Delphi tilida

Mu'lumotlar bazasini boshqarish tizimi —bu ma'lumotlar bazasini 
yaratish, ularni dolzarb holatini ta’minlash va undagizarur axborotni 
topish ishlarini tashkil etish uchun mo‘Ijallangan dasturlar majmui 
va t va til vositasidir. 

8.2.Ma’lumotlar modellari 

Mashina muhitida ma’lumotlami tashkil etish ikki pog‘onadan 
iborat bo‘lib. mantiqiy va fizik pog‘onalar bilan xarakterlanadi. 
M a’lumotlarni bevosita fizik tashkil etishda ularni mashina 
«tashuvchisi»dajoylashtirish usuli aniqlab olinadi. Zamonaviy amaliy 
dasturlar vositalarida ma’lumotlarni tashkil etishning bu pog‘onasi 
avtomatik ravishda foydalanuvchi aralashuvisiz ta’minlanadi. Odatda, 
foydalanuvchi amaliy dasturlar vositalarining ma’lumotlarini mantiqiy 
tashkil etish haqidagi tushunchalar bilan operatsiyalar bajaradi. 
Mashina «tashuvchisi»da ma’lumotlarni mantiqiy tashkil etish, 
foydalanilayotgan dasturlash vositalaridan va mashina muhitidagi 
ma’lumotlar yuritishga bog‘liq. Ma’lumotlarni tashkil etishning 
mantiqiy usuli foydalanilayotgan ma’lumotlar tuzilishining turi va 
dasturiyvositalar orqali qollaniladigan modelningshakli aniqlanadi. 
Ma’lumotlarning modeli — bu ma’lumotlar o‘zaro boglangan 
tuzilishlari va ular ustida bajariladigan operatsiyalar to‘plamidir. 
Modelning shakli va undan foydalaniladigan ma’lumotlar tuzilishi- 
ning turi dasturlash tizimi tilida foydalangan ma’lumotlarni tashkil 
etish va ishlov berish konsepsiyasini aks ettiradi. 
Ma’lumki, aynan bir axborotni mashina ichki muhitida joylash- 
tirish uchun ma’lumotlarning turli xil tuzilishlari va modellaridan 
foydalanish mumkin. Ulardan qaysi birini tanlash axborotlar bazasini 
yaratayotgan foydalanuvchining zimmasiga yuklatilgan bo‘lib. u 
ko‘plab omillarga bogliq. Bu omillar qatoriga mavjud texnik va 
dasturiy ta’minotlar, hamda avtomatlashtirilayotgan masalalarning 
murakkabligi va axborotning hajmi kabilar kiradi. 
Ma’lumotlar modeli quyidagi tarkibiy qismdan iborat: 
1.Foydalanuvchining ma’lumotlar bazasiga munosabatini namoyish 
etishga moljallangan ma’lumotlar tuzilmasi. 
2.Ma’lumotlar tuzilishida bajarilish mumkin bolgan operatsiyalar. 
Ular ko‘rib chiqilayotgan ma’lumotlar modeli uchun ma’lumotlartilining
asosini tashkil etadi. Yaxshi ma’lumotlar tuzilmasining o‘zigina yetarli 
emas. Ma’lumotlami aniqlash tili (MAT) va ma’lumotlar bilan amallar 
bajarish tilining (MABT) turli operatsiyalariyordamida bu tuzilma bilan 
ishlash imkoniga ega bo‘lish zarur. 

221 

3.Yaxlitlikni nazorat qilish uchun cheklashlar. Ma’lumotlar modeli 
uning yaxlitligini saqlash va himoya qilishga imkon beruvchi vositalar 
bilan ta’minlangan bolishi lozim.