaz dünyasında yaradıcı şəxsiyyət haqqında müəllif konsepsiyasıdır. Əsərin obrazlar sistemi, təhkiyə üslubu, dramatizm, peyzajlar, romanın strukturu əsas məqsədə- rəssamın təkrarolunmaz daxili aləminin yaradılmasına tabe edilmişdir. İrvinq Stoun sənədli material və bədii təxəyyül arasındakı lazımi ölçünü, müəllif-qəhrəman münasibətlərini tapmağa və Van Qoqun timsalında bütövlükdə yaradıcı insanın daxili-mənəvi aləmini ustalıqla açmağa nail olmuşdur.
|